Παράθυρο για την αξιοποίηση της εκκλησιαστικής περιουσίας και τη διάθεσή της σε νέους αγρότες άφησε στο μήνυμά του ο αρχιεπίσκοπος Αθηνών Ιερώνυμος.Παράλληλα ο Ιερώνυμος ζήτησε να αρθούν τα εμπόδια για τη συνολική αξιοποίηση της περιουσίας: «Είναι καιρός να αρθούν τα εμπόδια, ώστε αυτή η λίγη περιουσία που απέμεινε στην Εκκλησία να της επιτραπεί να την αξιοποιήσει προς όφελος του λαού μας. Και όποιος επιθυμεί να εργαστεί στην ελληνική γη, συμβάλλοντας στη διατροφική επάρκεια της χώρας
και στην ανάπτυξη σύγχρονων εξαγώγιμων προϊόντων καλλιέργειας και βοσκής, ας γνωρίζει ότι, όση λίγη γη ανήκει ακόμα στην Εκκλησία, θα είναι στη διάθεσή του».
Η θέση αυτή του αρχιεπισκόπου έρχεται σε μια περίοδο που και η πολιτεία σχεδιάζει να στηρίξει την επιστροφή νέων, και κυρίως ανέργων, στην επαρχία. Ωστόσο είναι δύσκολο κάποιος να υποστηρίξει με ασφάλεια πόσες και ποιες εκτάσεις είναι διαθέσιμες, αφού άλλες είναι διακατεχόμενες, άλλες δεσμευμένες και άλλες δυσπρόσιτες. Παρ’ όλ’ αυτά όμως, ήδη η Αρχιεπισκοπή έχει επικοινωνήσει με το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης προκειμένου η Εκκλησία να προσφέρει εκτάσεις σε πολίτες που αντιμετωπίζουν πρόβλημα επιβίωσης.
Οι εκτάσεις αυτές, που υπολογίζονται σε 500.000 στρέμματα σε όλη τη χώρα, εφόσον βρεθούν θα δοθούν δωρεάν και με καθαρά οικονομικά κριτήρια. Όμως πολλοί μητροπολίτες εκφράζουν τις επιφυλάξεις τους για την αποτελεσματικότητα του μέτρου, καθώς υποστηρίζουν ότι θα πρέπει να υπάρξει και δέσμευση της πολιτείας για τη συνολική αξιοποίηση της περιουσίας Από την πλευρά του ο διευθυντής του γραφείου τύπου της Αρχιεπισκοπής κ. Χάρης Κονιδάρης υποστήριξε με δηλώσεις του: «Σημασία έχει η ακίνητη εκκλησιαστική περιουσία να είναι παραγωγική και λειτουργική. Να αποδίδει καρπούς, να φέρει μεροκάματο και να γεννά θέσεις εργασίας. Το να παραμένει ανενεργή, σε καιρούς μάλιστα γενικευμένης κοινωνικής και οικονομικής κρίσης, αποτελεί εθνικό σφάλμα».
Υπέρ της αξιοποίησης των εκτάσεων, με την προϋπόθεση ότι και η πολιτεία θα προχωρήσει στην υλοποίηση των κατά καιρούς δεσμεύσεών της για «πλήρη αποκατάσταση του τοπίου», τάσσονται πολλοί μητροπολίτες, οι οποίοι ωστόσο υποστηρίζουν ότι ακόμη δεν έχουν ενημερωθεί σχετικά από τον Ιερώνυμο.
To θέμα της αξιοποίησης της εκκλησιαστικής περιουσίας την τελευταία δεκαετία έχει απασχολήσει την πολιτεία, αλλά και την κοινή γνώμη, ενώ πολλές φορές έχει φέρει αντιμέτωπο το σύνολο σχεδόν των μητροπολιτών με τις εκάστοτε κυβερνήσεις. Ωστόσο, όση κουβέντα κι αν γίνεται γύρω από την αξιοποίηση της περιουσίας, είναι δύσκολο να έχει αποτέλεσμα, δεδομένου ότι τη διαχειρίζονται περίπου 7.000 νομικά πρόσωπα (μητροπόλεις, ναοί, μοναστήρια, ιδρύματα), τα οποία λειτουργούν αυτόνομα.
Σημείο τριβής η αξιοποίηση της περιουσίας
H αξιοποίηση της περιουσίας τα τελευταία χρόνια αποτελεί σημείο τριβής μεταξύ Εκκλησίας και πολιτείας, καθώς πολλά οικόπεδα παραμένουν δεσμευμένα, όπως και ολόκληρες εκτάσεις. Τελευταία προέκυψε θέμα με μεγάλη επένδυση στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, όπου υπήρξαν αντιδράσεις για το ιδιοκτησιακό καθεστώς της έκτασης, με αποτέλεσμα το όλο εγχείρημα να παγώσει. Με αφορμή τη μείωση των εσόδων των ναών, την αυξημένη φορολογία και την αύξηση των αναγκών για κοινωνικές παρεμβάσεις της Εκκλησίας, τόσο ο Ιερώνυμος όσο και δεκάδες μητροπολίτες έχουν ζητήσει να επιταχυνθούν οι κινήσεις από τα αρμόδια υπουργεία για την αξιοποίηση των ακινήτων.
Αναλυτικά, οι εκκρεμότητες που θα πρέπει να αντιμετωπιστούν είναι: Η αξιοποίηση τεσσάρων εκτάσεων στην Αττική, για ορισμένες από τις οποίες όμως απαιτούνται οι εκδόσεις προεδρικών διαταγμάτων για την αλλαγή χρήσης γης.
Συγκεκριμένα:
-Στο Κολωνάκι. Πρόκειται για ένα οικόπεδο συνολικής έκτασης 11 στρεμμάτων που βρίσκεται στις οδούς Δεινοκράτους και Σουηδίας και, σύμφωνα με πληροφορίες, μελετάται η κατασκευή κατοικιών ή υπόγειου πάρκινγκ.
-Λίγο πιο πέρα, στη λεωφόρο Αλεξάνδρας, η Εκκλησία βρίσκεται σε αντιδικία με το Δήμο Αθηναίων για ένα οικόπεδο έκτασης 3 στρεμμάτων. Η Ιερά Σύνοδος δικαιώθηκε στα δικαστήρια και σχεδιάζει την κατασκευή υπόγειου πάρκινγκ και κτιρίου γραφείων.
-Στη Βουλιαγμένη η Μονή Πετράκη διαθέτει 200 στρέμματα, τα οποία βρίσκονται πολύ κοντά στη λίμνη και στο Καβούρι. Η Εκκλησία βρέθηκε σε αντιδικία με το Δήμο, δικαιώθηκε επί αρχιεπισκοπίας Χριστόδουλου στα δικαστήρια και τώρα επιθυμεί την αξιοποίησή τους και την εγκατάσταση, μεταξύ άλλων, των εκκλησιαστικών σχολών που διαθέτει.
-Στον Βαρνάβα δωρίστηκαν 130 στρέμματα, στα οποία ο αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος σκοπεύει να χτίσει μια σειρά φιλανθρωπικών ιδρυμάτων, που περιλαμβάνουν κέντρα αποκατάστασης ατόμων με ειδικές ανάγκες, αποθεραπείας από ναρκωτικές ουσίες και αντιμετώπισης βαρέων νοσημάτων.
Σχεδόν σε όλους τους νομούς της χώρας υπάρχουν δάση, δασικές και χορτολιβαδικές εκτάσεις που ανήκουν είτε σε μοναστήρια είτε στην κεντρική οικονομική υπηρεσία της Εκκλησίας, οι οποίες όμως στις περισσότερες περιπτώσεις παραμένουν ανεκμετάλλευτες.
Η εκκλησιαστική περιουσία σε αριθμούς
Εκτάσεις
Βοσκότοποι: 735.000 στρέμματα
Καλλιεργήσιμες εκτάσεις: 190.000 στρέμματα
Δασικές εκτάσεις: 367.000 στρέμματα
Μετοχές
Εθνική Τράπεζα: 9.000.000
Τράπεζα Πειραιώς: 390.000
Τράπεζα Ελλάδος: 13.000
Ακίνητα της Εκκλησιαστικής Κεντρικής Υπηρεσίας Οικονομικών (ΕΚΥΟ)
700 οικόπεδα
περισσότερα από 400 επαγγελματικά ακίνητα
260 κατοικίες 500.000.000 ευρώ η αξία
Έσοδα από ενοίκια
2007: 10.000.000 ευρώ
2008: 12.500.000 ευρώ
Η εκκλησιαστική περιουσία, αν και πολλές φορές έχει καταγραφεί (!), ακόμη και σήμερα δεν μπορεί να εκτιμηθεί με ακρίβεια.
Προς το παρόν, όπως προκύπτει και από το κτηματολόγιο, στους παρακάτω νομούς η Εκκλησία έχει σημαντικές εκτάσεις στην ιδιοκτησία της:
-Νομός Χαλκιδικής: 86.330 στρέμματα δάσους, 580 στρέμματα δασικής έκτασης και 2.300 στρέμματα χορτολιβαδικής έκτασης, τα οποία είναι στην ιδιοκτησία μονών του Αγίου Όρους, και άλλα 8.340 στρέμματα δασικής έκτασης, που ανήκουν σε άλλο μοναστήρι του Οικουμενικού Πατριαρχείου.
-Νομός Τρικάλων: 41.110 στρέμματα δάσους, 23.850 στρέμματα δασικής έκτασης και 22.840 στρέμματα χορτολιβαδικής έκτασης.
-Νομός Μαγνησίας: 31.460 στρέμματα δάσους, 5.490 στρέμματα δασικής έκτασης και 3.340 στρέμματα χορτολιβαδικής.
-Νομός Αττικής: 33.860 στρέμματα δάσους, 6.500 στρέμματα δασικής έκτασης και 20.570 στρέμματα χορτολιβαδικής.
-Νομός Αχαΐας: 20.670 στρέμματα δάσος, 1.680 στρέμματα δασικής έκτασης και 1.060 στρέμματα χορτολιβαδικής έκτασης.
-Νομός Ευβοίας: 17.890 στρέμματα δάσους, 1.670 στρέμματα δασικής έκτασης και 2.120 στρέμματα χορτολιβαδικής έκτασης.
-Νομός Κορινθίας: 15.310 στρέμματα δάσους, 500 στρέμματα δασικής έκτασης και 20.179 στρέμματα χορτολιβαδικής έκτασης.
-Νομός Φωκίδας: 9.980 στρέμματα δάσους, 1.350 στρέμματα δασικής έκτασης και 1.050 στρέμματα χορτολιβαδικής έκτασης.
Οι μικρότερες εκκλησιαστικές εκτάσεις βρίσκονται σε νομούς όπως η Μεσσηνία, η Φθιώτιδα, η Πέλλα και η Ηλεία.
Τα πλουσιότερα μοναστήρια
Φλαμουρίου Μαγνησίας: Διαθέτει δύο δάση. Στην κυριότητά του ανήκουν στρέμματα καλλιεργήσιμης γης και πολυκατοικίες στο Βόλο.
Οσίου Λουκά: Το Μοναστήρι ανήκει στη Μητρόπολη Θηβών και Λεβαδείας και διαθέτει ιδιόκτητο ξενοδοχείο στην Αθήνα, αγρόκτημα και εκατοντάδες στρέμματα χωραφιών.
Μεταμορφώσεως Σωτήρος Μετεώρων («Μεγάλο Μετέωρο»): Ιδιοκτήτης δασικών εκτάσεων, χωραφιών και αστικών ακινήτων σε Αθήνα, Τρίκαλα και Καλαμπάκα.
Ασωμάτων Πετράκη στην Αθήνα: Από το 1795, όταν η Μιχριζάχ σουλτάνα και σύζυγος του Μουσταφά του Γ΄ παραχώρησε εκτάσεις στα παράλια της Αττικής, στην Αθήνα και σε ολόκληρη την Αττική, αποτελεί ένα από τα πλουσιότερα μοναστήρια της χώρας. Μετοχές, σπίτια, καταστήματα και δεκάδες στρέμματα στη Βουλιαγμένη αποτελούν μέρος της περιουσίας του.
Στα Καλάβρυτα οι δύο μονές Αγίας Λαύρας και Μεγάλου Σπηλαίου διαθέτουν πολλά ακίνητα, χωράφια και οικόπεδα, ενώ τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει μεγάλες επενδύσεις, που περιλαμβάνουν ξενοδοχείο και συνεδριακό κέντρο.
Διαμάχες από το 1833
Η διαμάχη για την εκκλησιαστική περιουσία άρχισε επί Όθωνα, ο οποίος το 1833 και το 1834, με βασιλικά διατάγματα, αποφάσισε τη διάλυση 416 μοναστηριών, με στόχο τη σύσταση του «εκκλησιαστικού ταμείου». Το 1836, με νέο διάταγμα, απαλλοτριώνονται υποχρεωτικά οι περιουσίες και των υπόλοιπων μοναστηριών.
Μετά τη μικρασιατική καταστροφή απαλλοτριώθηκαν πολλές εκτάσεις υπέρ των ακτημόνων, αξίας ενός δισεκατομμυρίου προπολεμικών δραχμών, αλλά μόνο το 4% αποδόθηκε στην Εκκλησία. Το 1931 η πολιτεία αποφασίζει τη ρευστοποίηση της ακίνητης περιουσίας, τα έσοδα όμως τελικά εξανεμίστηκαν λόγω του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Το 1952 η Εκκλησία παραχώρησε στο κράτος το 80% για την αποκατάσταση ακτημόνων γεωργών και κτηνοτρόφων, με αντάλλαγμα κάποια ακίνητα σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και άλλες μεγάλες πόλεις, αλλά και 45.000.000 δραχμές.
Με την από 18/9/1952 «Σύμβαση περί εξαγοράς υπό του Δημοσίου κτημάτων της Εκκλησίας προς αποκατάστασιν ακτημόνων γεωργικών κτηνοτρόφων», η Εκκλησία της Ελλάδος υποχρεώθηκε να παραχωρήσει στο Κράτος το 80% της καλλιεργούμενης ή καλλιεργήσιμης αγροτικής περιουσίας της, με αντάλλαγμα να λάβει κάποια αστικά ακίνητα και 45.000.000 δραχμές.
Επίσης, τότε καθιερώνεται η καταβολή της μισθοδοσίας των κληρικών από το κράτος. Το 1987 ψηφίστηκε ο νόμος Τρίτση για την εκκλησιαστική περιουσία, που τελικά έμεινε ανενεργός, κάτι που οδήγησε τον τότε υπουργό σε παραίτηση. Το θέμα έκλεισε μετά την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, το οποίο, επικαλούμενο τη Σύμβαση της Ρώμης, κάλεσε το κράτος είτε να επιστρέψει στις μονές την περιουσία τους είτε να τις αποζημιώσει.