του Νότη Μαριά*
Καθώς, μάλιστα, οξύνεται ο εμπορικός και συνάμα νομισματικός πόλεμος ΗΠΑ – ΕΕ – Κίνας και η Γερμανία βυθίζεται στην ύφεση, ακόμη και ο απερχόμενος πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Ντόναλντ Τουσκ, δεν μπορεί να κρύψει τον έντονο προβληματισμό του για το μέλλον της Ευρώπης. Μάλιστα, σε ομιλία του στις 11 Οκτωβρίου στη Σλοβακία εξέφρασε φόβους για αποδόμηση της ίδιας της ΕΕ.
Ετσι η ΕΕ, η οποία προς στιγμήν κατάφερε να ξεπεράσει το πλήγμα που δέχθηκε από την οικονομική κρίση του 2008, κυρίως χάρη στα τρισ. ευρώ που τύπωσε η ΕΚΤ στο πλαίσιο της ποσοτικής χαλάρωσης, φαίνεται να μπαίνει σε μια νέα φάση εσωστρέφειας.
Το Brexit, το οποίο δεσπόζει ως το κατεξοχήν πολιτικό, θεσμικό και οικονομικό πρόβλημα για την ΕΕ, πέραν των άλλων έκανε σαφές ότι η ίδια η διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης δεν μπορεί να μπει στον αυτόματο πιλότο.
Κόντρα σ’ αυτά που πίστευαν οι νεολειτουργιστές περί συνεχούς «εκχείλισης» ή «διάχυσης» του ευρωπαϊκού εγχειρήματος από τομέα σε τομέα και από το πεδίο της χαμηλής πολιτικής στο πεδίο της υψηλής πολιτικής, η EE φαίνεται να οδηγείται σε «κόπωση», αν όχι και σε στασιμότητα, η οποία θα μπορούσε υπό όρους να δρομολογήσει διαδικασίες αποολοκλήρωσης.
Ετσι για πρώτη φορά μετά το 1953 έχουμε συρρίκνωση των ευρωπαϊκών θεσμών, καθώς η αποχώρηση της Βρετανίας οδηγεί σε μείωση των μελών της ΕΕ. Μάλιστα, η προσπάθεια του διευθυντηρίου των Βρυξελλών να αντισταθμίσει το Brexit με τη διεύρυνση της ΕΕ με χώρες των Δυτικών Βαλκανίων δεν φαίνεται να προχωρά, καθώς Γαλλία και Ολλανδία μπλόκαραν τη διαδικασία έναρξης ενταξιακών διαπραγματεύσεων με Σκόπια και Αλβανία.
Ταυτόχρονα η μονιμοποίηση της διαφοροποιημένης ολοκλήρωσης εντός της ΕΕ οδηγεί στην «Ευρώπη αλά καρτ», στην Ευρώπη των πολλών ταχυτήτων, μια και στην Ευρωζώνη αλλά και στη Σένγκεν δεν συμμετέχουν όλα τα κράτη-μέλη της ΕΕ. Και όλα αυτά βαίνουν παράλληλα με διάφορες ad hoc ομάδες κρατών, όπως η Ομάδα του Βίζεγκραντ ή η Ομάδα των χωρών του Ευρωπαϊκού Νότου. Ολες αυτές οι διαφοροποιήσεις δημιουργούν ακόμη μεγαλύτερα προβλήματα, καθώς φαίνεται πλέον να στρέφονται σε διαφορετικές κατευθύνσεις.
Από την άλλη πλευρά, ο περίφημος γαλλογερμανικός άξονας περνά συνεχείς κρίσεις που μετατοπίζουν συνακόλουθα το κέντρο βάρους του. Στην παρούσα φάση η Γαλλία παρουσιάζεται πιο ενδυναμωμένη έναντι της Γερμανίας, η όποια δέσποζε το προηγούμενο διάστημα.
Και αυτό οφείλεται όχι μόνο στο γεγονός ότι η Γερμανία έχει κυρίως πληγεί από τον εμπορικό πόλεμο που έχει ενσκήψει παγκοσμίως αλλά και λόγω ηγεσίας. Ο Μακρόν παρουσιάζεται πιο αποφασιστικός και δραστήριος, με έντονο δυναμισμό, ενώ η Μέρκελ, εμφανώς καταβεβλημένη για λόγους υγείας, βρίσκεται στη δύση της πολιτικής της καριέρας.
Ο Μακρόν, λοιπόν, κατάφερε στην πρόσφατη διανομή των ύψιστων ευρωπαϊκών αξιωμάτων να περάσει τις επιλογές του, καθώς διασφάλισε μέσω της Λαγκάρντ τη γαλλική πρωτοκαθεδρία στην προεδρία της ΕΚΤ, ενώ ταυτόχρονα προώθησε τον ομοϊδεάτη του πρωθυπουργό του Βελγίου, Σαρλ Μισέλ, στη θέση του προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου.
Για τη θέση του ύπατου εκπροσώπου της ΕΕ σε θέματα εξωτερικής πολιτικής ο Μακρόν στήριξε με επιτυχία τον Ισπανό Ζοζέπ Μπορέλ, αφήνοντας στη Γερμανία τη θέση της προέδρου της Κομισιόν, την οποία κατέλαβε η Γερμανίδα πρώην υπουργός Αμυνας, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν.
Το γεγονός όμως ότι στην προεδρία της Κομισιόν θα είναι μια πρώην υπουργός Αμυνας βολεύει επίσης και τον Μακρόν, ο οποίος επιθυμεί πιο ενεργή ανάμειξη της Κομισιόν και των Βρυξελλών σε θέματα εξωτερικής πολιτικής και άμυνας καθώς, σ’ αυτό το πεδίο, το Παρίσι ως πυρηνική δύναμη και μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ υπερτερεί έναντι του Βερολίνου.
Από την άλλη πλευρά βεβαίως, ο γαλλογερμανικός άξονας, παρά τις ενδογενείς του διαφορές, εδράζεται σε μια σταθερή βάση, την οποία διασφαλίζει η στενή οικονομική συνεργασία και αλληλεξάρτηση των οικονομιών των δύο χωρών, καθώς και οι χιλιάδες μεικτές επιχειρήσεις των δύο πλευρών, οι οποίες έχουν δημιουργήσει την απαραίτητη υλική βάση και τα αμοιβαία κοινά συμφέροντα που κρατούν στενά δεμένο Παρίσι και Βερολίνο.
Μια σχέση η οποία σε μεγάλο βαθμό σφραγίστηκε αποφασιστικά με την ίδρυση του ευρώ και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας.
Το μεγάλο πρόβλημα, βεβαίως, στην Ευρώπη συνίσταται στο γεγονός ότι, παρότι η Ενωση έχει ετήσιο ΑΕΠ πάνω από 15 τρισ. ευρώ, εντούτοις 113 εκατ. άτομα στην επικράτειά της αντιμετωπίζουν κίνδυνο φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού. Ετσι η άνιση κατανομή του παραγόμενου πλούτου συνεχίζει να αποτελεί την αχίλλειο πτέρνα της ΕΕ. Μια άνιση κατανομή η οποία παρατηρείται τόσο εντός κάθε κράτους-μέλους χωριστά όσο και μεταξύ του ευρωπαϊκού Βορρά και του ευρωπαϊκού Νότου.
Επιπλέον η Ενωση έχει μετεξελιχθεί σε ένωση δανειστών, καθώς υπάρχουν στους κόλπους της κράτη-μέλη που εμφανίζονται ως οφειλέτες, όπως η Κύπρος, η Πορτογαλία, η Ιρλανδία, η Ισπανία ή και δήθεν οφειλέτες, όπως η Ελλάδα (μια και εμείς είμαστε δανειστές της Γερμανίας λόγω κατοχικού δανείου και γερμανικών αποζημιώσεων), και από την άλλη πλευρά υπάρχουν άλλες χώρες οι οποίες εμφανίζονται ως δανειστές των παραπάνω κρατών-μελών μέσω δανείων από τον ESM ή και απευθείας όπως στην περίπτωση του πρώτου μνημονιακού δανείου που έλαβε η Ελλάδα.
Τέλος, τα παραπάνω έντονα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα επιτείνονται λόγω της ίδιας της παγκοσμιοποίησης αλλά και της κλιματικής αλλαγής, που συμπιέζουν το ευρωπαϊκό οικοδόμημα, το οποίο οφείλει να βρει άμεσα λύσεις προς μια κατεύθυνση η οποία θα βαθύνει την κοινωνική δικαιοσύνη και την αλληλεγγύη και θα προχωρά σε διαγραφή του δημοσίου χρέους, προκειμένου να επιτευχθεί μια δίκαιη ανάπτυξη που θα σέβεται το περιβάλλον. Οψόμεθα.
* Πρόεδρος του κόμματος Ελλάδα – ο άλλος δρόμος, Καθηγητής Θεσμών της ΕΕ στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, πρώην Ευρωβουλευτής
Δημοσιεύτηκε στα «Ιδεογράμματα» στο φύλλο 124 της «Νέας Σελίδας» την Κυριακή 20/10/2019.
neaselida.gr