Παρασκευή, Απριλίου 21

Ζήτω ο Μεσαίωνας!



Ζήτω ο Μεσαίωνας!



Η τέχνη αγκάλιασε αυτήν την μεγάλη περίοδο, η οποία εκτίνεται σχεδόν από τον 4ο έως τον 15ο αιώνα, και την προέβαλλε ως μία ξεχασμένη εποχή ωμής βίας, φρικιαστικών σκηνών, αίματος, πνευματικής δυσωδίας, γενικευμένης θλίψης και μιζέριας. Υπάρχουν φυσικά εξαιρέσεις, αλλά μεταξύ της ευρυτάτης πλειονότητας η χρήση του επιθετικού προσδιορισμού «μεσαιωνικός» καταδεικνύει δίχως άλλο μία συμπεριφορά απαρχαιωμένης
αναλγησίας, σκληρότητας, αμετροεπούς βίας. Με τα χρόνια, ακόμα και αυτός ο «ιπποτισμός» έχασε την αίγλη του, υποκύπτοντας στις ορέξεις των καιρών. Ο «ιπποτικός άνδρας» ας πούμε, αποτελεί ένα κακέκτυπο του ασυνείδητου λογισμού, που μάλλον λοιδορείται, παρά επαινείται, στις μέρες μας. «Ιπποτικός» είναι εν ολίγοις ο «μάγκας», για τον οποίο έχουμε μιλήσει σε προηγούμενο άρθρο (http://www.syntiritikoi.grB.html ). Αλλά όπως και να έχει το πράγμα, φαίνεται ο, τι δεν υπάρχει πιο παρεξηγημένη περίοδο από αυτήν του Μεσαίωνα. Συχνά δε, χρησιμοποιείται από διαφόρους το επιχείρημα πως η Ελλάδα δεν πέρασε μεσαίωνα, εφόσον το Βυζάντιο δεν υπέπεσε στον σκοταδισμό της Δυτικής Ευρώπης, επομένως δεν υπάρχει ανάγκη να αναμένουμε κάποια «Διαφώτιση», όπως έκαναν οι Δυτικοί. Κι όμως, μέχρι και αυτό το επιχείρημα είναι ψευδές και αναληθές, αφού ο Μεσαίωνες ήταν κάθε άλλο εκτός από αυτό που περιγράφεται. Ξεκινώντας από τα βασικά, υπήρχε ήλιος, ο κόσμος μπορούσε να γελάσει, η κατώτερη τάξη αποτελείτο από ελεύθερους ανθρώπους και όχι σκλάβους που τους χτυπούσαν με μαστίγια. Αλλά όλα αυτά θα καταστούν πιο εμφανή  στην πορεία. 



Γιατί θέλει η σύγχρονη mainstream γνώμη να κατατάξει τον Μεσαίωνα στον κάλαθο των αχρήστων; Προφανώς επειδή η λογική μας έχει κενά, ο αθεϊσμός διαλαλείται ως κατ’ ουσίαν πνευματικότητα, και το φεουδαρχικό-μεσαιωνικό σύστημα έχει δική του λογική και πολύ Θεό, στοιχεία που η πλειονότητα τείνει να απορρίψει στην εποχή μας. Κι αυτή η συζήτηση όμως είναι ανούσια, αφού αυτή η ευρέως αποδεκτή αντίληψη είναι παράλογη ∙ η έννοια του «δικαιώματος» δεν υπάρχει στην Αρχαία Ελλάδα, ούτε στον Μεσαίωνα, κι όμως κατηγορούν τον Μεσαίωνα για αντιπροοδευτισμό (κάποια στιγμή θα πρέπει να ξεκινήσει μία συζήτηση για το πόσο ωφέλιμος είναι ο προοδευτισμός εν τέλει!) αλλά όχι την Αρχαία Ελλάδα ( για την έννοια του δικαιώματος σήμερα: http://www.syntiritikoi.gr/%CE%B8,- Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με τον Θεό. Πολύ Θεός και στην Αρχαία Ελλάδα, και στον Μεσαίωνα, κι όμως πάλι η Αρχαία Ελλάδα επαινείται ως τοτέμ, ο Μεσαίωνας όχι. Πρόκειται επομένως για μία γενικευμένη παρεξήγηση, παρά για διάσπαρτη έγκυρη γνώση.


Η συζήτηση που ανοίγουμε από αυτήν την στήλη γνωρίζει της δυσκολίες του θέματος, κυρίως όσον αφορά την αποσπασματικότητα, την αποκέντρωση, άρα και την δημοκρατικότητα της μεσαιωνικής κοινωνίας, είτε είμαστε στο Βυζάντιο, είτε στην Αγγλία. Πολλά βασίλεια, πολλοί άρχοντες, πολλοί ιππότες, πολλά χρόνια διάρκειας, πολλά ιστορικά συμβάντα, πολλά όλα. Δεν έχει σημασία να συζητήσουμε για ένα περιστατικό, για παράδειγμα, στην σημερινή Ουγγαρία κάποιων τρελών ιπποτών το 10ο αιώνα ας πούμε, οι οποίοι διέπραξαν μια ανείπωτη πράξη φρίκης. Αυτά ίσως είναι για Game of Thrones. Σε ποιο σύστημα δεν γίνονται λάθη; Που επιτεύχθηκε η τελειότητα; Εμείς σήμερα, ατομικά ή κρατικά, δεν κάνουμε λάθη; Επί παραδείγματι, ο περίφημος Περικλής, άφησε τους τριηράρχους των Σαμίων, κατά τον σαμιακό πόλεμο, 10 ημέρες δεμένους στον ήλιο, χωρίς φαγητό, χωρίς νερό, κι έπειτα τους έσπασε ένα-ένα τα κόκαλα με παλούκια. 


Η Φεουδαρχία

Το σύστημα της φεουδαρχίας, ήταν το α και το ω στον Μεσαίωνα. Η οικονομία στηριζόταν στην καλλιέργεια της γής. Άρα όποιος είχε γη, ήταν πλούσιος, με αποτέλεσμα να κατατάσσεται στις ανώτερες τάξεις, κοντά στον Βασιλιά. Οι αριστοκράτες ήταν γενικά απόλυτοι κύριοι της γής τους. Ο βασιλεύς δεν είχε εξουσία επ’ αυτής. Μάλιστα, η έγγεια ιδιοκτησία, έπαιζε τέτοιο ρόλο, που ακόμα και σήμερα το real estate αντικατοπτρίζει την σημασία του να έχει κανείς γη στο όνομα του, από εκείνα ήδη τα χρόνια. Το ίδιο συμβαίνει και με το νομικό σύστημα, όπου προστατεύεται μέχρι σήμερα ιδιαιτέρως η μεταβολή της ιδιοκτησίας. Ήταν ένα είδος «θεϊκού» προνομίου, χωρίς να καταργεί την κοινωνική κινητικότητα, αφού όποιος κατάφερνε να βρεί χρήματα και να αγοράσει ο ίδιος γη, έμπαινε στο club των αριστοκρατών κατά κάποιο τρόπο, ενώ ένα λάθος διαχειριστικό του κυρίου-άρχοντα, ήταν αρκετό για να τον κάνει απλό χωρικό (βλ. Ψαλμός 33ος , 11ος στίχος, του Δαυίδ, «Πλούσιοι επτώχευσαν και επείνασαν…» ). Αυτός ο τελευταίος, ο χωρικός, ήταν υποταγμένος, με όρκο πίστης στον κύριο της γής. Δούλευε για αυτόν, πρόσεχε την γή του, ζούσε σε σπίτι που άνηκε στον άρχοντα. Όμως αυτός ο όρκος απόλυτης πίστης και αφοσίωσης δεν δινόταν ελαφρά τη καρδία. Ο άρχοντας είχε υποχρεώσεις (θα λέγαμε σήμερα) να προστατεύει τους χωρικούς του. Οργάνωνε με δικά του έξοδα δύο φορές τον χρόνο εκδηλώσεις και πανηγύρεις. Τους έδινε δώρα και τους βοηθούσε σε περίπτωση κινδύνου. Ο μέσος χωρικός εργαζόταν 50-60 ημέρες τον χρόνο για να πληρώσει φόρο στον άρχοντα και για να ξεχρεώσει το «ενοίκιο» της διαμονής του. Σήμερα, ένας εργαζόμενος σε κάποιο ευνομούμενο κράτος, εργάζεται 80 ημέρες για να πληρώσει τους φόρους και το ενοίκιο του. Έναν μήνα παραπάνω δηλαδή. Λέμε εν τω μεταξύ για αυτά, την ώρα που στην Ελλάδα δουλεύει κανείς σχεδόν 6 μήνες (ίσως και περισσότερο) για την εξυπηρέτηση φόρων και στέγασης. Αν δε είναι ελεύθερος επαγγελματίας τα πράγματα σκουραίνουν ακόμα περισσότερο.



Ο χωρικός, η κατώτερη τάξη στον Μεσαίωνα είχε πολύ στενή σχέση με την Εκκλησία. Καμία σύγκριση με την σημερινή Εκκλησία. Η Εκκλησία στον Μεσαίωνα είναι ένα κοινωνικό mall, ένας τόπος εορτών, όπου το χωριό συγκεντρώνεται και αλληλεπιδρά. Ως το κυριότερο κοινωνικό μέσο, η συμμετοχή στην Εκκλησία, στα μυστήρια, στις εκδηλώσεις, στις εορτές κ.α. συνιστά μια sine qua non προϋπόθεση της καθημερινότητας. Και αφού είναι τόσο δεμένη η απλή ζωή με την εκκλησία της αλληλεγγύης, της αμοιβαιότητας, της αγάπης, της έμψυχης κοινότητας του χωριού, επηρεάζει και τις αργίες. Ο χωρικός του Μεσαίωνα έχει 80 αργίες τον χρόνο, την ώρα που σήμερα στα «σύγχρονα» κράτη υπάρχουν κατά μέσο όρο 8 αργίες. (ποια Αριστερά να πάει κόντρα, και σε τι, όταν ο εργαζόμενος χωρικός είχε τόσο προνόμια, τα οποία απέρρεαν από την ίδια του τη φύση ως χωρικού και όχι από κάποιο νόμο του κράτους).


Ο όρκος πίστης και αφοσίωσης θέτει ένα σύνολο χωρικών κάτω από τον άρχοντα, και όλοι οι άρχοντας παίρνουν τον ίδιο όρκο κάτω από τον βασιλιά. Εδώ θέλει λίγη προσοχή. Ο όρκος δεν είναι άνευ όρων, αλλά πραγματώνει αυτό που ο Κομφούκιος υποστήριζε: ο δούλος, αν ο αφέντης δεν τον σέβεται, έχει την εξουσία να αντιδράσει. Αυτό βέβαια στον μεσαίωνα δεν στηρίζεται απευθείας στον Κομφούκιο αλλά στον Χριστιανισμό και την Εκκλησία! Όταν οι χωρικοί το 1831 επαναστάτησαν στην Αγγλία του Ριχάρδου του 2ου, με αιτήματα την κατάργηση της υψηλής φορολογίας και της υπερβολής των αριστοκρατών εις βάρος των, όλοι τους πήραν στα σοβαρά. Μπορεί εν τέλει να σκότωσε ο δεκατετράχρονος βασιλεύς πάρα πολλούς, αλλά κατέλαβαν μέχρι και τον πύργο του Λονδίνου καίγοντας όλα τα δημόσια έγγραφα της άχρηστης γραφειοκρατίας που φαλκίδευαν την ήρεμη διαβίωση τους. Ο παρεμβατισμός του Δημοσίου στην απλή ζωή συνιστά έγκλημα, καθώς θέλει σαν μεγάλος πατερούλης να ελέγξει την ιδιωτεία των ανθρώπων, όπως κάνουν οι ολοκληρωτικές ιδεολογίες. Αυτά θα υποστηρίξουν χρόνια μετά οι διαπρύσιοι κήνσορες της Γαλλικής Επανάστασης, που εξίσωσε τους πολίτες απέναντι στο κράτος. Αυτή η προσωπική σχέση χωρικού-άρχοντα, άρχοντα-βασιλέα θεμελιώνει την αξία της προσωπικότητας ως οργανικό μέρος του συνόλου. Δεν αντιμετωπίζεις νούμερα, στατιστικές, αριθμούς άχρωμους και άοσμους, αλλά μία ύπαρξη εξ’ ορισμού σεβαστή κάτω από τον Θεό του Χριστιανισμού. Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που υποστήριζε την ανθρώπινη ύπαρξη ο Κομφούκιος, ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης. Ο δούλος δεν ήταν όπως διδασκόμεθα έμψυχη ιδιοκτησία, αλλά μέρος της κοινότητας. Σίγουρα υπάρχει αντεπιχειρηματολογία, αλλά υπήρχε διαδικασία απελευθέρωσης θεσμοθετημένη, η δε εκπαίδευση των παιδιών εναπόκειτο σε δούλους, που στα πλαίσια του αρχαίου Οίκου είχαν περίοπτη θέση. Ο ίδιος ο Πλάτωνας έζησε κάποιες μέρες ως δούλος, μέχρι να τον απελευθερώσει τυχαία ο φίλος του Αννίκερης. Η δουλεία και η ελευθερία συγχύζονται ως έννοιες. Υπάρχουν ανακατατάξεις. Αυτά όμως δεν λέγονται στην Ελλάδα. Δεν είμαστε φρενοβλαβείς υπερασπιστές της δουλείας. Ο επεκτατισμός της Δύσης στον τρίτο κόσμο διέλυσε την ουσιαστική υφή της λέξης. Οι δούλοι έγιναν ζώα. Όμως εν προκειμένω αναφερόμαστε σε μία διάφορη κατάσταση πραγμάτων. Ο Όμηρος, ο άνθρωπος που δίδασκε εσαεί του Έλληνες τρέφει μία ακλόνητη συμπάθεια για όλους εκείνους τους ανθρώπους που υπηρετούν τους άρχοντες και κυρίους των έργων. Βάζει λέξεις όπως «αμφίπολος» (αυτός που βρίσκεται πέριξ, ο ασχολούμενος με κάτι), «δμως» (ημερωμένος), «θεραπαινίς» (αυτή που περιποιείται), «οικέτης» (άνθρωπος του σπιτιού), «παις» (παιδί), όταν αποπειράται να τους περιγράψει. Οι ομηρικοί ήρωες δεν μιλούν υποτιμητικά στους υπηρέτες τους αλλά έχουν μαζί τους οικογενειακή σχέση, είναι δηλαδή μέρη αναπόσπαστα της οικογένειας. Αναφέρω αυτούσιο απόσπασμα από την «Αθηναίων Πολιτεία» {1, 10-12} του Ξενοφώντος: «Πολύ μεγάλη πάλι είναι η ασυδοσία τών δούλων και των μετοίκων στην Αθήνα και εκεί δεν επιτρέπεται να χτυπήσεις δούλο ούτε ο δούλος θα σού κάνει τόπο να περάσεις. Θα πω για ποιο λόγο υπάρχει αυτή η συνήθεια. Αν υπήρχε νόμος να χτυπάει ο ελεύθερος τον δούλο, τον μέτοικο ή τον απελεύθερο, συχνά θα χτυπούσε τον Αθηναίο, νομίζοντας πως είναι δούλος, γιατί εκεί ο δημότης δεν φοράει καλύτερα ρούχα, ούτε στην εμφάνιση είναι καλύτερος απ' ότι οι δούλοι ή οι μέτοικοι. Αν πάλι απορεί κανείς που εκεί αφήνουν τούς δούλους να καλοπερνούν και μερικούς μάλιστα να ζουν με μεγαλοπρέπεια, θα αποδειχθεί ότι και αυτό το κάνουν για κάποιο λόγο. Γιατί όπου υπάρχει ναυτική δύναμη, αναγκαστικά οι δούλοι πληρώνονται για τη δουλειά τους, ώστε ο κύριος τους να παίρνει το εισόδημα και να τούς αφήνει ελεύθερους. Όπου, όμως, υπάρχουν πλούσιοι δούλοι εκεί δεν ωφελεί ο δούλος μου να σε φοβάται, ενώ στη Λακεδαίμονα ο δούλος μου σε φοβάται. Αν τώρα ο δούλος σου με φοβάται, κατά πάσα πιθανότητα θα δώσει ακόμα και τα λεφτά του, ώστε να μην κινδυνεύσει ο ίδιος. Γι' αυτό ακριβώς κάναμε ίσους απέναντι στο νόμο τους δούλους με τούς ελεύθερους και τούς μετοίκους με τούς κατοίκους της πόλης, γιατί η πόλη έχει ανάγκη τους μέτοικους για το πλήθος των τεχνών και για το ναυτικό. Γι' αυτό φυσικά κάναμε και τους μέτοικους ίσοις απέναντι στο νόμο». Κατόπιν τούτων, αναλογίζεται κανείς με προβληματισμό ποιος είναι δούλος και ποιος αφέντης σήμερα, αν είμαστε όλοι δούλοι, και αν γνωρίζουμε τους αφέντες μας. Το ζήτημα βαθαίνει.




Ο άνθρωπος του μεσαίωνα, πολεμούσε διαρκώς, ήταν χωρικός/αριστοκράτης/βασιλεύς και πολεμιστής παράλληλα. Όταν εισέβαλλαν οι Βόρειοι στην Ευρώπη, πολλά τραύματα αποσοβούντο με χειρουργεία επί των νεύρων, ακόμα και στο κρανίο. Σίγουρα όχι με την τεχνική της εποχής μας. Αλλά έχει την σημασία του το επίπεδο της Ιατρικής.

Την περίοδο αυτή ανοίγουν όλα τα γνωστά έως σήμερα πανεπιστήμια της Δύσης, όπως της Οξφόρδης, των Παρισιών, της Μπολόνιας, της Πράγας, της Κολωνίας και στο Βυζάντιο έχουμε την Ακαδημία της Αθήνας, το Πανεπιστήμιο της Αλεξάνδρειας, της Βηρυτού, της Αντιόχειας, την Σχολής Δημοσίας Διοίκησης της Κωνσταντινούπολης κ.α.  Συντελείται η έκρηξη των επιστημών. Στο Βυζάντιο βρίσκουμε επίσης τον τετραπέρατο μαχητή της Ελευθερίας Πατριάρχη Φώτιο, για τον οποίο θα γράψει ο Παπαρρηγόπουλος  :«το όνομα αυτού έμελλε να αντηχήση επί αιώνας αινούμενον και βλασφημούμενον μέχρι της...ημέρας εκείνης, καθ’ ην ο χριστιανικός κόσμος...θέλει συγχωρήσει τας αμαρτίας αυτού χάριν της μεγαλοφυΐας μεθ’ ης υπερεμάχησεν υπέρ της ανεξαρτησίας του ανατολικού κόσμου». Και ως προς το ζήτημα του πλανήτη, ας μην τρέφουμε αυταπάτες, δεν πίστευαν ότι είναι επίπεδη η γή, και αφού έφτασε στις μέρες μας, το ήξεραν και οι άνθρωποι του Μεσαίωνα που διδάχθηκαν από τον Αναξίμανδρο και τον Εκαταίο τον Μιλήσιο πως η γη είναι σφαιρική. Το πρόβλημα των θαλασσοπόρων δεν ήταν μήπως «πέσουν» στην άκρη του κόσμου, αλλά αν θα φτάσουν γρήγορα στην Ασία ώστε να μην αντιμετωπίσουν την έλλειψη τροφίμων. Τότε ήταν που το Πανεπιστήμιο κατέστη οικουμενικό, υπό την έννοια πως ένα πτυχίο από το πανεπιστήμιο των Παρισιών, ας πούμε, συνιστούσε απόδειξη για τις επιστημονικές γνώσεις του κατόχου του.


Όσοι δε υποστηρίζουν ότι οι γυναίκες δεν είχαν ρόλο στον Μεσαίωνα, πλανώνται. Η Αυτοκράτειρα Θεοδώρα ήταν εκείνη που είπε στον Ιουστινιανό να μην εγκαταλείψει τον θρόνο, «το μωβ είναι χρώμα για εμάς» ακούγεται να του υπενθυμίζει λίγο πριν ανέβει στο πλοίο της διαφυγής, σώζοντας μία αυτοκρατορία από την αναρχία. Μία τέως πόρνη να διαφυλάττει τον Ελληνισμό. Και έπειτα έχουμε το παράδειγμα της Αυτοκράτειρας Ευδοξίας, που άφησε εποχή ως προς τις μηχαρορραφίες της στο παλάτι της Κωνσταντινούπολης. Επιπλέον, βλέπουμε την Ιωάννα της Λωραίνης, που από οικογένεια χωρικών ανέρχεται σε επίπεδο ηρωίδας, την Ματθίλδη της Κανόσα, με ηγετική παρουσία στα εδάφη της Ιταλίας για 40 συναπτά έτη, την Ισαβέλλα της Καστίλης, που έμπαινε αρχηγός στις μάχες του βασιλείου της πολεμώντας η ίδια στο πεδίο της μάχης, την Αικατερίνη Σφόρτσα που είπε την φράση «αν πρέπει να χάσω επειδή είμαι γυναίκα, προτιμώ να χάσω σαν άντρας», και αντιστάθηκε πολεμώντας κατά των Βενετών, την πλέον πασίγνωστη Λάγκερθα, σύζυγο του Βίκινγκ Βασιλιά Ράγκναρ, η μεγαλύτερη πολεμίστρια των Βίκινγκς, την Ιωάννα της Φλάνδρας που πήρε τον τίτλο «η άγρια Ιωάννα» όταν με 300 άνδρες έκαψε τον καταυλισμό του εχθρού, την Ισαβέλλα του Κονς και πόσες άλλες, που δεν μας επαρκεί ο χώρος να αναφέρουμε! Γυναίκες, όχι έμψυχα αντικείμενα των ανδρών, αλλά με βαρυσήμαντο λόγο, που άλλαζαν το ιστορικό γίγνεσθαι. Μητέρες, σύζυγοι, πολεμιστές, δημόσιοι αξιωματούχοι και όλοι αυτοί οι ρόλοι αρμονικά συντεταγμένοι στην υπηρεσία της πολυσχιδούς έννοιας:  «γυναίκα». Καμία σχέση με την ισοπεδωτική εξομοίωση του φεμινισμού της εποχής μας : αρρωστημένες διαδηλώτριες εναντίον μιας φαντασιακής καταπίεσης να προσβάλλουν με την πρώτη ευκαιρία την δημόσια αιδώ.


Αλλά αυτή η οργανική κοινότητα ανθρώπων, με απόλυτη συνείδηση συλλογικού υποκειμένου, τόσο σε πνευματικό όσο και σε υλικό επίπεδο (οι κοινότητες των Ελλήνων μέχρι και την τουρκοκρατία πλήρωναν ως τέτοιες φόρους διατηρώντας την ομοιογένεια τους σε τέτοιο βαθμό, που αν η σοδειά δεν πήγε καλά, ή πέθαναν ας πούμε τα πρόβατα κάποιου χωρικού και δεν μπορούσε να πληρώσει το μερίδιο του, οι λοιποί συμπλήρωναν για αυτόν πράττοντας την αλληλεγγύη του Χριστιανισμού ή την ομοψυχία που μας περιέγραψε ο Πλάτωνας στην Πολιτεία του), ήταν που διατηρούσε την ευτυχισμένη ζωή: αλληλεγγύη, αμοιβαιότητα, σεβασμός, αρχές τιμής, αξιοπιστίας, εγκυρότητας, αλληλεξάρτηση, ομοψυχία, σθένος, θάρρος, ομοιογένεια διά ετερότητας, πίστη σε προσωπικότητες, ατομική ευθύνη, μακριά από τον κρατικό μηχανισμό και το γραφειοκρατικό Δημόσιο.


Οι ιστορίες της κοινότητας χωρικών δεν έχουν τελειωμό σχετικά με την μαγική αυτορρύθμιση τους και την απέχθεια τους για το απομακρυσμένο, αποκομμένο, εξουσιομανές κράτος. Το 1200 ο Βασιλεύς Ιωάννης θέλησε να περάσει από το χωριό
Gotham. Οι άνθρωποι που χωριού αμέσως «μυρίστηκαν» ότι θα φορτωθούν τα έξοδα του βασιλέως με φόρους για την διαμονή του εκεί. Έτσι άρχισαν να παριστάνουν τους τρελούς στους δημοσίους υπαλλήλους που ήρθαν να προετοιμάσουν την άφιξη. Ένα ολόκληρο κεφαλοχώρι από τρελούς! Η τρέλα θεωρείτο μεταδοτική νόσος τον μεσαίωνα. Οι υπάλληλοι ενημέρωσαν την Αυλή, και ο Βασιλεύς έκανε εν τέλει παράκαμψη, προσπερνώντας από μακριά το χωριό! Υπάρχουν όμως και άλλα. Το χωριό είχε ατομική νομική εξουσία. Ο άρχοντας-αριστοκράτης δεν ασχολείτο με τα κτήματα που καλλιεργούσε για λογαριασμό του ο κάθε χωρικός. Έτσι είχαν δικά τους δικαστήρια και δικό τους δημοκρατικά εκλεγμένο πρόεδρο (ο οποίος συνήθως ήταν ιδιαιτέρως πλούσιος ώστε να εποπτεύει τις εργασίες των υπολοίπων και να επιλύει πρακτικά καθημερινά ζητήματα). Επειδή όμως ήταν οι ίδιοι οι χωρικοί και συνήγοροι των εαυτών τους στα δικαστήρια, είχαν εντρυφήσει τόσο πολύ στην επιστήμη, που οι αποφάσεις αυτών των δικαστηρίων, στα οποία αγόρευαν απλοί χωρικοί για ζητήματα των χωραφιών, να αποτελούν σήμερα κυριολεκτικά έργο τέχνης για τους σύγχρονους νομικούς. Με άλλα λόγια, τα δεδικασμένα, που προέκυπταν από τους νομικούς τους συλλογισμούς, εξέλιξαν την ίδια την νομική επιστήμη! Αυτό κι αν είναι χαστούκι κατά του ελιτισμού, των νεόπλουτων, των δήθεν μορφωμένων της εποχής μας. Ο ελιτισμός του Μεσαίωνα, δεν είναι το ξιπασμένο σολιψιστικό αυτοπροβληθέν υποκείμενο της γενιάς μας, αλλά μία αναγκαία ταξική θέση, που υποτάσσεται πλήρως στην λειτουργία της κοινότητας.



Προς επίρρωση της θέσεως αυτής ταιριάζει ο ρόλος του Βασιλέως που κατά την φεουδαρχία είναι ο εκλεκτός του Θεού βάσει κληρονομικού δικαιώματος με ποιητικά φαντασιακή, άρα ρομαντική νομιμοποίηση αντιπροσώπευσης του Θεού στην Γή. Έστω ότι ο Βασιλιάς έπρεπε να πάρει μια κρίσιμη απόφαση, όπως ένας μεγάλος πόλεμος που θα γινόταν.  Μολονότι αποφάσιζε μόνος, έπρεπε «λόγον διδόναι» (όπως οι δημόσιοι αξιωματούχοι της Αρχαίας Αθήνας από το Βήμα της Πνύκας στην Εκκλησία του Δήμου) στους λοιπούς αριστοκράτες που και αυτοί θα υποστήριζαν με στράτευμα και χρήματα τον πόλεμο, και έπειτα σε όλον τον λαό, όχι μέσω δημοψηφίσματος ή μέσω κάποιου τρόπου σύγχρονου δημοκρατίας, αλλά μέσω διαλόγου με τα σωματεία των ξυλοκόπων, των αρχιτεκτόνων, των αρτοποιών, των εμπόρων, των κουρέων, των τεχνιτών κάθε λογής. Ο προϊστάμενος του σωματείου ήταν άνδρας επιφανής και πλούσιος, και στην διαπραγμάτευση με τον βασιλιά διακυβεύονταν πολλά συμφέροντα. Ο δε προϊστάμενος είχε ανέλθει στο σωματείο δια της εργασίας του, όντας ο καλύτερος του είδους του, και επομένως ο ίδιος του ο εαυτός ήταν τεκμήριο για την κοινωνική κινητικότητα στον Μεσαίωνα, διά της σκληρής εργασίας. Ένας δηλαδή φτωχός αρχικά τεχνίτης όπλων, για παράδειγμα, ήταν δυνατόν να πλουτίσει και να φτάσει σε σημείο να μιλά απευθείας με τον βασιλιά, που δεν μπορούσε βέβαια να τον ελέγξει ως προς τις αποφάσεις του (όπως και σήμερα δεν μπορεί κανείς να ελέγξει την νομοθεσία της κυβέρνησης κατ’ ουσίαν) αλλά τον ανάγκαζε να δώσει εξηγήσεις, όπως σήμερα η βουλή. Η δημοκρατικότητα στον μεσαίωνα δεν είναι μαζοποιημένη, κρύβεται κάτω από προσχήματα, προνόμια, τίτλους και θέσεις, αλλά υπάρχει όποια πέτρα κι αν σηκώσεις. Η δε δημοκρατικότητα μέσω προσωπικοτήτων (που προσωποποιούν ιδέες) εξικνούται σε δυσθεώρητα ύψη. Η διαλεκτική τέχνη με εφαλτήριο τα οικονομικά συμφέροντα και την αναγκαία σε κάθε περίπτωση θεϊκή νομιμοποίηση (που πρακτικά σημαίνει το πλατωνικό «δίκην» και «αιδώ» - η γή δεν μπορεί να πλησιάσει τον ήλιο γιατί θα καεί, και αν φύγει μακριά του θα παγώσει – η παρέμβαση του θείου υπάρχει ως σκιά της λογικής στον ελληνισμό, που την είδε στην πρακτική εφαρμογή της «μεσότητας») θεσμοθετεί μία ενιαία συμπαντική κοσμοθέαση αρμονικά ρυθμισμένη να υπηρετεί τον άνθρωπο στα πλαίσια της ήδη ρυθμισμένης αξιοκρατικά θέσης του.

Επίλογος


Είναι, λοιπόν, ο Μεσαίωνας ένα αξιοκρατικό και δημοκρατικό σύστημα. Απλώς η δημοκρατικότητα υφέρπει στην προσωπικότητα. Η ολοκληρωμένη προσωπικότητα είναι διαλεκτική, άρα δημοκρατική. Μελετούμε έτσι μια αντίληψη πραγμάτων που πόρρω απέχει της σημερινής υποτέλειας όλων ανεξαιρέτως τον πολιτών στο Κράτος. Όταν βλέπεις τον Μεσαίωνα με τα σημερινά δεδομένα, είναι φυσικό να βρίσκεσαι μπροστά σε έναν εξανδραποδισμό του ανθρωπίνου είδους. Όταν εισχωρείς στην λογική της φεουδαρχίας γίνεσαι μάρτυρας του μεγαλείου της προσωπικότητας, ως αναγκαίο στοιχείο της κοινωνικής ζωής, με το «αγαπάτε αλλήλους» και το «φιλοφρονήσασθαι αλλήλους» {Πλάτων Νόμοι 738
D} να πλέκουν την ηθική μιας κοινωνίας που βλέπει το μέλλον και αναζητά τι κρύβει το τρισκέλιο, ως τελειότητα. Παράλληλα ο μελετητής βλέπει την χρησιμότητα του αποκομμένου μοναχού, που αναζητά σε αρχαία και νέα κείμενα την αληθινή γνώση. Ή του αλήτη, αλλά δυνατού ανδρός, που γίνεται ιππότης και προστατεύει την γή της κοινότητας του, γιατί μεγάλωσε σε εκείνα τα χώματα, τα πάτρια, και διακατέχεται από πατριωτισμό. Ο καθένας έχει μία τόσο ξεχωριστή και αναγκαία θέση, που αρχίζουμε πάλι να παρατηρούμε την ομορφιά αυτού του διπόλου: προσωπικότητα-θέση. Η θέση κάποιου, το αξίωμα αλλιώς, πλέκεται με τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του, δίνοντας υφή στον κοινωνικό του ρόλο. Σήμερα, είμαστε όλοι υπήκοοι ενός κράτους. Όσοι κυττούν προσωπικότητες είναι καθαρά για προσωπικούς λόγους, αναλόγως την σκέψη του καθενός. Τότε όμως η προσωπικότητα ήταν σύμφυτη με την ύπαρξη και το σύστημα λειτουργίας της κοινωνίας. Μιάς κοινωνίας εξ’ ορισμού αποκεντρωμένης, διάσπαρτης, δημοκρατικής. Όπου από τα πιο μικρά κλιμάκια της, παρατηρούμε τον λόγο εν αρχή. Μία κοινωνία που ακόμα και ο χωρικός, που συνιστά την κατώτερη τάξη επιχειρηματολογεί, μιλά, έχει μία θέση, που δεν μπορεί να έχει κανείς άλλος και τιμάται για αυτήν του τη θέση, δεν γίνεται περίγελος επειδή έμεινε άνεργος ούτε υποτιμάται από τους αριστοκράτες, οι οποίοι χωρίς αυτών δεν είναι καν αριστοκράτες/άρχοντες/γαιοκτήμονες.


Πώς θα μπορούσε να έρθει μετά την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ξαφνικά η επιφοίτηση που όλοι διδασκόμαστε στην Αναγέννηση και των Διαφωτισμό, αν όλα αυτά τα χρόνια, τους αιώνες που μεσολάβησαν δεν εξελισσόταν ο άνθρωπος; Δηλαδή ξαφνικά μία μέρα κάποιοι άνθρωποι έλαβαν ένα είδος ξεχωριστού πνεύματος; Προφανώς και όχι. Τα λεγόμενα «Σκοτείνα Χρόνια» του Μεσαίωνα θα έπρεπε να μετονομαστούν σε «Εξαιρετικά Χρόνια». Αρκεί η προσηλωμένη όραση σε έναν Γοτθικό Ναό της εποχής, για να αντιληφθεί οιοσδήποτε το μεγαλείο αυτών των χρόνων. Μπορεί επίσης στο Βυζάντιο να παρατηρήσει την Αγία Σοφία. Οι λόγοι που «έπεσε» οι φεουδαρχία σχετίζονταν με την τεχνολογική εξέλιξη και την βιομηχανική επανάσταση και δεν μας αφορούν εν προκειμένω. Η οικονομική ελευθερία ήταν επίσης προϊόν του Μεσαίωνα. Τότε δημιουργήθηκε το εξαιρετικό μόρφωμα της Ανώνυμης Εταιρείας, τότε αναπτύχθηκε το εμπόριο σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Ευρώπης.


Αν επιζητούμε όντως κάποια «Ανάσταση», οφείλουμε να καταργήσουμε άπαξ δια παντός του μύθους που μας ταλανίζουν τόσα χρόνια. Έχουμε σίγουρα αρκετούς να κατατροπώσουμε, αλλά ένας εξ αυτών είναι σίγουρα η αντίληψη μας για Μεσαίωνα. Η απόρριψη δεν διδάσκει, ο εναγκαλισμός λειτουργεί διδακτικά.
 
 


 http://syntiritikoi.gr