Του Αρη Παπαδόπουλου.
ΑΘΗΝΑ. (Γραφείο Εθνικού Κήρυκα). Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία θα τη
θυμούνται και οι νεότεροι οφείλουν να τη μάθουν γιατί είναι ένα σύμβολο
της νεότερης Ελλάδας, μία πρωτοπόρος παιδαγωγός, μεγάλη συγγραφέας, ενώ
ήταν και το βάλσαμο στην ψυχή των παιδιών στη διάρκεια της Κατοχής. Ο
λόγος για την Αντιγόνη Μεταξά, την γνωστή σε πολλές γενιές Ελλήνων ως
Θεία Λένα. Η Θεία Λένα με την εγγονή της Μαρία Ηλιού, δεκαετία 1960. Αρχείο Λήδας Κροντηρά.
Τώρα η εγγονή της, η γνωστή μας σκηνοθέτης Μαρία Ηλιού (σ.σ. από τα
ντοκιμαντέρ για τη Σμύρνη και τους Ομογενείς), δημιούργησε ένα ακόμη
ντοκιμαντέρ που όπως τόνισε και ο επικεφαλής του Μουσείου Μπενάκη,
Αγγελος Δεληβοριάς, έχει την πρωτοτυπία να συνοδεύεται και από μία
έκθεση. Οντως στο Μουσείο Μπενάκη οι επισκέπτες θα μπορούν να δουν το
ντοκιμαντέρ διάρκειας 90 λεπτών και την έκθεση στο κεντρικό κτίριο στο
Κολωνάκι.
Το σενάριο, η σκηνοθεσία, αλλά και η επιμέλεια της έκθεσης είναι της
Μαρίας Ηλιού και ιστορικός σύμβουλος είναι ο Αλέξανδρος Κιτροέφ και
είναι παραγωγής «Πρωτέας μη κερδοσκοπική εταιρεία» και «Proteus NY INC».
Η Αντιγόνη Μεταξά γεννήθηκε το 1905 και αφού σπούδασε παιδαγωγός στο
Παρίσι, αντί να αναλάβει τη διεύθυνση της Ελληνογαλλικής Σχολής Μεταξά,
του πατέρα της έγινε ηθοποιός που την χαρακτήριζαν ως διάδοχο της
Κοτοπούλη. Η
Θεία Λένα στο ΕΙΡ, στην εκπομπή «Η Θεία Λένα στα μικρά παιδιά», 1952.
Φωτογραφικό Αρχείο Μουσείου Μπενάκη. Φωτογράφος, Μεγαλοκονόμος
Μετά από λίγα χρόνια όμως ξεκίνησε να παρουσιάζει εκπομπές για τα
παιδιά, αφού πρώτα δημιούργησε και το πρώτο Θέατρο για παιδιά που τα
δίδασκε στη σχολή του πατέρα της.
Μεγαλούργησε στις δεκαετίες του 1940, ’50 και ’60. Μια θρυλική μορφή, η
πιο σημαντική παιδαγωγός στην Ελλάδα, που πρόσφερε στον τόπο τον πρώτο
μόνιμο θεατρικό οργανισμό για παιδιά στην Αθήνα, το «Θέατρο του
παιδιού», γράφοντας και ανεβάζοντας παραστάσεις από το 1933 έως το 1941.
Η Θεία Λένα είναι όμως γνωστή κυρίως για τις παιδικές ραδιοφωνικές
εκπομπές της στο Εθνικό Ιδρυμα Ραδιοφωνίας, που είχε τότε τα στούντιο
στο Ζάππειο Μέγαρο. Η Χορωδία της Θείας Λένας στην Ωρα του παιδιού στο ΕΙΡ, 1952. Φωτογραφικό Αρχείο Μουσείου Μπενάκη. Φωτογράφος, Μεγαλοκονόμος
Από το 1939 έως το 1966 χιλιάδες ελληνόπουλα περίμεναν καθημερινά στο
ραδιόφωνό τους να ακούσουν τα παραμύθια της από το ΕΙΡ (Ελληνικό Ιδρυμα
Ραδιοφωνίας).
Η «Ωρα του παιδιού» περιελάμβανε εκπομπές για όλες τις ηλικίες: «Η
Θεία Λένα στα μικρά παιδιά», «Ελάτε να ταξιδέψουμε», «Η εφημεριδούλα της
Θείας Λένας, «Τι μας λένε τα παιδιά».
Αλλά και εκπομπές με τα έπη του Ομήρου και αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας για τα μεγαλύτερα παιδιά.
Από το 1963 έως το 1971 οι νεότερες γενιές άκουγαν την εκπομπή «Καλημέρα, παιδάκια» από το ραδιόφωνο της ΥΕΝΕΔ. Μερική άποψη της έκθεσης για την Αντιγόνη Μεταξά στο Μουσείο Μπενάκη. Φωτογραφία: ΕΘνικός Κήρυξ
Η Αντιγόνη Μεταξά έγραψε πάνω από 50 βιβλία -ανάμεσά τους η γνωστή
Εγκυκλοπαίδεια του παιδιού και η Μυθολογική Εγκυκλοπαίδεια-,
πρωτοπαρουσίασε σειρά δίσκων βινυλίου με παραμύθια και τραγούδια, σε
σκηνοθεσία του συζύγου της ραδιοσκηνοθέτη Κώστα Κροντηρά, και τις πρώτες
τηλεοπτικές εκπομπές για παιδιά, «Συντροφιά με τη Θεία Λένα».
Το 1965, η Αντιγόνη Μεταξά βραβεύθηκε από την Ακαδημία Αθηνών για το
σύνολο του παιδαγωγικού της έργου. Εφυγε από τη ζωή το 1971, αφήνοντας
πίσω της ένα τεράστιο έργο, που βασίζεται στην ιδέα ότι μπορεί κανείς να
μαθαίνει στα παιδιά σημαντικά πράγματα για τη ζωή και συγχρόνως να τα
ψυχαγωγεί. Ο Κώστας Κροντηράς ανέλαβε την επανεκτύπωση των βιβλίων της
και η κόρη της Λήδα Κροντηρά συνέχισε το έργο της. Από
αριστερά Αλέξανδρος Κιτροέφ, Μαρία Ηλιού, Νίκος Πλατύραχος και Αγγελος
Δεληβοριάς σε συνέντευξη Τύπου για την έκθεση. Φωτογραφία: Εθνικός Κήρυξ
Η εγγονή της Μαρία Ηλιού είπε τη Δευτέρα σε συνέντευξη Τύπου ότι
ήθελε πάντα να κάνει κάτι για την γιαγιά της. Αλλά το πλήρωμα του χρόνου
ήρθε όταν ένα χαμένο κλειδί και ένα κλειστό ντουλαπάκι, που έσπασε η
ίδια το 2015 στο οικογενειακό σπίτι της Αντιγόνης στην Κινέττα, έφερε
στο φως αυτό το πλούσιο υλικό που γέμισε το ντοκιμαντέρ και την έκθεση.
Στο ντουλαπάκι βρέθηκαν χαμένες φωτογραφίες από τη ζωή και το έργο της
και για χρόνια δεν το άνοιγαν μη τυχόν και αφορούσε την ερωτική της ζωή
που δεν ήθελαν να παραβιάσουν.
Στο ντοκιμαντέρ, αλλά και στην έκθεση, παρουσιάζεται το άγνωστο υλικό
που βρέθηκε στο σπίτι στη θάλασσα, αλλά και υλικό από το αρχείο της
Αντιγόνης, το οποίο είχε οργανώσει η κόρη της Λήδα Κροντηρά: ηχητικό
υλικό, φιλμάκια, φωτογραφίες, αλλά και τα βιβλία της.
Στο ντοκιμαντέρ συμμετέχουν ακροατές των ραδιοφωνικών εκπομπών της Θείας Λένας σε διαφορετικές δεκαετίες. Τεύχη περιοδικών και βιβλία που έγραψε για τα παιδιά η Αντγόνη Μεταξά (θεία Λένα). Φωτογραφία: Εθνικός Κήρυξ
Στην ίδια συνέντευξη Τύπου, ο ιστορικός Αλέξανδρος Κιτροέφ, στενός
συνεργάτης της κ. Ηλιού, είπε ότι η Αντιγόνη Μεταξά έχει μία ιδιαίτερη
σημασία για τα παιδιά για την Ιστορία της Ελλάδας και είναι η πρώτη που
προσπαθεί χωρίς ιδεολογική προσέγγιση να διαπαιδαγωγήσει τα παιδιά σε
μία εποχή που τα κόμματα είχαν αρχίσει να δημιουργούν τις κομματικές
τους ηλικίες. Το έργο της έχει επίσης μία πατριωτική διάσταση γιατί εν
καιρώ Κατοχής δίδασκε στα παιδιά ιστορίες για το περήφανο παρελθόν της
Ελλάδας, ενώ χρησιμοποιεί τη Δημοτική πριν την επίσημη καθιέρωσή της.
Ο κ. Κιτροέφ πρόσθεσε ακόμη ότι η Μαρία παραμένει η ψυχή και
κινητήριος δύναμη όλων των έργων της που έχει τους ίδιους συνεργάτες.
Και πράγματι.
Είναι γνωστά σε όλους σχεδόν τα έργα σε σκηνοθεσία της: Α) Σμύρνη. Η
καταστροφή μιας κοσμοπολίτικης πόλης, 1922. Β) Από τις δυο πλευρές του
Αιγαίου. Διωγμός και ανταλλαγή πληθυσμών, Ελλάδα-Τουρκία 1922-1924. Γ)
Το ταξίδι. Το ελληνικό όνειρο στην Αμερική. Η Μαρία Ηλιού και ο Αλέξανδρος Κιτροέφ στην έκθεση. Φωτογραφία: Εθνικός Κήρυξ.
Επίσης να σημειώσουμε ότι με αφορμή την έκθεση και το ντοκιμαντέρ
επανεκδόθηκαν για πρώτη φορά, μετά από πολύ καιρό, δύο από τα πιο γνωστά
βιβλία της Αντιγόνης Μεταξά: Τα «Ακουσέ με, Μαρία μου» (Εκδόσεις
Πατάκης), για μικρότερα παιδιά, με παραμύθια με ιστορίες ζώων που
φέρονται σαν άνθρωποι, και «Η ώρα του παιδιού», με παραμύθια από τις
εκπομπές της (Εκδόσεις Παπαδόπουλος).
