Δευτέρα, Ιανουαρίου 25

O Covid-19 "τα έβαλε" με τον θεό, την επιστήμη και τον έρωτα

ΠΩΣ Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΤΟΥ YALE ΝΙΚΟΛΑΣ ΧΡΗΣΤΑΚΗΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΕΙ ΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΠΑΝΔΗΜΙΑ ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΤΟ "ΒΕΛΟΣ ΤΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΑ"

 Από zougla.gr

Επιμέλεια: Σωτήρης Σκουλούδης

Ο Νικόλας Χρηστάκης, ο γνωστός διεθνώς -και ένα από τα 100 άτομα που επηρεάζουν την ανθρωπότητα, σύμφωνα με το TIME πριν από λίγα χρόνια- καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Γέιλ, ξεκίνησε αμέσως «δουλειά» πριν ακόμη η πανδημία του Covid-19 φτάσει στη χώρα που κατοικεί, τις ΗΠΑ. Εκεί, με την επιστημονική του ομάδα, άρχισε να ερευνά υπό ιατρική και κοινωνιολογική σκοπιά το φαινόμενο που έμελλε να στιγματίσει το τέλος της δεύτερης δεκαετίας του αιώνα. Και τελικά, όπως γράφει, όχι μόνο αυτό...   

Ο ίδιος, πολύ έμπειρος στη διδασκαλία θεμάτων δημόσιας υγείας, έχει τη δυνατότητα να πραγματοποιεί παρεμβάσεις παγκοσμίου επιπέδου στον υγειονομικό τομέα, υπηρετώντας παράλληλα ως γιατρός σε κέντρα φροντίδας ετοιμοθάνατων και πενθούντων -ίσως πρόκειται για την πιο «σκληρή» ειδικότητα-, ενώ παράλληλα μελετά τα κοινωνικά φαινόμενα που απορρέουν από τις θανατηφόρες ασθένειες ως ακαδημαϊκός κοινωνιολόγος. 

Ο ερευνητής αντιλήφθηκε από πολύ νωρίς, εξαιτίας της διαρκούς επικοινωνίας και συνεργασίας του με Κινέζους επιστήμονες, ότι η «επιδημία της Κίνας» θα εξελισσόταν σε πανδημία και προσπάθησε να προειδοποιήσει αρχικά την οικογένειά του – η σύζυγός του πάντως του απάντησε ότι δεν πρέπει να έχει «προκατασκευασμένες φαντασιώσεις»... Έπειτα από λίγους μήνες, στα μέσα του 2020 δηλαδή, ο Νικόλας Χρηστάκης άρχισε να καταγράφει τα συμπεράσματά του, αλλά και να μελετά όλο και περισσότερο όλα τα πρωτόγνωρα, για τη γενιά μας, που συμβαίνουν.

Η -χωρίς υπερβολή- ψυχοκοινωνικοοικονομική «διατριβή» του για το θέμα της πανδημίας, που έγινε βιβλίο, το οποίο κυκλοφορεί σε όλο τον κόσμο (στη χώρα μας από τις εκδόσεις «Κάκτος») και προγιγνώσκει και τις μεταβολές που θα επέλθουν στην κοινωνία μας, έλαβε το όνομα «Το Βέλος του Απόλλωνα». Ως λάτρης, όπως δηλώνει, της ελληνικής μυθολογίας, δεν θα μπορούσε να έχει βρει κάτι πιο εύστοχο: ο Απόλλων κατά τον Τρωικό Πόλεμο με το ασημένιο τόξο και τα βέλη του σκόρπισε στους Έλληνες μια επιδημία για να τους τιμωρήσει επειδή απήγαγαν τη Χρυσηίδα. Η επιδημία που εξαπέλυσε ο Απόλλων στην Τροία προοδευτικά τελείωσε, με την παρέμβαση του Αχιλλέα και της Ήρας. Έπειτα από δέκα μέρες, ο Απόλλων χαμήλωσε το τόξο του. «Όμως το πώς φτάνουμε σε αυτό το σημείο, με τον Απόλλωνα να έχει παύσει πυρ, είναι που καθορίζει τόσο εμάς όσο και τη στιγμή που αναμετριόμαστε με αυτή την αρχαία απειλή» θεωρεί ο ερευνητής.

Ένα ενδιαφέρον στοιχείο που παραθέτει επίσης ο συγγραφέας είναι ότι η ονομασία «κορωνοϊός» έχει... ελληνική προέλευση. Αυτός ο τύπος του ιού, που οπτικοποιήθηκε το 1968, έχει στο εξωτερικό του ένα χαρακτηριστικό που μοιάζει με στέμμα, δηλαδή κορώνα, άρα του δόθηκε η ονομασία «κορωνοϊός».

Πώς μπορούν να αντιδράσουν οι σύγχρονοι άνθρωποι σε μια πανάρχαια απειλή;

Ο συγγραφέας αρχικά στο βιβλίο του κάνει μια επισκόπηση των όσων θα έπρεπε να γνωρίζουμε για τις πανδημίες, αλλά έχουμε ξεχάσει ή δεν έχουμε ενσωματώσει στη μοντέρνα κουλτούρα μας, μέχρι τουλάχιστον το 2020. Άλλωστε, δεν είναι ότι δεν ξέραμε. Το 1998 το Υπουργείο Άμυνας των ΗΠΑ προειδοποίησε πως την επόμενη χιλιετία οι ιστορικοί μπορεί να διαπιστώσουν ότι η μεγαλύτερη πλάνη του 20ού αιώνα ήταν η πεποίθηση πως οι μολυσματικές ασθένειες κόντευαν να εξαλειφθούν. Ο εφησυχασμός που ακολούθησε αύξησε σημαντικά την απειλή. Στην περίοδο μεταξύ 1940 και 2004 εμφανίστηκαν 335 νέες μολυσματικές ασθένειες και ο κίνδυνος της δημόσιας υγείας εξαιτίας τους ήταν σημαντικά αυξανόμενος. Σημειώνεται πως όλες οι σύγχρονες επιδημίες είναι ζωονόσοι και φτάνουν σε εμάς από άγρια ζώα.

Οι πιο θανατηφόρες γνωστές επιδημίες στα αρχαία χρόνια ήταν ο λοιμός των Αθηνών το 430 π.Χ. -αποδεκάτισε τους Αθηναίους εν μέσω μάλιστα του Πελοποννησιακού Πολέμου και σκότωσε τον ίδιο τον Περικλή- και η πανώλη του Ιουστινιανού το 541, η οποία είχε μάλιστα 18 διαδοχικά κύματα μέχρι το 755 μ.Χ. Ακολούθησε ο γνωστός «Μαύρος Θάνατος» (πανώλη) το 1347 – εξαφανίστηκε πολλούς αιώνες αργότερα, το 1830! Ο μισός πληθυσμός της Ευρώπης αφανίστηκε τότε, κατά το πρώτο κύμα της περιόδου 1347-1351! 

Σύμφωνα με εκτιμήσεις δε, η πανώλη δεν σταμάτησε λόγω ανθρώπινης παρέμβασης, αλλά εξαιτίας του ανταγωνισμού μεταξύ των… αρουραίων. Αυτό συνέβη διότι στις αρχές του 18ου αιώνα έφτασε στην Ευρώπη το άγριο είδος του καφέ αρουραίου, που έδιωξε τον γηγενή μαύρο από το φυσικό περιβάλλον του, ο οποίος ήταν και ο βασικός «υπαίτιος». Άλλος λόγος που ανακόπηκε προσωρινά ο Μαύρος Θάνατος ήταν το δριμύ ψύχος του 1650. Στη συνέχεια, κατατάσσεται φυσικά η Ισπανική Γρίπη το 1918, που σκότωσε πάνω από 50 εκατομμύρια ανθρώπους.

«Το θέμα είναι πώς ανταποκρίνονται ατομικά και συλλογικά οι άνθρωποι του 21ου αιώνα σε αυτή την επανεμφάνιση επιδημιών» αναρωτιέται ο Νικόλας Χρηστάκης, συμπληρώνοντας πως «οι επιδημίες εξαρτώνται από μια πολύπλοκη αλληλεπίδραση παθογόνου, ξενιστή και περιβάλλοντος».

Ο συγγραφέας παρατηρεί και... ελπίζει: «Οι πανδημίες αναδιαρθρώνουν τη γνώριμη κοινωνική μας τάξη, μας υποχρεώνουν να διασκορπιστούμε και να ζήσουμε μοναχικά, καταστρέφουν οικονομίες, αντικαθιστούν την εμπιστοσύνη με καχυποψία και φόβο, μας φτάνουν στο σημείο να κατηγορούμε άλλους για τη δυσάρεστη κατάστασή μας, ενθαρρύνουν τα ψέματα και σκορπίζουν θλίψη.  Όμως οι επιδημίες πυροδοτούν επίσης την καλοσύνη, τη συνεργασία, την προσφορά και την επινοητικότητα».

Στο βιβλίο περιγράφεται ακόμα ο τρόπος με τον οποίο αντέδρασαν οι άνθρωποι στο παρελθόν μπροστά σε παρόμοιες απειλές και εξηγείται πώς θα βγούμε από αυτή τη δοκιμασία , «έστω και μέσα από τεράστια θλίψη».

Η πορεία της καμπύλης θνητότητας, στις επιδημίες του 20ου αιώνα
Η πορεία της καμπύλης θνητότητας, στις επιδημίες του 20ου αιώνα
Η Ισπανική Γρίπη του 1918 εξελίχθηκε σε πραγματική μάστιγα της ανθρωπότητας...
Η Ισπανική Γρίπη του 1918 εξελίχθηκε σε πραγματική μάστιγα της ανθρωπότητας...

«Ο κορωνοϊός είναι μια απειλή πρωτόγνωρη και ταυτόχρονα πανάρχαια. Μια καταστροφή που μας προκαλεί να αντιμετωπίσουμε τον εχθρό μας με σύγχρονο τρόπο, βασιζόμενοι στη σοφία του παρελθόντος» προτρέπει ο Νίκος Χρηστάκης και εξηγεί παρακάτω. «Ας μην παρερμηνεύουμε την ιστορία και ας καταλάβουμε ότι αυτή δεν είναι η πρώτη φορά που είμαστε αντιμέτωποι με τον φόβο, τον πανικό, τη μοναξιά, την πόλωση, τις ίδιες διαφωνίες για μάσκες και διακοπές επιχειρηματικών δραστηριοτήτων».

Και βεβαίως να μην τον υποτιμούμε. Αν παρέμενε η επιδημία και τα επόμενα χρόνια, υπολογίζεται ότι θα μειωνόταν το προσδόκιμο ζωής κατά 3 χρόνια στους άνδρες και 2 χρόνια στις γυναίκες...                

Τι πρέπει να γνωρίζουμε ειδικά για την πανδημία του κορωνοϊού 

Όσον αφορά στη σύγκριση του Covid-19 (Sars-2) με τη γρίπη και τον Sars-1: Είναι μεγάλο λάθος να συγκρίνουμε την πανδημία του Covid-19 με τη γρίπη. Όμως και ο Sars-1 ήταν διαφορετικός κατά τρόπο ανεπαίσθητο αλλά σημαντικό, που κατέστησε την εξάπλωση της πανδημίας δυσκολότερη και τον έλεγχο της ευκολότερο. Ήταν όμως πολύ πιο θανατηφόρος. Σκότωσε 916 ανθρώπους από τους 8.472 που ζήτησαν ιατρική βοήθεια. Άρα είναι δέκα φορές πιο θανατηφόρος από τον Sars-2, που με τη σειρά του είναι δέκα φορές πιο θανατηφόρος από την κοινή γρίπη! 

Δηλαδή ο Sars-2 φαίνεται να έχει την ευκολία μετάδοσης του κοινού κρυολογήματος, αλλά τη θνησιμότητα του Sars-1. Ο δείκτης προσβολής του πρώτου ήταν απειροελάχιστος, με μόνο το 0,00013% του πλανήτη να έχει μολυνθεί. Στον Sars-2 πιθανώς στο τέλος να έχει μολυνθεί μόνο το 40% της ανθρωπότητας, που μπορεί να φτάσει και το 60%.

Επίσης ο Sars-1 δεν είναι μεταδοτικός πριν εμφανιστούν τα συμπτώματα, αντίθετα με τον Sars-2, που ένα σημαντικό ποσοστό φορέων μπορεί να μεταδώσει τη νόσο 2 με 4 μέρες πριν γίνουν συμπτωματικοί. Άρα, ακόμα κι αν βάζαμε σε καραντίνα όλους τους νοσούντες, κάποια άλλα άτομα, που δεν έχουν συμπτώματα, θα μετέδιδαν τη νόσο.  

«Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι, όταν μια νόσος είναι ιδιαίτερα θανατηφόρα, σκοτώνει τα θύματά της τόσο γρήγορα που το παθογόνο δεν έχει πολύ χρόνο για να εξαπλωθεί. Για αυτό οι θανατηφόρες επιδημίες, όπως ο Έμπολα, υποχωρούν γρήγορα» υπογραμμίζει ο Νικόλας Χρηστάκης.

Η σύγκριση της θνητότητας του Covid-19 με τις άλλες ασθένειες
Η σύγκριση της θνητότητας του Covid-19 με τις άλλες ασθένειες

Το παράπλευρο κοινωνικό κόστος της πανδημίας

Ιωάννης της Εφέσου, κατά τη διάρκεια της Ιουστινιάνειας Πανώλης: «Και με κάθε τρόπο όλα έπαψαν, καταστράφηκαν και έγιναν θλίψη… Και το εμπόριο σταμάτησε και τα μαγαζιά, με όλα τα απερίγραπτα κοσμικά τους πλούτη, και τα μεγάλα μαγαζιά των ενεχυροδανειστών έκλεισαν. Όλη η πόλη τότε έπεσε σε τέλμα, σαν να είχε αφανιστεί… Έτσι τα πάντα έπαψαν και χάθηκαν».

«Η επί αιώνες αντίδρασή μας σε μια επιδημία ήταν να ανακαλύπτουμε ξανά το πόσο αναγκαίο είναι να εγκαταλείπουμε για λίγο τις ανθρώπινες πτυχές μας – δηλαδή τις συναναστροφές μας και την κοινωνικοποίησή μας» παρατηρεί ο συγγραφέας.

Στο «Βέλος του Απόλλωνα» περιγράφεται αναλυτικά το κοινωνικό κόστος. Όπως αναφέρεται, αν και το lockdown της άνοιξης του 2020 στις ΗΠΑ απέτρεψε 60 εκατομμύρια κρούσματα και 300.000 θανάτους, η οριζοντιοποίηση της καμπύλης δεν επετεύχθη χωρίς μεγάλο κόστος, ενώ φυσικά η κοινωνική απομόνωση κάνει κακό στην ψυχική υγεία, οδηγεί σε αύξηση θανάτων από άλλες σοβαρές ασθένειες οι οποίες μένουν χωρίς θεραπευτική αγωγή ή παραμέληση των άλλων προβλημάτων υγείας. Ως εκ τούτου, πολλές από τις παρεμβάσεις που εφαρμόστηκαν το 2020 για την οριζοντιοποίηση της καμπύλης ήταν «πολιτικοποιημένες, με τρόπους που εξέθεταν σε κίνδυνο τα μέτρα δημόσιας υγείας και έκαναν ακόμα πιο δύσκολη την ανταπόκριση του κόσμου».

Όμως η πανδημία μπορεί να σώσει και ζωές: Τα θανατηφόρα τροχαία ατυχήματα μειώθηκαν δραστικά, αφού περιορίστηκε σημαντικά και η κίνηση στους δρόμους, οι θάνατοι από μη σημαντικές ιατρικές επεμβάσεις επίσης, αφού ακυρώθηκαν τα προγραμματισμένα χειρουργεία, λιγότερα μωρά γεννήθηκαν πρόωρα, η μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης έσωσε ζωές...

Τα μέτρα που λάβαμε - «Περιορισμένη η συμβολή της Ιατρικής στην αντιμετώπιση του ιού»

«Στον κόσμο υπάρχουν από πάντα και πανδημίες και πόλεμοι, κι όμως, πάντα οι επιδημίες και οι πόλεμοι θα βρίσκουν τους ανθρώπους απροετοίμαστους», (Αλμπέρ Καμύ, Η Πανούκλα)

Ο Νικόλας Χρηστάκης παραδέχεται: «Σε αντίθεση με όσα πιστεύουν πολλοί, η Ιατρική έχει παίξει έναν απίστευτα μικρό ρόλο στη μείωση των περισσότερων μολυσματικών ασθενειών μέσα στον χρόνο. Αν εξεταστεί η καμπύλη θνησιμότητας από το έτος που ανακαλύφθηκε μια θεραπεία, ένα εμβόλιο ή ένα φάρμακο , η καμπύλη γίνεται ίσια πολύ μετά την αρχική πτώση! Αν το παρομοιώσετε με ένα μικρό παιδί που πέφτει από έναν απότομο λόφο, η θεραπεία για τη νόσο θα ερχόταν κατά τη διάρκεια του μεγάλου διαστήματος του ρολαρίσματος στο επίπεδο τμήμα. Τα μοντέλα αυτά δείχνουν ξεκάθαρα ότι η σύγχρονη Ιατρική δεν ήταν η πρωταρχική δύναμη που προκάλεσε την εξαφάνιση μολυσματικών ασθενειών»...

Τι πρέπει να γίνει; «Απαιτούνται ατομικές και συλλογικές επεμβάσεις, οι οποίες δεν αλληλοαναιρούνται, αλλά μπορούν να εφαρμοστούν συνδυαστικά. Το τελευταίο που πρέπει να κάνει ο κόσμος είναι να δημιουργήσει μεγαλύτερη κοινωνική απόσταση με τους φίλους και τους συγγενείς του, σε μια εποχή που η σωματική εγγύτητα είναι περιορισμένη»...

Για το μέτρο του κλεισίματος των συνόρων: «Το κλείσιμο των συνόρων έχει συνήθως πολύ περιορισμένη αποτελεσματικότητα σε πανδημίες όπως αυτή του Covid-19. Στις περισσότερες περιπτώσεις δεν φτάνει αυτό. Μπορεί να καθυστερεί την άφιξη του παθογόνου, αλλά, εκτός σπάνιων εξαιρέσεων, δεν την αποτρέπει, ούτε καν σε απομονωμένα νησιωτικά κράτη. Η ύπουλη φύση αυτών των μικροβίων εξηγεί τον λόγο που δεν λειτουργεί η φαινομενικά λογική και ευρέως διαδεδομένη διαδικασία των συνοριακών ελέγχων. Ένα επίσημο μοντέλο που υπολόγισε τι θα συνέβαινε αν ακυρώνονταν όλες οι αεροπορικές πτήσεις την 30ή μέρα μετά την εμφάνιση της πανδημίας έδειξε πως, ακόμη κι αν ακυρωνόταν το 99,9% των πτήσεων, η κορύφωση της πανδημίας μιας μετρίως μεταδιδόμενης ασθένειας (με Ro 1,7) θα αναβαλλόταν για 42 μέρες».

Για τα τεστ και τη χρησιμότητά τους: Ο κόσμος πολλές φορές παρεξήγησε την αποτελεσματικότητα των τεστ αλλά και τους περιορισμούς που τα συνοδεύουν. Το τεστ είναι ένα σημαντικό, αλλά ελλιπές όπλο. Χωρίς τεστ, θα ήμασταν υποχρεωμένοι να επιβάλλουμε σε όλο τον πληθυσμό περιορισμούς στις κοινωνικές συναναστροφές, αντί να εστιάσουμε σε όσους ήταν ασθενείς ή φορείς. Επίσης χωρίς τεστ θα ήταν αδύνατο να προσεγγίσουμε με μεγαλύτερη ακρίβεια την καραντίνα. Ωστόσο, όσο απαραίτητο είναι το τεστ, άλλο τόσο σημαντικό είναι να κατανοήσουμε τους περιορισμούς του. Επιπλέον τα τεστ και η ιχνηλάτηση αλληλοεξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό για να είναι πραγματικά αποτελεσματικά. Από μόνα τους τα τεστ δεν βοηθούν στο έλεγχο του ιού. Μας λένε μόνο ποιος έχει μολυνθεί και όχι πού θα εξαπλωθεί το παθογόνο. Μόνο όταν έχουμε τη δυνατότητα να κάνουμε τεστ, να ιχνηλατούμε και επίσης να απομονώνουμε, μπορούμε να σπάσουμε τις αλυσίδες μετάδοσης και να θέσουμε υπό έλεγχο έναν ιό.

Για το κλείσιμο των σχολείων: Το αντιδραστικό (δηλαδή μετά τον εντοπισμό κρουσμάτων) κλείσιμο των σχολείων, ενώ είναι λογικό και εξυπηρετικό, δεν είναι αρκετό. Αν οι φορείς λήψης αποφάσεων είναι διατεθειμένοι να κλείσουν εντελώς τα εκπαιδευτικά ιδρύματα, θα πρέπει να το κάνουν πριν εκδηλωθεί το πρώτο κρούσμα σε σχολείο, δηλαδή όταν αρχίσουν να εμφανίζονται κρούσματα της νόσου στην κοινότητα ή στις παραπλήσιες περιοχές. Αυτό λέγεται «προληπτικό κλείσιμο» και είναι πιο «διαπραγματεύσιμο». Διεξοδικές αναλύσεις δείχνουν ότι το προληπτικό κλείσιμο των σχολείων είναι μια από τις πιο ευεργετικές παρεμβάσεις που μπορούν να γίνουν για να μειωθούν οι επιπτώσεις μιας επιδημίας. Έτσι το κλείσιμο τους προληπτικά, μία ή δύο εβδομάδες πριν αναγκαστούν να κλείσουν με αντιδραστικό τρόπο, προσφέρει σημαντικά πλεονεκτήματα. Η αναμονή για αντιδραστικό κλείσιμο επιβαρύνει το ίδιο σχολεία και γονείς, αλλά με λιγότερα πλεονεκτήματα σε σχέση με τον έλεγχο της επιδημίας.

Ωστόσο, θεωρεί ο συγγραφέας, είναι σημαντικό να σημειωθεί πως ο πρωταρχικός σκοπός του κλεισίματος ενός σχολείου είναι η μείωση της κοινωνικής ανάμειξης και όχι απαραίτητη αυτή καθαυτήν η προστασία των παιδιών. Το κλείσιμο μπορεί να φέρει σημαντικά αποτελέσματα αφενός προφυλάσσοντας τα παιδιά από το να γίνουν φορείς και αφετέρου αναγκάζοντας τους γονείς να παραμείνουν σπίτι. Το κλείσιμο των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων είναι η πιο σημαντική μη φαρμακευτική παρέμβαση που μπορούμε να κάνουμε, χωρίς να απαιτείται από όλους να μείνουν στο σπίτι.

Μια έρευνα του 1918 σε 43 μεγάλες πόλεις των ΗΠΑ κατέληξε στο συμπέρασμα πως όσο νωρίτερα έκλεισαν τα σχολεία, τόσο μικρότερος ήταν ο αριθμός των θανάτων (από την Ισπανική Γρίπη τότε). Επιπλέον, όσο περισσότερο χρόνο παρέμειναν κλειστά (σε συνδυασμό με άλλες μη φαρμακευτικές παρεμβάσεις, όπως η απαγόρευση συγκεντρώσεων), τόσο χαμηλότερο ήταν το τελικό ποσοστό θνησιμότητας.

«Για να σταματήσει η πανδημία, μπορεί να αρκεί η επίτευξη μιας μικρής παρέμβασης, ικανής να κάμψει την πορεία της. Ανεξάρτητα από τον οποιονδήποτε συνδυασμό μη φαρμακευτικών παρεμβάσεων, με την επίτευξη ενός συγκεκριμένου ορίου, η πανδημία θα μπορούσε να τεθεί υπό έλεγχο» καταλήγει ο επιστήμονας.

Για το θέμα της «εμπιστοσύνης» των πολιτών στις αποφάσεις για τα πρωτόγνωρα μέτρα: «Εκείνο που μας διαφεύγει είναι ότι μέσα σε όλες τις αντιπαραθέσεις που δημιουργήθηκαν για τη σωματική απόσταση αυτές οι παρεμβάσεις είναι τόσο καλά τεκμηριωμένες που δεν θα έπρεπε να αμφισβητούνται» υπογραμμίζει ο συγγραφέας συμπληρώνοντας:

«Για να αποκτηθεί η εμπιστοσύνη του κόσμου, που είναι απαραίτητη για την εφαρμογή ενοχλητικών αλλά σωτήριων παρεμβάσεων, πρέπει να εξηγηθούν με ειλικρίνεια οι λόγοι που επιβάλλουν τέτοιες πρακτικές, οι οποίες προϋποθέτουν δύσκολους συμβιβασμούς και δημιουργούν ανασφάλεια. Μόνο έτσι αναπτύσσεται ένα αίσθημα κοινού σκοπού και ευνοείται η δημόσια υγεία. Για παράδειγμα, το 1918 η συλλογική βούληση λειτούργησε καλύτερα από ό,τι το 2020, επειδή η Ισπανική Γρίπη ξέσπασε στα μέσα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και ο κόσμος υπάκουσε σε διατάξεις που περιόριζαν τις ελευθερίες του, επειδή παρουσιάστηκαν ως τρόπος προστασίας των αμερικανικών στρατευμάτων στο εξωτερικό. Μάλιστα, ο Ερυθρός Σταυρός με ανακοίνωση του έλεγε πως "άνδρας, γυναίκα ή παιδί που δεν θα φορέσει μάσκα θεωρείται ως επικίνδυνος λιποτάκτης".

»Ωστόσο είναι πολύ δύσκολο να κάνεις τους ανθρώπους να δράσουν όσο βρίσκονται στο επίπεδο μέρος της καμπύλης. Έτσι η δυνατότητα προληπτικών ενεργειών, όταν τα κρούσματα είναι ακόμα λίγα, είναι πολύ περιορισμένη. Οι χώρες που τα καταφέρνουν καλύτερα από τις άλλες είναι αυτές που η ηγεσία τους στηρίζεται στα επιστημονικά στοιχεία και έχει κερδίσει την εμπιστοσύνη του λαού.

»Φυσικά, είναι αποδεκτό οι υπεύθυνοι να αλλάξουν γνώμη και να ανακατασκευάσουν, ή ακόμη και να αποσύρουν πρότερες συμβουλές τους. Ωστόσο, αν δημοσιοποιούνται οι λόγοι για αυτές τις αλλαγές και αν η αξιοπιστία των αποδεικτικών στοιχείων -και ο βαθμός αμφιβολίας- κοινοποιείται ταυτόχρονα με τη γνωστοποίηση των πληροφοριών, μπορούμε να περιορίσουμε τον κυνισμό και να ενισχύσουμε τη συλλογική βούληση»...

Τέλος, ένα από τα χαρακτηριστικά του Covid-19 που δυσκόλεψε τους ανθρώπους να το πάρουν στα σοβαρά ήταν η έλλειψη ορατών συμπτωμάτων, σε αντίθεση με τη χολέρα, την πανώλη ή τη γρίπη. Εδώ, οι λίγες εικόνες στα ΜΜΕ σχετικά με τους θανάτους είχαν μια σουρεαλιστική και απόκοσμη αίσθηση, ειδικά επειδή πολλοί ασθενείς ήταν απομονωμένοι σε οίκους ευγηρίας ή στα σπίτια τους, χωρίς κανέναν αυτόπτη μάρτυρα του τρόπου που πέθαιναν. Οι θάνατοι και το πένθος λάμβαναν χώρα περιέργως στο παρασκήνιο, κάνοντας ακόμα πιο δύσκολο να εκτιμήσουμε την κατάσταση. Εφόσον ο κίνδυνος θανάτου φαινόταν μακρινός και θεωρητικός -«δικό τους πρόβλημα και όχι δικό μας»-, οι οικονομικές θυσίες και η αναστάτωση της ζωής μας έμοιαζαν αδικαιολόγητες. Μπορούμε να ξεγελάσουμε και να καθησυχάσουμε τους εαυτούς μας, «είναι μόνο καμιά δεκαριά ηλικιωμένοι σε κάποιο γηροκομείο στο Σιάτλ», «είναι μόνο συσκευαστές κρεάτων», «είναι μόνο Νεοϋρκέζοι»…

Αργά αλλά σταθερά, όμως, όσο οι θάνατοι αυξάνονται, καταλαβαίνουμε πως είναι ένα πρόβλημα που μας επηρεάζει όλους. Για κάθε 100.000 ανθρώπους που πεθαίνουν, υπάρχουν 1 εκατομμύριο άνθρωποι που ήταν κοντά τους και 10 εκατομμύρια άνθρωποι που τους ήξεραν προσωπικά...

Ο ψυχολογικός παράγοντας της πανδημίας και ο φόβος

«Η επιδημία δεν είναι τίποτα – ο φόβος της επιδημίας είναι πιο τρομερός», Ανρί Πουνκαρέ, Γαλλική Γεωδαισία (1900)

Εκτός από τη θλίψη, οι επιδημίες φέρνουν και φόβο, παρατηρεί ο επιστήμονας και αναλύει: Ο φόβος από μόνος του μπορεί να είναι μεταδοτικός, προκαλώντας ένα είδος παράλληλης επιδημίας. Τον φόβο τον αντιμετωπίζουμε με πολλούς τρόπους. Για παράδειγμα, έχουμε την τάση να κατηγορούμε τους άλλους μπροστά στην απειλή μιας ασθένειας, κάτι που μας κάνει να νιώθουμε πως έχουμε κάποιον έλεγχο σε αυτό που μας επηρεάζει. Μας ανακουφίζει να αισθανόμαστε πως κάποιος ανθρώπινος παράγοντας ευθύνεται για το πρόβλημα, επειδή αυτό σημαίνει ότι μπορεί να αποδειχτεί αποτελεσματική η ανθρώπινη προσπάθειά μας. Είναι πολύ πιο τρομακτικό να φανταζόμαστε πως η επιδημία προέρχεται από κάποιον εκδικητικό, ανελέητο θεό, παρά από έναν αδιάφορο και ασυνείδητο κόσμο...

Έτσι η επιθυμία να νιώθουμε πως έχουμε τον έλεγχο μπορεί να αποδειχτεί καταστροφική. Για να μετριαστεί αυτός ο κίνδυνος κατά τη διάρκεια μιας πανδημίας, θα πρέπει οι υγειονομικές αρχές και οι ηγέτες να αναγνωρίσουν τα εκτεταμένα αρνητικά συναισθήματα και την αίσθηση αδυναμίας του κόσμου και να τον βοηθήσουν να ανταποκριθεί αποτελεσματικά, δίνοντάς του διεξόδους για να εκτονώσει τη συναισθηματική του φόρτιση.

Αυτός είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους έχει νόημα να ενθαρρύνεται η χρήση μάσκας. Δίνεται η ευκαιρία στους ανθρώπους να νιώθουν ότι κάνουν κάτι για την αντιμετώπιση της απειλής. Αυτό βοηθά να αποκατασταθεί η αίσθηση του ελέγχου. Ένα άλλο παράδειγμα είναι η συλλογική, δημόσια επευφημία του ιατρικού προσωπικού, όπως έγινε στη Νέα Υόρκη, στο Λονδίνο (σ.σ. και στην Ελλάδα).  Είναι πολύ σημαντικό να τεθούν υπό έλεγχο ο φόβος και η ανησυχία του κόσμου.

Έτσι, ο φόβος που προκαλείται από τις επιδημίες μπορεί να κάνει τους ανθρώπους ακόμη και να αποφεύγουν εκείνους που προσπαθούν να βοηθήσουν. Εδώ ο συγγραφέας αναφέρει την ιστορία του δρα Ρίτσαρντ Λέβιταν, γιατρού στη Νέα Υόρκη, που δεν μπορούσε να νοικιάσει σπίτι γιατί δεν τον… δέχονταν οι υπόλοιποι! Να θυμίσουμε ότι ένα τέτοιο συμβάν σημειώθηκε και στην Αθήνα…

Πάντως, «ο φόβος μπορεί να παίξει και θετικό ρόλο, αν οι φοβισμένοι αυτοαπομονώνονται, φορούν μάσκα ή κάνουν άλλες ενέργειες που βοηθούν τους ίδιους και την υπόλοιπη κοινωνία».

Ιωάννης της Εφέσου, κατά την Ιουστινιάνεια Πανώλη: «Κάποιος διέδωσε μια φήμη σε αυτούς που έχουν επιζήσει, πως, αν έριχναν στάμνες στους δρόμους από τα παράθυρα των πάνω ορόφων, και αυτά έσκαγαν κάτω, ο θάνατος θα έφευγε από την πόλη. Ώσπου, ανόητες γυναίκες, από το μυαλό τους ενέδωσαν σε αυτή την αφροσύνη σε κάποια γειτονιά και πέταξαν κάτω στάμνες… Η φήμη εξαπλώθηκε από αυτή τη συνοικία σε άλλη, και σε ολόκληρη την πόλη, και όλοι υπέκυψαν σε τούτη την ανοησία, έτσι ώστε για τρεις μέρες οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να εμφανιστούν στους δρόμους, αφού αυτοί που είχαν γλιτώσει τον θάνατο ήταν επιμελώς απασχολημένοι, μόνοι ή σε ομάδες στα σπίτια τους, να κυνηγούν τον θάνατο σπάζοντας στάμνες».

Μεγάλη σημασία έχει και η μαζική συλλογική τάση. «Οι άνθρωποι αντιγράφουν τις ορατές συμπεριφορές των γύρω τους. Έτσι, μπορεί να υπάρξουν σημεία καμπής και προς τις δύο κατευθύνσεις. Όταν όλο και περισσότεροι άνθρωποι αρχίζουν να φοράνε μάσκες ή να υπακούν στις οδηγίες για κοινωνική απόσταση, όλο και πιο πολλοί θα τους ακολουθήσουν. Αντίθετα, όσο περισσότεροι αγνοούν αυτές τις πρακτικές, τόσο λιγότεροι θα τις παίρνουν σοβαρά. «Ο εγκέφαλός μας είναι φτιαγμένος έτσι ώστε να διασφαλίζει πως θα συμφωνούμε με τα πιστεύω και τις αξίες εκείνων που μας περιτριγυρίζουν» σημειώνει ο συγγραφέας.

Πάντως, κάτι παράδοξο που συνέβη σε όλο τον κόσμο ήταν ότι οι άνθρωποι έδειχναν έκπληκτοι με το γεγονός πως ο ιός μπορούσε να αφανίσει τον πληθυσμό τους και να γεμίσει τα νοσοκομεία τους, παρόλο που το είχε κάνει σε άλλα μέρη μόλις λίγες εβδομάδες νωρίτερα.

«Το Χιούστον, του οποίου τα νοσοκομεία κατακλύστηκαν τον Ιούνιο, φάνηκε να περίμενε διαφορετική μοίρα από εκείνη της Νέας Υόρκης, που τα δικά της είχαν πλημμυρίσει τον Μάρτιο. Αυτή η άρνηση είναι μια πολύ επικίνδυνη παράμετρος της πανδημίας, μια παρενέργεια του ίδιου του ιού».

Για τις θεωρίες συνωμοσίας: Οι θεωρίες συνωμοσίας (εσκεμμένη διασπορά του ιού ως βιολογικού όπλου, διάδοσή του από τις κεραίες 5G κ.ά.), «όλες αυτές οι μορφές παραπληροφόρησης, πολλαπλασιάστηκαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Πράγματι, οι θεωρίες συνωμοσίας ίσως μοιάζουν με τα παθογόνα, ως προς την ικανότητα που διαθέτουν να μεταλλάσσονται και να εξελίσσονται, για να ταιριάξουν με το τοπίο μέσα στο οποίο επιβιώνουν και εξαπλώνονται. Και, όπως ο ιός, αυτή η παραπληροφόρηση μπορεί να μας βλάψει. Σύμφωνα με μελέτη, η κοινή χρήση ιστοτόπων που δημοσιεύουν λάθος πληροφορίες ήταν εξίσου διαδεδομένη με την κοινή χρήση συνδέσμων αξιόπιστων ιστοσελίδων, όπως αυτή του CDC» σχολιάζει ο επιστήμονας.

Ο Covid-19 επηρεάζει τις ερωτικές σχέσεις – Και τη θρησκευτικότητά μας

Θουκυδίδης το 430 π.Χ. στον λοιμό των Αθηνών: «Ο φόβος των θεών δεν συγκρατεί τους Αθηναίους. Έκριναν πως ήταν το ίδιο είτε λάτρευαν τους θεούς, είτε όχι, καθώς είδαν να πεθαίνουν όλοι αδιακρίτως».

Λόγω της μοναξιάς, παρατηρήθηκαν επανασυνδέσεις πρώην συζύγων ή συντρόφων. «Από το πουθενά εμφάνιση» των πρώην, λόγω της αυξημένης παραγωγής και κατανάλωσης του περιεχομένου των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και της έντονης επιθυμίας για ρομαντική επικοινωνία, παρατήρησε ο επιστήμονας.

Πριν από την πανδημία, μόνο το 6% των αδέσμευτων επικοινωνούσε μέσω βιντεοκλήσεων, ωστόσο, μετά την εμφάνιση της πανδημίας, το 69% δήλωσε ότι ήταν ανοιχτό στην προοπτική να γνωρίσει πιθανό σύντροφο με αυτόν τον τρόπο. Επίσης, επειδή η πανδημία επιμηκύνει τη διαδικασία γνωριμιών, οι άνθρωποι έχουν περισσότερο χρόνο για να αναπτύξουν μια πιο αξιόπιστη μορφή «αργού» έρωτα, που θα μπορούσε ακόμα και να καταλήξει σε μακροχρόνιες δεσμεύσεις. Επίσης οι ελεύθεροι έχουν περισσότερες πιθανότητες να μοιραστούν πολύ πιο ουσιαστικές σκέψεις φόβου και ελπίδας και να γνωρίσουν πράγματα ζωτικής σημασίας για κάποιον πιθανό σύντροφο...

Επηρεάστηκε ακόμα η ατομική θρησκευτική συμπεριφορά, αφού υπήρξε ολοφάνερη ανύψωση του θρησκευτικού αισθήματος. Στις ΗΠΑ το 55% ανέφερε πως προσευχόταν για να σταματήσει η εξάπλωση του ιού. Μεταξύ αυτών το 15% προσευχόταν σπάνια ή ποτέ και το 24% αυτών δεν ανήκαν σε καμία θρησκευτική ομάδα. Το 20% είπαν ότι κατά τη διάρκεια της πανδημίας βελτιώθηκε η προσωπική τους πίστη ή πνευματικότητα και μόνο το 3% ανέφερε ότι χειροτέρεψε.

«Προσωπικά εντόπισα ένα αυξημένο αίσθημα ηθικής να ενεργοποιεί τις ζωές των ανθρώπων, καθώς έπαψαν να λογαριάζουν τις δικές τους αξίες και άρχισαν να εξετάζουν με προσοχή πώς να ξοδέψουν τον περιορισμένο χρόνο τους στη γη» αναφέρει ο ερευνητής.

Πώς η πανδημία μάς βγάζει τον καλύτερο μας εαυτό, αλλά και τον χειρότερο

Θουκυδίδης για τον λοιμό των Αθηνών: «Ούτε οι γιατροί μπορούσαν να προσφέρουν κάτι, καθώς δεν ήξεραν ποιος ήταν ο κατάλληλος τρόπος για να τη θεραπεύσουν, αλλά πέθαιναν και οι ίδιοι πιο πυκνά, αφού επισκέπτονταν πολύ συχνά τους αρρώστους».

Αυτά που χρειάζονται για την αντιμετώπιση μιας πανδημικής μολυσματικής ασθένειας είναι αλληλεγγύη και συλλογική βούληση για την καταπολέμησή της, θεωρεί ο Νικόλας Χρηστάκης. Οι πράξεις καλοσύνης, αλληλεγγύης και συνεργασίας δεν παρατηρούνται μόνο στην πανδημία του Covid-19, αλλά και σχεδόν σε όλες τις επιδημίες της ανθρώπινης ιστορίας. Σύμφωνα με δημοσκόπηση, το 46% του κόσμου συμφωνούσε πως ο Covid-19 έβγαλε στην επιφάνεια τον καλύτερο εαυτό των Αμερικανών, ποσοστό περίπου ίδιο με αυτούς που πίστευαν πως έβγαλε τον χειρότερο.

Ο συγγραφέας ισχυρίζεται ότι η χρήση μάσκας δείχνει αλτρουισμό, καθώς «αυτός που τη φορά προσφέρει και στους άλλους ένα μικρό ποσοστό προστασίας (στις περισσότερες περιπτώσεις)». Επίσης «οι πανδημίες μπορούν να καλλιεργήσουν τα πιο σκοτεινά ορμέμφυτά μας (φόβος, οργή, ντροπή), αλλά προβάλλουν και την ευκαιρία να συνεργαστούμε. Αναδεικνύουν τις αδυναμίες αλλά και την ανθρωπιά, που μας ενώνουν. Όπως όλες οι συλλογικές απειλές, οι επιδημίες απαιτούν αλληλεγγύη. Ευτυχώς, οι άνθρωποι εξελίχθηκαν ώστε να εμφανίσουν χαρακτηριστικά που βοηθούν: αγάπη, συνεργασία και διδαχή» αναφέρεται χαρακτηριστικά. Ο Νικόλας Χρηστάκης παρατηρεί επίσης ότι τα εγκλήματα μειώθηκαν κατά 25%, αλλά η ενδοοικογενειακή βία αυξήθηκε κατά 5% - ωστόσο το ποσοστό αυτό μπορεί να είναι και πολύ περισσότερο, καθώς πολλές περιπτώσεις δεν καταγγέλλονται.

Άλλωστε η αλτρουιστική συμπεριφορά συνήθως συνδέεται με τη βελτιωμένη υποκειμενική ευημερία και τη γενική ψυχική υγεία αυτών που κάνουν το καλό (αρκεί να μην είναι υπερβολικά κουραστικό). Ο εθελοντισμός συχνά μειώνει την κατάθλιψη και το άγχος. Αυτή η σύνδεση του αλτρουισμού με την ψυχολογία μας είναι αποφασιστικής σημασίας στην εποχή του Covid-19, όταν η ψυχική υγεία απειλείται έτσι κι αλλιώς - από τον φόβο του ιού ή την κοινωνική απομόνωση. Έτσι, η φιλαλληλία και οι σχέσεις αλληλοϋποστήριξης αποτελούν αντίδοτο για πολλά από τα αρνητικά συναισθήματα. Μια ξεχωριστή μορφή του αλτρουισμού λόγω του μεγάλου κινδύνου που διέτρεχαν ήταν αυτός των επαγγελματιών της υγείας.

Και τελικά «η επιβίωση του είδους μας εξαρτάται από μια λεπτή ισορροπία μεταξύ των φιλαλλήλων και των καιροσκόπων, μεταξύ αυτών που τρέχουν σε ένα φλεγόμενο κτήριο για να σώσουν ζωές και αυτών που εκμεταλλεύονται τους άλλους. Στην πορεία του χρόνου, οι άνθρωποι εξελίχθηκαν να ζουν κοινωνικά και η τάση για συνεργασία επικράτησε»...

Πώς θα φτάσουμε στο τέλος της πανδημίας – Το εμβόλιο

Ο Νικόλας Χρηστάκης τελείωσε τη συγγραφή του βιβλίου του στα τέλη του καλοκαιριού του 2020, οπότε και θεωρούσε ως κάτι «πολύ αισιόδοξο» τον μαζικό εμβολιασμό του πληθυσμού ήδη από τις αρχές του 2021. Έτσι, ορισμένες από τις προβλέψεις του ίσως μπορούν να αναθεωρηθούν προς το εγγύτερο.

«Το γεγονός πως γνωρίζαμε τι να κάνουμε όταν η πανδημία χτύπησε αποδεικνύει μια άλλη εξαιρετική ικανότητα του είδους μας: Ικανότητα διδαχής και γνώσης. Η αθροιστική μας γνώση για τον ανθρώπινο οργανισμό και την ιατρική, που συσσωρεύτηκε στη διάρκεια των αιώνων και έκανε μεγάλα άλματα τα τελευταία 200 χρόνια, μας επιτρέπει να αντιδράσουμε με έναν πολύ συγκεκριμένο τρόπο, που δεν ήταν διαθέσιμος στους προγόνους μας. Δηλαδή να ενισχύουμε τις μη φαρμακευτικές παρεμβάσεις» σχολιάζει, εξηγώντας:

«Γενιές ολόκληρες ασθενών, επιστημόνων και γιατρών αγωνίστηκαν να συγκεντρώσουν και να διατηρήσουν τις γνώσεις από τις οποίες τώρα εμείς επωφελούμαστε. Είναι κάτι το υπέροχο, που ξεπερνά κάθε φαντασία. Είναι δύσκολο να υπολογίσουμε ακόμη και κατά προσέγγιση πόσα χρόνια χρειάστηκε να προσπαθούν επιστήμονες, γιατροί, μηχανικοί και άλλοι συμβάλλοντες για να μας βοηθήσουν σήμερα να αντεπεξέλθουμε σε αυτόν τον ιό»...

Τελικά, «με επικοινωνία, εθελοντισμό και μάθηση, μπορούμε να οργανωθούμε για να ξεπεράσουμε τις προβλέψεις και να περιορίσουμε τις ζημιές που προκαλεί ένα τόσο μικροσκοπικό πράγμα».

Για το εμβόλιο: Το ρεκόρ χρόνου παρασκευής εμβολίου ήταν αυτό του Έμπολα, σε 5 μόλις χρόνια. Το συνηθισμένο χρονοδιάγραμμα είναι στα 10 χρόνια. Η βιολογία του κορωνοϊού όμως είναι λιγότερο αποθαρρυντική από κάποιων άλλων, ακόμα και της απλής παλιάς εποχικής γρίπης, εξού και επιτεύχθηκε η τόσο σύντομη παρασκευή του.

Αξίζει να αναφερθεί η ακόλουθη περίπτωση, γνωστή ως «υπόθεση Κάπερ», που συνέβη εξαιτίας της βιαστικής κυκλοφορίας του εμβολίου κατά της πολιομυελίτιδας το 1995. Όταν διατέθηκε το εμβόλιο κατά της πολιομυελίτιδας, οι τοπικές κοινωνίες οργάνωσαν μέρες μαζικού εμβολιασμού. Σε περισσότερα από 120.000 παιδιά χορηγήθηκε μια παρτίδα του εμβολίου στην οποία η διαδικασία αδρανοποίησης του ζωντανού ιού ήταν ατελής. Λίγες μέρες αργότερα, έγιναν αναφορές για παιδιά που εμφάνισαν παράλυση – έτσι, μέσα σε έναν μήνα, εγκαταλείφθηκε το πρόγραμμα μαζικού εμβολιασμού. Η έρευνα έδειξε ότι σε δύο παρτίδες του εμβολίου, κατασκευασμένες από την Cutter Laboratories, υπήρχε ο ζωντανός ιός, με αποτέλεσμα συμπτώματα σε 40.000 άτομα, μόνιμη παράλυση σε 51 και θάνατο σε 5, πριν ακόμη εξετάσουμε πώς μεταδόθηκε ο ιός από τα πρώτα κρούσματα σε άλλα παιδιά. Υπεύθυνοι θεωρήθηκαν η απροσεξία των εταιρειών, η απληστία και η έλλειψη ομοσπονδιακής επίβλεψης, που οδήγησαν τα θύματα σε τραγωδία.

Τελικά «η άγνοια σχετικά με τα οφέλη των εμβολίων, ή η αντίδραση σε αυτά, θα πρέπει να καταπολεμηθεί σθεναρά».

Ο «εξισορροπιστικός ρόλος» του ιού

«Επιβεβαιώνεται ότι το πέταγμα μιας πεταλούδας στην Κίνα μπορεί να προκαλέσει τυφώνα στη Νέα Υόρκη. Η μεταφορά αυτή ανατρέπει τη φαντασίωση πως ο κόσμος θα έπρεπε να είναι προβλέψιμος, τακτοποιημένος, κατανοητός. Σαμποτάρει την πεποίθηση πως όλα γίνονται για κάποιους λόγους και πως, με τη βοήθεια της επιστήμης, εμείς μπορούμε να διακρίνουμε τους λόγους αυτούς, όσο ακατανόητοι κι αν είναι. Ανατρέπει την άποψή μας ότι μπορούμε να κάνουμε λογικές προβλέψεις και σχέδια» λέει ο διακεκριμένος επιστήμονας.

Όλη αυτή η περιπέτεια που περνάει ο πλανήτης θα επιφέρει και πολλές άλλες επιπτώσεις σε όλους τους τομείς. Κάποιες από αυτές δεν τις φανταζόμαστε ακόμη.

«Πρώτον, μπορεί να μας βοηθήσει να αντιληφθούμε πως όλοι μας ενδιαφερόμαστε για το τι συμβαίνει στους γύρω μας, έστω και μόνο για εγωιστικούς λόγους. Αυτοί που προηγουμένως αδιαφορούσαν για τους άστεγους ίσως τώρα θελήσουν να τους βοηθήσουν να βελτιώσουν τις συνθήκες ζωής τους, απλώς για να μειώσουν τον κίνδυνο να αποτελέσουν πηγή μόλυνσης.

»Δεύτερον, κάποιοι παρατηρητές εικάζουν ότι μια επιδημία θα μπορούσε πραγματικά να περιορίσει μεσοπρόθεσμα την οικονομική ανισότητα, μειώνοντας τον πλούτο όσων επένδυσαν στο χρηματιστήριο ή επιβάλλοντας πιο προοδευτική φορολογία. Αυτοί που βρίσκονται στην κορυφή έχουν περισσότερα να χάσουν από εκείνους που βρίσκονται στη βάση, έτσι η μείωση του πλούτου αυξάνει την ισότητα.

»Τρίτον, και το πιο απαισιόδοξο, αν ένα παθογόνο σκοτώνει τους πολύ ηλικιωμένους και τους πολύ νέους, αφήνει ανθρώπους της μέσης ηλικίας, μειώνοντας έτσι την ηλικιακή διαφορά των επιζώντων. Ή, αν ένα παθογόνο σκοτώνει κυρίως εκείνους που πάσχουν ήδη από χρόνια νοσήματα, αφήνει αυτούς που η κατάσταση της υγείας τους είναι καλύτερη».

Παρ΄ όλα αυτά, πάντα σύμφωνα με όσα αναγράφονται στο βιβλίο «Το Βέλος του Απόλλωνα», στην πραγματικότητα, οι πανδημίες συνήθως αυξάνουν και τονίζουν την ανισότητα. Οι πλούσιοι μπορούν να προστατέψουν την υγεία και τα εισοδήματά τους πιο αποτελεσματικά από τους υπόλοιπους. Και οι επιδημίες ενισχύουν τις ήδη υπάρχουσες κοινωνικές διακρίσεις και συχνά δημιουργούν καινούριες: ανάμεσα στους αρρώστους και τους υγιείς ή σε αυτούς που θεωρούνται καθαροί και σε εκείνους που θεωρούνται μολυσμένοι. Πάντως, ενώ η πανδημία δεν προκάλεσε διαρθρωτικές ανισότητες στην κοινωνία μας, ανέδειξε τις ήδη υπάρχουσες...

Επίσης μάθαμε να είμαστε αυτάρκεις σε πολλά – από το μαγείρεμα στο σπίτι μέχρι τα κατ’ οίκον κουρέματα και τις μικροεπισκευές. Οι άνθρωποι άρχισαν να ασχολούνται για πρώτη φορά με τη ζαχαροπλαστική ή να καλλιεργούν τρόφιμα, προκειμένου να μειώσουν τα έξοδα και τα περιττά ψώνια. Εκατομμύρια εργάστηκαν από τα σπίτια, προσαρμόζοντας ανάλογα τους ρυθμούς ζωής τους, καθώς και τον καταμερισμό του χώρου. Παρατηρήθηκε ακόμη φυγή από τις μεγάλες πόλεις προς τα γύρω προάστια ή τις επαρχιακές περιοχές.

«Επί πολλούς αιώνες το μεγαλύτερο ποσοστό των ανθρώπων κατοικούσε έξω από τις πόλεις. Για χιλιάδες χρόνια ζούσαν σε αγροκτήματα και φρόντιζαν τις υποθέσεις τους πιο ανεξάρτητα. Το 2020 πολλά νοικοκυριά υιοθέτησαν ξανά κάποια χαρακτηριστικά αυτού του μοντέλου δίνοντας προσοχή στις οικογένειες μέσα στα σπίτια τους. Αυτός ο περιορισμένος οικογενειακός τρόπος ζωής δεν ήταν τόσο ασυνήθιστος για το είδος μας».

Η πανδημία αναδιαμόρφωσε ακόμα τον τρόπο που χαιρετάμε, ο οποίος αντικατοπτρίζει τη βιολογία μας, την ιστορία και τον πολιτισμό μας. Επίσης αυξήθηκαν θεμελιώδεις ανησυχίες αναφορικά με τους κανόνες προστασίας της ιδιωτικής ζωής, που είναι συνυφασμένες με τις τεχνολογικές εξελίξεις του 21ου αιώνα. Θα τεθεί επί τάπητος η απώλεια της ιδιωτικότητας σε σχέση με την τηλεκπαίδευση και την κατ΄οίκον εργασία.

Παρατηρήθηκε επίσης ότι όσο μεγαλύτερος ήταν ο βαθμός της σχέσης ενός ατόμου με άλλα που είχαν μολυνθεί ή είχαν πεθάνει από τον ιό, τόσο μικρότερη ήταν η κατανάλωση μη απαραίτητων πραγμάτων. Για παράδειγμα, μια αύξηση 10% στον αριθμό κρουσμάτων στον κοινωνικό κύκλο κάποιου ατόμου μείωνε κατά 2% τις αγορές ρούχων και καλλυντικών.

«Πολλοί προσπάθησαν μέσα από την ενδοσκόπηση να ανακαλύψουν τι ήταν αυτό που τους έδινε νόημα στη ζωή τους και να επανεκτιμήσουν τις κοινωνικές σχέσεις τους, συνήθως επιστρατεύοντας περισσότερη ενσυναίσθηση και ευαισθητοποίηση απέναντι στους άλλους».

Τι θα συμβεί από εδώ και πέρα – Πώς η πανδημία αλλάζει τις ζωές μας

Ο Νίκος Χρηστάκης διαβλέπει τις επιπτώσεις της πανδημίας που, εάν με το καλό την αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά μέχρι το τέλος του 2021 και όχι αργότερα, θα μας επηρεάζουν και μετά το 2024.

«Λίγα χρόνια αφότου φτάσουμε είτε στην ανοσία της αγέλης είτε στο να έχουμε ένα ευρέως διαθέσιμο εμβόλιο, οι άνθρωποι θα συνεχίσουν να αναρρώνουν από το κλινικό, ψυχολογικό, κοινωνικό και οικονομικό σοκ της πανδημίας και τις αλλαγές που αυτή επέβαλε, ίσως μέχρι το 2024. Τότε θα ξεκινήσει η μεταπανδημική περίοδος» εκτιμά.

Οι επιπτώσεις είναι οι ακόλουθες:

Τηλεϊατρική: Μέσα σε δύο εβδομάδες επιτεύχθηκαν περισσότερα από όσα σε πέντε χρόνια. Στόχος είναι να μετατραπούν σε τηλεθεραπείες τουλάχιστον το ένα τρίτο των επισκέψεων στα εξωτερικά ιατρεία. Διαπιστώθηκε σε αμερικανική κλινική ότι, λόγω της διαδικτυακής περίθαλψης, μόνο το 5% των ασθενών χρειαζόταν τελικά προσωπική επίσκεψη! Άρα είναι πιθανό να επανεξεταστούν οι προϋποθέσεις για τη νοσηλεία πολλών περιπτώσεων. Επίσης «η επαφή με τον θάνατο οδηγεί τους γιατρούς στην αναζήτηση κάποιου βαθύτερου νοήματος».

Οικονομία: Πολλοί θα διστάσουν να επανέλθουν σε προπανδημικές αγοραστικές συμπεριφορές για καιρό ακόμα. Κατά την ενδιάμεση πανδημική περίοδο οι πόλεις θα χάσουν τη ζωντάνια τους, καθώς πολλές μικρές επιχειρήσεις λιανικού εμπορίου θα κλείσουν, αφήνοντας μόνο μεγάλες, οικονομικά εύρωστες αλυσίδες να καλύψουν τις ανάγκες αστικών περιοχών. Θα υπάρχουν μικρότεροι εργασιακοί χώροι, δηλαδή λιγότεροι φύλακες, διαχειριστές κτηρίων, πράκτορες ενοικίασης. Επίσης θα δούμε πλήρως αυτοματοποιημένες εξυπηρετήσεις στα καταστήματα.

Έρευνες αποκάλυψαν ότι η μετάβαση στην εργασία από το σπίτι ήταν απροσδόκητα ομαλή. Η επαγγελματική ικανοποίηση και αφοσίωση των υπαλλήλων γραφείου μειώθηκε μεν δραματικά τις πρώτες δύο εβδομάδες της εργασίας από το σπίτι, αλλά από τη στιγμή που οι άνθρωποι προσαρμόστηκαν, μετά από οκτώ εβδομάδες, η επαγγελματική τους ικανοποίηση αποκαταστάθηκε ραγδαία! 

«Μπήκε επιτέλους τέλος στην προσδοκία της πτήσης από τη μία άκρη της χώρας στην άλλη για μια σύσκεψη της μίας ώρας» αναφέρει χαρακτηριστικά ο συγγραφέας. Ωστόσο η μονιμοποίηση τέτοιων αλλαγών θα θέσει άλλα προβλήματα, που ποικίλλουν από τη μεγαλύτερη δυσκολία ενσωμάτωσης νέων υπαλλήλων και προώθησης της εναρμόνισής τους με τους κανόνες της εταιρείας έως την απώλεια συγκυριακών -και συχνά καινοτόμων- αλληλεπιδράσεων στον φυσικό χώρο του γραφείου.

Και κάτι σίγουρα θετικό: Οι αλυσιδωτές επιπτώσεις της πανδημίας ίσως περιλαμβάνουν και μια πιο ηθική ηγεσία στις μεγάλες επιχειρήσεις. Ο αγώνας για επιβίωση σε δύσκολες εποχές και το ξεκίνημα καριέρας όταν η ανεργία βρίσκεται στα ύψη ίσως μειώνουν την επιθυμία για αναγνώριση ή ναρκισσισμό, ειδικά στους άντρες, και, ως εκ τούτου, ίσως τα διευθυντικά στελέχη των εταιρειών να έχουν διαφορετική αίσθηση σκοπού. 

Τελικά «πολλοί Αμερικανοί μπορεί να εκτιμήσουν περισσότερο τις σημαντικές αλλά όχι εντυπωσιακές δουλειές τους, οι οποίες διατηρούν την εύρυθμη ζωή τους και μπορεί να ανταποκρίνονται καλύτερα στις μισθολογικές απαιτήσεις τους».

Σημειώνεται ότι οι πόλεις που εφάρμοσαν αυστηρότερες και πιο έγκαιρες μη φαρμακευτικές παρεμβάσεις δεν τα πήγαν χειρότερα και οι οικονομίες τους ανέκαμψαν γρηγορότερα μετά το τέλος της πανδημίας. Αντιδρώντας 10 μέρες νωρίτερα σε σχέση με την άφιξη της πανδημίας, η απασχόληση στον βιομηχανικό κλάδο αυξήθηκε κατά 5% μετά το τέλος της.

Τέλος, είναι πιθανή η αύξηση των μισθών και η βελτίωση σε δικαιώματα όπως οι άδειες, οι γονικές άδειες και τα ευέλικτα προγράμματα εργασίας.

Εκπαίδευση: Πιθανότατα θα δούμε αύξηση στα υβριδικά μοντέλα εκπαίδευσης, απομακρυσμένης και διά ζώσης. Μακροπρόθεσμα θα υπάρξει πραγματική ευκαιρία να εκσυγχρονιστεί ένα εκατοντάχρονο εκπαιδευτικό σύστημα που ζητάει ανανέωση. Μπορεί να επέλθει και ριζική καινοτομία.

Η μεταπανδημική περίοδος από το 2024 - Έρχονται... «κραιπάλες και ασυδοσία»

Αντιόλο ντι Τούρα, τσαγκάρης και φοροεισπράκτορας, το 1348, μετά τον «Μαύρο Θάνατο»: «Και τότε ο λοιμός σταμάτησε, όλοι όσοι επέζησαν αφέθηκαν σε απολαύσεις: μοναχοί, ιερείς, καλόγριες, γυναίκες και άντρες, ρίχτηκαν όλοι να διασκεδάζουν και κανείς δεν ανησυχούσε που ξόδευε και έπαιζε τυχερά παιχνίδια. Όλοι πίστευαν πως ήταν πλούσιοι, επειδή είχαν γλιτώσει και είχαν ξανακερδίσει τον κόσμο, και κανείς δεν ήξερε πώς να επιτρέψει στον εαυτό του να μην κάνει τέτοια».

Όταν τελειώσει η ενδιάμεση πανδημική περίοδος, το 2024 δηλαδή, θα συνεχίσουν να υπάρχουν ρυθμιστικές, κοινωνικές, τεχνολογικές και οικονομικές συνέπειες εξαιτίας του ιού και της δικής μας αντιμετώπισης. Αν κρίνουμε από την ιστορία, είναι πολύ πιθανό να επιστρέψει ο καταναλωτισμός με εκδικητικές διαθέσεις. Οι εποχές λιτότητας που ακολουθούν επιδημίες συχνά έδωσαν τη θέση τους σε περιόδους ασυγκράτητων σπαταλών, εκτιμά ο ερευνητής.

Αν πάρουμε ως παράδειγμα την «Ξέφρενη Δεκαετία» του 1920, μετά την πανδημία του 1918 δηλαδή, παρατηρούμε ότι η αυξημένη θρησκευτικότητα και η στοχαστική τάση της άμεσης και της ενδιάμεσης περιόδου της πανδημίας μάλλον θα δώσουν τη θέση τους σε μια μεταπανδημική περίοδο γεμάτη ριψοκίνδυνες ενέργειες, κραιπάλες ή διασκεδάσεις.

«Οι άνθρωποι θα αναζητούν αδιάκοπα ευκαιρίες για κοινωνικές συγκεντρώσεις σε μεγαλύτερης κλίμακας αθλητικές εκδηλώσεις, συναυλίες και πολιτικές διαδηλώσεις. Και έπειτα από μια σοβαρή επιδημία, συχνά οι άνθρωποι δεν νιώθουν μόνο μια ανανεωμένη αίσθηση σκοπού, αλλά και μια ανανεωμένη αίσθηση πως κάτι πρόκειται να γίνει». Πάντως μια παρατεταμένη ύφεση θα μπορούσε να οδηγήσει σε πραγματική κατάθλιψη με συνέπειες μεγαλύτερης διάρκειας...

Αναμένουμε, λοιπόν, να δούμε τεχνολογικές, καλλιτεχνικές ακόμη και κοινωνικές καινοτομίες, για παράδειγμα αλυσιδωτές συνέπειες που θα επιφέρει ο μεγαλύτερος αριθμός ατόμων που θα δουλεύουν από το σπίτι.

Επίσης οι πιθανές μεσοπρόθεσμες αντιδράσεις ενάντια στην παγκοσμιοποίηση, τη μετανάστευση και την αστική ζωή φαίνεται ότι δεν θα συνεχιστούν μετά το 2024, καθώς «τα οικονομικά οφέλη αυτών των μακροπρόθεσμων τάσεων είναι αδιάσειστα», κατά την άποψη του συγγραφέα.

Πώς αλλάζει η αντίληψή μας για την Επιστήμη: Εκτός από τη δυσφήμηση της επιστήμης, υπήρξε υποβάθμιση των ειδικών και αυξανόμενος αντιελιτισμός της κοινωνίας, που καλλιεργείται από αυτούς που βρίσκονται στα δύο άκρα του πολιτικού φάσματος. Οι ειδικοί θεωρούνται ως «απρόσιτοι εκλεκτοί» και οι γνώσεις τους σαν κάποιο είδος συνωμοσίας, που στόχο έχει να εξοικονομήσει πόρους για τους προνομιούχους σε βάρος του λαού. Οι άνθρωποι δηλαδή εμπιστεύονται την επιστήμη, όσο αυτή δεν μπερδεύεται με τις προσωπικές θρησκευτικές ή ηθικές αξίες τους, όπως αντιλαμβάνεται ο Νικόλας Χρηστάκης.

Πώς μεταβάλλεται η σχέση κυβέρνησης-κυβερνώντων: Οι επιδημίες μπορούν να αλλάξουν τον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε την κυβέρνηση και τους κυβερνήτες. Ίσως αυξηθεί το ενδιαφέρον για καθολική κρατική δράση, αν όμως οι ενέργειες που θα γίνουν είναι αναποτελεσματικές, η εμπιστοσύνη στους πολιτικούς θεσμούς θα καταρρεύσει. Η ανικανότητα μιας κυβέρνησης να αντιμετωπίσει την πανδημία (ειδικά συγκριτικά με άλλες χώρες), σε συνδυασμό με την επιτακτική ανάγκη για ισχυρή συλλογική δράση, ίσως οδηγήσει σε αλλαγή των πολιτικών προτιμήσεων και στην επιθυμία ανατροπής της υπάρχουσας τάξης. Είναι πιθανό στη μεταπανδημική περίοδο να ενισχυθεί ο ρόλος της κυβέρνησης. Όσο χειροτερεύει η πανδημία, τόσο περισσότερες προσδοκίες θα έχουν οι άνθρωποι από τον εαυτό τους, από τους άλλους και το κράτος...

Πάντως, μια από τις αναπάντεχες συνέπειες της πανδημίας ίσως είναι ότι «μια κοινωνία που αισθάνεται να την πολιορκεί η απειλή του ιού θα αντιμετωπίζει με ολοένα και μεγαλύτερη σοβαρότητα την επιστημονική πληροφόρηση, και όχι μόνο τους επιστήμονες.  Ενδέχεται να έχουμε αυξημένο σεβασμό για την επιστήμη και τους ειδικούς, ακόμη κι όταν οδηγεί σε ενέργειες που θα προτιμούσαμε να αποφύγουμε»...

Ο Απόλλων μαζεύει τα βέλη του, αλλά ο ιός παραμένει

Η πανδημία θα τελειώσει, αλλά ο ιός δεν θα εξαφανιστεί. Η Covid-19 θα γίνει τελικά ενδημική – θα κυκλοφορεί κάθε τόσο ανάμεσά μας, σε χαμηλό και σταθερό επίπεδο. Πώς μπορεί να τελειώσει; Καθώς το παθογόνο εξαπλώνεται και οι ευπαθείς πεθαίνουν, και αφού άλλοι αναρρώνουν και γίνονται άνοσοι, ο ιός δεν θα έχει πού να πάει. Αυτός είναι ο φυσιολογικός τρόπος με τον οποίο, από βιολογικής πλευράς, οι επιδημίες τελειώνουν. Αυτό εννοούμε όταν λέμε ότι το παθογόνο είναι υπό έλεγχο. 

Πάντως, ένα παθογόνο δεν ενδιαφέρεται να μας σκοτώσει, αφού θα προτιμούσε ο ξενιστής του να κυκλοφορεί και να το μεταδώσει και σε άλλους ανθρώπους. Συνήθως, με την πάροδο του χρόνου οι ιοί γίνονται λιγότεροι θανατηφόροι λόγω της επιλογής τους να διασπείρονται και της επιβίωσης ηπιότερων στελεχών τους. Ένας άλλος τρόπος με τον οποίο τελειώνουν οι επιδημίες είναι όταν οι ξενιστές εξελίσσονται τόσο ώστε να γίνουν ανθεκτικοί.

Επίλογος

Η πανδημία, κατά τον συγγραφέα και του best seller «Συνδεδεμένοι», απέδειξε με πολύ ουσιαστικούς τρόπους πόσο διασυνδεδεμένοι είμαστε όλοι μας και πώς η κοινότητα είναι τόσο δυνατή όσο τα πιο αδύναμα μέλη της. Και τελικά καταδεικνύει πόσο πραγματικά αναγκαίο είναι να δείχνουμε αλληλεγγύη...

«Παρόλα τα δεινά που προκάλεσε, η πανδημία φανέρωσε στους ανθρώπους νέες προοπτικές. Η διακοπή των μετακινήσεων είχε ως αποτέλεσμα... καθαρή ατμόσφαιρα και μείωση των εκπομπών άνθρακα, αντίστοιχη με αυτή που θα χρειαζόταν (αν και σε πιο σταθερό επίπεδο) για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Η συνεργασία για την εφαρμογή των διάφορων μη φαρμακευτικών παρεμβάσεων ανέδειξε την αξία της συλλογικής βούλησης και έθεσε τις βάσεις για τον πολιτικό ακτιβισμό, ώστε να αντιμετωπιστούν άλλα μακροχρόνια προβλήματα της κοινωνίας μας, από την οικονομική ανισότητα μέχρι τη φυλετική δικαιοσύνη και το δικαίωμα στην υγειονομική περίθαλψη. Η ευχέρεια της κυβέρνησης να δαπανήσει τεράστια χρηματικά ποσά, σε χρόνο μηδέν, απέδειξε την ικανότητά της να χρησιμοποιεί την απίστευτη οικονομική της δύναμη για να αντιμετωπίσει μια απειλή που θεωρεί αρκετά σημαντική.

Η πανδημία λειτούργησε σαν ένα είδος παραδείγματος: Βλέπετε; Βλέπετε τι μπορεί να γίνει;»...

 ttps://www.zougla.gr/topstory/article/o-covid-19-ta-evale-me-ton-8eo-tin-epistimi-ke-ton-erota

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Οιοσδήποτε θίγεται από άρθρο ή σχόλιο που έχει αναρτηθεί στο oxafies.com , μπορεί να μας ενημερώσει, στο oxafies@gmail.com ώστε να το αφαιρέσουμε άμεσα. Ομοίως και για φωτογραφίες που υπόκεινται σε πνευματικά δικαιώματα.

Στo oxafies.com ακούγονται όλες οι απόψεις . Αυτό δε σημαίνει ότι τις υιοθετούμε η ότι συμπίπτουν με τις δικές μας .