Του Νίκου Κασκαβέλη
Σαστισμένη η ελληνική κοινή γνώμη παρακολουθεί τα -χωρίς προηγούμενο- της επίσκεψης του Τούρκου Προέδρου στη χώρα μας. Μια επίσκεψη που διαφημίστηκε και προετοιμάστηκε, όπως και όλα τα άλλα, σε επικοινωνιακό όπως φαίνεται επίπεδο (για να ενισχύσει τι ακριβώς;) εξελίσσεται σε αποτυχία ολκής. Θα μπορούσε κάποιος να πει και φιάσκο και να είναι ακριβής. Ίσως το μεγαλύτερο ως τώρα αυτής της Κυβέρνησης, λόγω βαρύτητας θέματος.
Και εξηγούμαστε: επισκέψεις αυτού του είδους στις διεθνείς σχέσεις, δεν είναι ούτε τυχαίες, ούτε βέβαια εντάσσονται σε μια λογική φιλοφρονήσεων μεταξύ γειτόνων. Δεν είναι περαστικοί οι Ηγέτες, ούτε "βλέπουν φως και μπαίνουν" να τους... κεράσουμε γλυκό. Πόσο μάλλον στην ιδιαιτερότητα που έχουν οι σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών μας, λόγω ιστορικής πορείας και σχετικής φόρτισης και πραγματικότητας. Οι επισκέψεις αυτές εξυπηρετούν πολιτικές στοχεύσεις. Έχουν σαφή στόχο και ατζέντα και είναι προγραμματισμένες έως την τελευταία λεπτομέρεια. Η πραγματοποίησή τους είναι η τελική πινελιά, σαν ένα θεατρικό έργο που έχει σκηνοθετηθεί στην εντέλεια, έχει γίνει εξαντλητική πρόβα, έχουν γραφτεί οι διάλογοι και απομένει μόνο η παρουσίαση στο κοινό. Η οποία γίνεται κυρίως για λόγους "πανηγυρικούς", για να επιβεβαιωθεί κάποια συμφωνία, για να ανακοινωθούν δημόσια κάποια αποτελέσματα στα οποία έχουν φτάσει οι χώρες έπειτα από μακρά προεργασία.
Έτσι γίνεται και στις μεγάλες Συνόδους Κορυφής πχ στην Ε.Ε. και αλλού, έτσι και σε διμερείς σχέσεις. Τα περισσότερα προς συζήτηση ή επίλυση έχουν ήδη συζητηθεί εξαντλητικά σε χαμηλότερες βαθμίδες και οι Ηγέτες απλώς επικυρώνουν τα τελικά συμπεράσματα, πλην εξαιρέσεων. Οπότε, τίθεται το ερώτημα: Τι ακριβώς εξυπηρέτησε αυτή η επίσκεψη; Για τον Τούρκο Πρόεδρο είναι σαφέστερο. Απομονωμένος διεθνώς, με τις σχέσεις του με τις ΗΠΑ στο ναδίρ, αλλά και με την Ευρώπη η οποία τον έχει σε μια ιδιότυπη καραντίνα μετά την αυταρχική και αλαζονική του στροφή που τον απομακρύνει από τα διεθνή δημοκρατικά πρότυπα και με ένα εσωτερικό παζλ δυσκολιών ιδιαίτερα δύσκολο, έψαχνε κάποιο βήμα να ακουστεί διεθνώς. Ήθελα διακαώς ευρωπαϊκό έδαφος, ώστε να ξεδιπλώσει την πολιτική του, όπως αυτός την αντιλαμβάνεται και είναι γνωστό. Οι... "σουλτανικές" του φαντασιώσεις έχουν αναλυθεί και δεν είναι να προκαλούν έκπληξη. Ούτε και οι παρεπόμενες θέσεις του για τις διμερείς σχέσεις, που έχουν διαρρεύσει είτε έμμεσα, είτε άμεσα σε ομιλίες του.
Για εκείνον λοιπόν και την ατζέντα του, ακόμα και σχετικά με τη μειονότητα της Θράκης ή τη φιλοδοξία του γενικά να αναδειχθεί στον ηγέτη του εν μέρει ακέφαλου Ισλάμ, προκύπτουν οφέλη γοήτρου από μία τέτοια επίσκεψη. Η ελληνική πλευρά τι αλήθεια προσδοκούσε; Τι θα μπορούσε να προκύψει που να το επιθυμούσε, ώστε να εισφέρει θετικά στις ελληνικές επιδιώξεις; Ή μήπως δεν ήταν αυτό στις προθέσεις του Πρωθυπουργού; Τα θέματα αυτά είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα και κρίσιμα και πρέπει να κείνται εκτός της λοιπής επικαιρότητας και πολιτικής ατζέντας. Όλοι οι Πρωθυπουργοί έχουν κινηθεί προσεκτικά και συναινετικά, σε πλήρη συνεννόηση με το σύνολο των εθνικών δυνάμεων. Μήπως εδώ επρόκειτο για μια μη καλά υπολογισμένη κίνηση, πρόχειρη και επιπόλαιη, απλά για την ενίσχυση των δήθεν ηγετικών χαρακτηριστικών του Πρωθυπουργού, τη στιγμή που βάλλεται από πολλές πλευρές; Και αν ναι, ποιες εγγυήσεις έλαβαν ότι το όλο θέμα δεν θα γυρίσει μπούμερανγκ και δεν θα πλήξει θανάσιμα το ήδη τρωθέν προφίλ του;
Τα χρόνια που πέρασαν δεν αποτελούν εγγύηση για την αποτελεσματικότητα της συγκεκριμένης ηγεσίας σε θέματα διαπραγμάτευσης, παρά τα περί αντιθέτου θρυλούμενα. Σε επίπεδο οικονομίας είχαμε τις ολέθριες συνέπειες που γνωρίζουμε. Σε επίπεδο εθνικών θεμάτων και παρά τις επιμέρους αστοχίες, είχαν διαφυλαχθεί τα βασικά. Για ποιον ακριβώς λόγο επιλέγεται τώρα η στιγμή να ανοιχθούν τόσο κρίσιμα θέματα, την ώρα που το κύρος και η πραγματική ισχύς της Κυβέρνησης δεν βρίσκεται στο ψηλότερο σημείο της; Τα όσα ακούστηκαν μέσα στο Προεδρικό Μέγαρο αλλά και στην κοινή συνέντευξη με τον κ. Τσίπρα είναι πρωτοφανή, κυρίως σημειολογικά. Δεν θα μείνω εδώ στα της "πρόκλησης" γιατί δεν έχει σημασία. Δεν αναλύουμε, ούτε αντιμετωπίζουμε τα θέματα αυτά ως "οπαδοί". Μέσα σε λίγες αράδες και λίγα λεπτά ο κ. Ερντογάν, με άνεση οδοστρωτήρα, ανέτρεψε σταθερές δεκαετιών. Αμφισβήτησε το σύνολο της διμερούς εξωτερικής μας πολιτικής και έθεσε πλήρως τη δική του ατζέντα. Ας αναλογιστούμε τι θα έλεγε πχ ο όχι και τόσο μειλίχιος Υπουργός Άμυνας, αν ήταν στην αντιπολίτευση, για όσα ακούστηκαν!
Κι όσο και αν σε όλα που έθεσε υπάρχει βέβαια αντίλογος, ήταν αυτό το ζητούμενο; Να μπούμε δημόσια σε μια συζήτηση-κοκορομαχία δίχως τέλος στο ψηλότερο επίπεδο; Επί της ουσίας, μόνο ένα σημείο: επικαλέστηκε ο Πρόεδρος τις μειονότητες σε Θράκη και στην Τουρκία και έκανε συγκρίσεις. Μόνο που "ξέχασε" πως η Ελληνική (έτσι ονομάζεται στη σύμβαση ανταλλαγής πληθυσμών του 1923) μειονότητα εκεί ξεκληρίστηκε. Τι απέγιναν οι δεκάδες χιλιάδες της Πόλης ή το ειδικό καθεστώς που προέβλεπε η Συνθήκη για Ίμβρο-Τένεδο; Και το θέμα εδώ δεν είναι τι απάντησε αμήχανα ή "ενοχλημένα" η ελληνική πλευρά, κυρίως δια του Προέδρου.
Έχουμε παρασυρθεί σε μια αντιπαράθεση σχολικού επιπέδου πχ στη Βουλή, με εκατέρωθεν ατάκες και όλη μας η στόχευση περιορίζεται στην κατάλληλη, δήθεν αποστομωτική απάντηση, ώστε το "άβουλο και αδαές" κοινό να πει με ένα στόμα "ω, τι του είπε"! Δεν πρόκειται περί αυτού και αν κάνουμε αυτό το λάθος θα το πληρώσουμε ακριβά. Δεν έγινε όλη αυτή η επίσκεψη, ενώπιον της διεθνούς κοινής γνώμης, για να δώσουμε μια σκληρή απάντηση στην Τουρκία, ιδίως ακαδημαϊκού ύφους. Το κάναμε και εξ αποστάσεως, αν αυτό θέλαμε...
Αν το θέμα ήταν να έρθει εδώ, να υπάρξει ένταση και να φύγει με τις σχέσεις τεταμένες και τις ισορροπίες διαταραγμένες, οξύναμε άλλο ένα πρόβλημα, στο ήδη βεβαρημένο μας περιβάλλον. Όλα τα 'χαμε, η όξυνση με την Τουρκία έλειπε. Η όλη στάση του, μέσα στην έδρα της Ελληνικής Δημοκρατίας, η αμφισβήτηση της Δικαιοσύνης, του Πολιτεύματος, της... ηλικίας του Πρωθυπουργού αλλά και της αξιοπιστίας του πχ σε σχέση με την έκδοση των πραξικοπηματιών (μέγα θέμα στο οποίο δεν δόθηκε η πρέπουσα σημασία), εκθέτει ανεπανόρθωτα τόσο την πρωτοβουλία όσο και την προετοιμασία της επίσκεψης.
Σε τόσο σημαντικά θέματα απαιτείται σοβαρότητα και προσοχή, ιδίως από δήθεν "εμβριθείς" και βαρύγδουπους γνώστες των σχετικών ζητημάτων. Και αν ακόμα είχαν υπάρξει εγγυήσεις, θα έπρεπε να υπάρχει καχυποψία για υπέρβασή τους. Σε έναν χαμηλόβαθμο αξιωματούχο, ίσως να υπήρχαν συνέπειες. Στον κ. Ερντογάν, αν ξεφύγει, τι θα έκαναν; Απέλαση ή κήρυξη πολέμου;
Η Κυβέρνηση πιάστηκε για ακόμα μια φορά επιπόλαιη. Δίχως βάθος και στρατηγική ανάλυση. Δίχως πραγματική στόχευση που να σχετίζεται με το εθνικό συμφέρον. Στόχευσε επικοινωνιακά και απέτυχε παταγωδώς. Έως τώρα, τη διαχειριστική της ανεπάρκεια την έχουμε πληρώσει σε τομείς, στους οποίους η επανόρθωση είναι μεν δυσχερής αλλά εφικτή. Σε τομείς με δυνητικά ανεπανόρθωτες ζημιές συνιστούμε, έστω και τώρα, ιδιαίτερη προσοχή. Όχι άλλη βλάβη.
* Νίκος Κασκαβέλης, δικηγόρος (ΜΔΕ Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σχέσεων)capital.gr