Η έννοια του στρες είναι δανεισμένη από τη μηχανική και περιγράφει τη διαδικασία της άσκησης πίεσης σε ένα αντικείμενο από κάποιο παράγοντα (Kolb & Whishaw, 2011). Αναφορικά με τους ανθρώπους, το στρες βιώνεται από όλους ανεξαιρέτως, συμπεριλαμβανόμενων και των παιδιών, ακόμη και των βρεφών.
Το στρες έχει δύο διαστάσεις. Τη σωματική, όπου το σώμα υποβάλλεται σε δοκιμασίες που υπερβαίνουν τις δυνάμεις του, και τη ψυχολογική. Στην τελευταία το στρες αφορά σε αρνητικά συναισθήματα ή και σκέψεις. Στην πραγματικότητα, σήμερα το στρες αναφέρεται από τους ανθρώπους για ποικίλες συναισθηματικές εκδηλώσεις. Για παράδειγμα, το άτομο μπορεί να δηλώσει «στρεσαρισμένο» όταν βιώνει θυμό, απογοήτευση ή είναι μπερδεμένο με μία κατάσταση (Dimatteo, & Martin, 2011). Να σημειωθεί επίσης πως το ερέθισμα δεν είναι ανάγκη να είναι αρνητικό για να προκαλέσει στρες. Θετικά ερεθίσματα, όπως για παράδειγμα μία επιθυμητή εγκυμοσύνη, είναι ικανά να προκαλέσουν στρες, και μάλιστα έντονο, στον άνθρωπο (Kolb & Whishaw, 2011).
Τι συμβαίνει λοιπόν στο σώμα μας όταν νιώθουμε στρες (άγχος);
Αρχικά, έστω ότι βλέπουμε την αίθουσα των εξετάσεων, ένα άγριο σκυλί ή τον άνθρωπο στον οποίο θέλουμε να του εξομολογήσουμε τον έρωτά μας μαζί του. Οι περιπτώσεις αυτές, αν και διαφορετικές μεταξύ τους, προκαλούν την ίδια αντίδραση στον εγκέφαλο, ο οποίος ανιχνεύει το στρεσογόνο παράγοντα και τοποθετείται σε κατάσταση εγρήγορσης. Η τελευταία αποτελείται από δύο ξεχωριστές βιοχημικές αλληλουχίες αντιδράσεων (Kolb & Whishaw, 2011). Αυτές είναι:
Η ταχεία αντίδραση στο στρες (αδρεναλίνη):
Σε αυτή τη φάση, που ονομάζεται αντίδραση πάλης ή φυγής, ο υποθάλαμος του εγκεφάλου στέλνει μήνυμα στη συμπαθητική μοίρα του αυτόνομου νευρικού συστήματος, η οποία ενεργοποιείται και διεγείρει τα επινεφρίδια. Τα επινεφρίδια στη συνέχεια εκκρίνουν επινεφρίνη (ή, όπως αποκαλείται συχνά, αδρεναλίνη), η οποία ενεργοποιεί τα κύτταρα του σώματος, τους ενδοκρινείς αδένες και τον εγκέφαλο. Το σώμα μας έχει προετοιμαστεί για δράση (Kolb & Whishaw, 2011). Μερικά από τα συμπτώματα, που εμφανίζονται στο σωματικό επίπεδο, είναι:
- Αύξηση της αρτηριακής πίεσης
- Αύξηση του καρδιακού ρυθμού και της αναπνοής
- Διαστολή στις κόρες των ματιών
- Τρέμουλο
- Εφίδρωση
- Ξηροστομία
- Αύξηση του σακγάρου στο αίμα
- Μυϊκή ένταση και σφίξιμο μυών (Dimatteo, & Martin, 2011. Εμμανουηλίδου Κ., 2012)
Η βραδεία αντίδραση στο στρες (κορτιζόλη)
Εδώ τα επινεφρίδια ενεργοποιούν την κορτιζόλη. Ο λόγος που ονομάζεται βραδεία αντίδραση, είναι επειδή η κορτιζόλη συνήθως χρειάζεται μερικά λεπτά έως και ώρες για να ενεργοποιηθεί. Στη συνέχεια, η κορτιζόλη ενεργοποιεί εξίσου τα κύτταρα του σώματος, τον εγκέφαλο και τους ενδοκρινείς αδένες. Μερικά παραδείγματα, τώρα, δράσης της κορτιζόλης είναι:
-Απενεργοποιεί όλα τα συστήματα του σώματος (π.χ. ανοσοποιητικό σύστημα), που δε χρειάζονται στην προκειμένη για να αντιμετωπιστεί το στρεσογόνο ερέθισμα
-Απενεργοποιεί τη ινσουλίνη ώστε το ήπαρ να απελευθερώσει γλυκόζη, η οποία προσωρινά αυξάνει την παροχή ενέργειας, που είναι απαραίτητη για την αντιμετώπιση του στρεσογόνου παράγοντα.
-Αναστέλλει τις αναπαραγωγικές λειτουργίες και την παραγωγή αυξητικής ορμόνης. Στην ουσία η κορτιζόλη βοηθά το σώμα να συγκεντρώσει ενέργεια και να μην τη «χαραμίζει» σε άλλες λειτουργίες ή συστήματα. Αυτό που προέχει τη δεδομένη στιγμή είναι η αντιμετώπιση της απειλής (Kolb & Whishaw, 2011).
Ο αντίκτυπος του στρες: ωφέλιμο ή όχι τελικά;
Το στρες, παρ’ όλη τη δυσφορία και τα προβλήματα που προκαλεί συχνά στους ανθρώπους, είναι σωτήριο. Αν αυτές οι αυτόνομες αντιδράσεις δεν υπήρχαν, οι άνθρωποι δε θα μπορούσαμε να επιβιώσουμε στο περιβάλλον. Βέβαια, το σώμα μας έχει την ικανότητα να τερματίζει αυτόματα την απόκριση του στρες, όπως αυτόματα προκάλεσε και την έναρξή της. Αν αυτή συνεχίζονταν ανεξέλεγκτα, τότε εξίσου η επιβίωσή μας θα κινδύνευε.
Για παράδειγμα, καθότι το ανοσοποιητικό σύστημα καταστέλλεται σε καταστάσεις στρες, ο οργανισμός γίνεται πιο ευάλωτος στις λοιμώξεις και τις νόσους. Οι πρωτεΐνες επίσης αναλώνονται, προκαλώντας έτσι μυϊκή απώλεια και κούραση στο σώμα. Ταυτόχρονα, οι αποθήκες ενέργειας του σώματος υφίστανται επιβάρυνση. Τα σωματικά αποθέματα σταδιακά «αδειάζουν» (Dimatteo, & Martin, 2011. Kolb & Whishaw, 2011). Είναι πολύ σημαντικό, επομένως, η αντίδραση του στρες να σταματά.
Το χρόνιο στρες τώρα, μεταξύ άλλων, μπορεί να προκαλέσει αλλοιώσεις στα επινεφρίδια, διαταραχή των εσωτερικών τοιχωμάτων του στομάχου (πεπτικά έλκη), καρδιακή ανεπάρκεια, διαταραχή της ομοιόστασης του οργανισμού κι εξασθένηση του ανοσοποιητικού συστήματος (Dimatteo, & Martin, 2011. Pinel, 2011).
Επομένως, το στρες μπορεί να έχει τόσο ωφέλιμα όσο και καταστρεπτικά αποτελέσματα με το πέρασμα του χρόνου. Όσοι άνθρωποι αντιμετωπίζουν συχνά στρεσογόνες συνθήκες κι αντιδράσεις, αναμφίβολα πρέπει να προσπαθήσουν για κάποιες αλλαγές. Αυτές μπορεί να αφορούν είτε το περιβάλλον είτε τον εαυτό. Το σίγουρο πάντως είναι ότι το μακροχρόνιο ή/και έντονο στρες βλάπτει τον οργανισμό μας.
Βιβλιογραφία:
Dimatteo, M. R., & Martin, L. R. (2011). Εισαγωγή στην Ψυχολογία της Υγείας. Αθήνα: Πεδίο.
Εμμανουηλίδου, Κ. (2012). Γυρίζω σελίδα στο άγχος. Αθήνα: Μεταίχμιο.
Kolb, B., & Whishaw, I. Q. (2011). Εγκέφαλος και Συμπεριφορά. Αθήνα: Πασχαλίδης
Pinel, J. P. (2011). ΒΙΟΨΥΧΟΛΟΓΙΑ. Αθήνα: Ίων/εκδόσεις έλλην.
Λίγα λόγια για τον συντάκτη
