Η ελευθερία του Τύπου στο απόσπασμα

 Η επίθεση της Ακρίτα στο Documento προστίθεται σε μια σειρά από πλήγματα που έχει δεχτεί η ελευθεροτυπία στην Ελλάδα.

(ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΝΤΑΡΙΝΗΣ/EUROKINISSI)

Από την ομιλία του Κυριάκου Μητσοτάκη στο ελληνικό κοινοβούλιο τον Ιανουάριο του 2022, όπου απευθυνόμενος σε βουλευτές της Αριστεράς στοχοποίησε όσους έφεραν στην επιφάνεια το σκάνδαλο Novartis (δηλ. το Documento) λέγοντας ότι  «αυτό δεν λέγεται δημοσιογραφία, αυτό λέγεται συμμορία, δεν λέγεται ελευθεροτυπία, αλλά ελευθεροδολοφονία. Με αυτόν τον υπόκοσμο είστε

αγκαλιά», μέχρι την ομολογία της Ελενας Ακρίτα πως τα είχε «καιρό μαζεμένα με τις Μπάμπουσκες που βρίζουν τον Τσίπρα και τον Φάμελλο» ο στόχος ήταν και είναι ένας και μοναδικός: η ελευθερία του ακηδεμόνευτου Τύπου και κατ’ επέκταση η φίμωση του ενοχλητικού Documento.

Το ατόπημα στο οποίο υπέπεσε πριν από λίγες μέρες η βουλεύτρια του ΣΥΡΙΖΑ Ελενα Ακρίτα αναρτώντας στα social media σχόλιο, που δεν περιποιεί τιμή στην ίδια, σε βάρος του συναδέλφου κοινοβουλευτικού συντάκτη Αγγελου Προβολισιάνου έρχεται να προστεθεί στη μακρά μαύρη λίστα με τις επιθέσεις που έχουν εξαπολύσει κατά καιρούς πολιτικά και δημόσια πρόσωπα σε βάρος δημοσιογράφων που δεν ελέγχουν.

Πρωθυπουργικά ψεύδη

Πρωτοστάτης στη φίμωση της ερευνητικής δημοσιογραφίας αποδεδειγμένα είναι ο ίδιος πρωθυπουργός της χώρας, ο οποίος, πέραν του οικονομικού στραγγαλισμού που προσπάθησε να επιβάλει εναντίον του Documento, έφτασε στο σημείο σε συνέντευξή του στον Νίκο Χατζηνικολάου στον Αnt1 να επιδοθεί σε μία ακόμη «εκτέλεση» συμβολαίου σε βάρος της προσωπικότητας του εκδότη του Documento.

Χωρίς αιδώ επιχείρησε να εμπλέξει τον Κώστα Βαξεβάνη σε υπόθεση που αφορούσε τη ροή ρωσικών κεφαλαίων προς την Ελλάδα, η οποία, μάλιστα, σύμφωνα με τον πρωθυπουργό, πιστοποιείτο και από δικαστική απόφαση: 

Τότε ο κ. Μητσοτάκης ψευδόμενος ασύστολα είχε πει on air πως «ο κ. Βαξεβάνης είναι αυτός ο οποίος το 2016, σε απόφαση αμερικανικού δικαστηρίου, εμπλέκεται στη ροή 10 εκατ. δολαρίων από Ρώσο ολιγάρχη προς ελληνικό κέντρο, με σκοπό τη δημιουργία τηλεοπτικού δικτύου εκπομπών στη Ελλάδα. Ηταν ο δημοσιογραφικός υπεύθυνος αυτής της πρωτοβουλίας. Αυτά είναι δεδομένα και δεν αμφισβητούνται». Οπως ήταν φυσικό επακόλουθο, ο δημοσιογράφος επικαλούμενος και σχετικό δημοσίευμα των «Times» του Λονδίνου που αποκάλυπτε το ψεύδος ανέτρεψε τα όσα συκοφαντικά είπε ο κ. Μητσοτάκης σε βάρος του και αντεπιτέθηκε κάνοντάς του αγωγή.

«Ως εδώ η αθλιότητα»

Μία ακόμη σοβαρή περίπτωση επίθεσης κατά της ελευθερίας του Τύπου είναι και το δελτίο Τύπου του τότε υπουργού Προστασίας του Πολίτη, νυν Ανάπτυξης Τάκη Θεοδωρικάκου με τίτλο «Ως εδώ η αθλιότητα».

Ο κ. Θεοδωρικάκος, μην μπορώντας να σηκώσει το πολιτικό βάρος της αποκάλυψης της επιχείρησης συγκάλυψης υπόθεσης που αφορούσε τον γιο του, εναντιώθηκε και χρησιμοποίησε πολύ σκληρές εκφράσεις απέναντι στο Μέσο που έφερε την ιστορία στην επιφάνεια.

Τότε έλεγε πως ο « “έγκριτος” κύριος Βαξεβάνης επιστράτευσε τον λασπωτήρα του Documento», σήμερα δεν έχει βρει το κουράγιο να απαντήσει στα δημοσιεύματα που έχουν γίνει σχετικά με τις διώξεις και το βαρύ κατηγορητήριο για εκείνη ακριβώς την υπόθεση, σε βάρος όλων των εμπλεκομένων στην επιχείρηση συγκάλυψης και «ξελασπώματος» του υπουργικού γόνου. 

«Υπόγεια, ρυπαρά δίκτυα»

Από τις επιθέσεις κατά της ελευθερίας του Τύπου δεν θα μπορούσε να λείπει και η στιγμή που η κυβέρνηση εντελώς ανερυθρίαστα εκτόξευσε σοβαρές κατηγορίες σε βάρος των δημοσιογράφων που έφεραν στην επιφάνεια το σκάνδαλο των υποκλοπών.

Τότε ο Γιάννης Οικονόμου, όντας εκπρόσωπος Τύπου της πιο «ανήξερης» κυβέρνησης που πέρασε ποτέ από τη χώρα, είπε πως «κομβικό σκέλος της υπόθεσης αυτής είναι και η ύπαρξη υπόγειων, ρυπαρών δικτύων, τα οποία συνεργάζονται με συγκεκριμένα  Μέσα, διοχετεύοντάς τους υλικό που μένει να αποδειχθεί ο βαθμός αληθείας του. Ο σκοπός αυτών των κυκλωμάτων είναι η μετατροπή της δημόσιας ζωής σε βούρκο και η επιστροφή σε αλήστου μνήμης εποχές, όταν η πολιτική ατζέντα στην Ελλάδα καθοριζόταν από “κασέτες”».

«Απατεώνισσες»

Μπορεί την πρωτιά στις επιθέσεις σε βάρος των δημοσιογράφων να την έχει το κυβερνών κόμμα, όμως και τα κόμματα της αντιπολίτευσης δεν πάνε πίσω. Σε υποτιμητικούς χαρακτηρισμούς απέναντι σε δημοσιογράφο έχει επιδοθεί δύο φορές, μάλιστα, και η πρόεδρος του κόμματος Πλεύση Ελευθερίας Ζωή Κωνσταντοπούλου. Συγκεκριμένα τον περασμένο Ιούλιο, λίγο προτού παραχωρήσει δηλώσεις μπροστά στις κάμερες στους κοινοβουλευτικούς συντάκτες στο περιστύλιο της Βουλής, η κ. Κωνσταντοπούλου τραμπούκισε, χρησιμοποιώντας άκρως απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς, τη δημοσιογράφο Βασιλική Πολύζου. Μάλιστα, η κοινοβουλευτική συντάκτρια έφτασε στο σημείο να αποχωρήσει, με τη Ζωή Κωνσταντοπούλου να επιμένει λέγοντας «έτσι, να φεύγουν οι απατεώνισσες» μπροστά σε διαπιστευμένους δημοσιογράφους.

Το δεύτερο περιστατικό είχε να κάνει με τους απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς της κ. Κωνσταντοπούλου για τη δημοσιογράφο Τίνα Μεσσαροπούλου. Μεταξύ άλλων, η πρόεδρος της Πλεύσης Ελευθερίας ανέφερε ότι η δημοσιογράφος μέσα από την πρωινή εκπομπή στην οποία συμμετέχει «εκφράζεται αναφανδόν υπέρ της κυβέρνησης χωρίς ο κόσμος να ξέρει ότι είναι η σύζυγος του υπουργού Επικρατείας. Δεν είναι ξετσιπωσιά αυτό;».

«Αποκύημα φαντασίας»

Κατά τα χρόνια της οικονομικής κρίσης και των σκληρών μέτρων ο δημοσιογράφος Τζώρτζης Ρούσσος είχε αποκαλύψει με ρεπορτάζ του στην «Εφημερίδα των Συντακτών» ότι ο τότε υπουργός (επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ) Γιώργος Κατρούγκαλος είχε προτείνει σύνταξη έως 600 ευρώ.

Τότε ο κ. Κατρούγκαλος στράφηκε με υπονοούμενα απέναντι στον δημοσιογράφο χαρακτηρίζοντας το δημοσίευμα «απολύτως φανταστικό». Μάλιστα σε συνέντευξη Τύπου που ακολούθησε, από την Κουμουνδούρου, ο κ. Κατρούγκαλος επανήλθε λέγοντας ότι το δημοσίευμα «δεν έχει καμία επαφή με την πραγματικότητα» και πως είναι «αποκύημα νοσηρής φαντασίας».

«Public watchdogs»

Ολα τα παραπάνω ενδεικτικά παραδείγματα και άλλα πολλά μαζί με αυτά συνθέτουν την εικόνα της ελευθερίας του Τύπου στην Ελλάδα, ταυτόχρονα όμως σαν τραγική ειρωνεία επιβάλλουν και τη βαθιά ανάγκη για ερευνητική και ελεύθερη δημοσιογραφία στη χώρα.

Στην τελευταία μελέτη σχετικά με την ελευθερία του Τύπου από τους Δημοσιογράφους Χωρίς Σύνορα (RSF) η Ελλάδα έπεσε μία θέση συγκριτικά με την περσινή χρονιά, φτάνοντας να είναι 89η από τις 180 που αναμετρώνται σε παγκόσμιο επίπεδο.

Αυτό συμβαίνει γιατί έχει γίνει κοινός τόπος όσων κατέχουν εξουσία να πράττουν κατά το δοκούν και λογαριασμό να μη δίνουν. Η εξαετής διακυβέρνηση του Κυρ. Μητσοτάκη μάλιστα έχει διογκώσει σε τέτοιο βαθμό αυτή την πεποίθηση που πλέον βλέπουμε και από τα «μετερίζια» της Αριστεράς να γίνεται προσπάθεια φίμωσης δημοσιογράφων.

Υπό κανονικές συνθήκες, εάν κι εφόσον στη χώρα υπήρχε η κουλτούρα ανοχής απέναντι στην κριτική που –οφείλει να– ασκεί ο δημοσιογράφος, τότε το φαινόμενο Μητσοτάκη – Ακρίτα θα ήταν περιορισμένο έως ανύπαρκτο.

Για να γίνει όμως αυτό πρέπει να ακολουθηθούν κάποιοι βασικοί κανόνες και σίγουρα οι πολιτικοί προϊστάμενοι του τόπου και τα δημόσια εν γένει πρόσωπα να κατανοήσουν σε βάθος την ουσία του άρθρου 10 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ).

Σύμφωνα με αυτό, τα ΜΜΕ έχουν καθήκον να ενημερώνουν το κοινό για υποθέσεις και θέματα που έχουν δημόσιο ενδιαφέρον και αντίστοιχα το κοινό έχει δικαίωμα να ενημερώνεται για ζητήματα και υποθέσεις γενικού ενδιαφέροντος. Ειδικά εφόσον πρόκειται για πρόσωπα της δημόσιας ζωής ή θέματα δημόσιου ενδιαφέροντος η ανάγκη ενημέρωσης του κοινού είναι εντονότερη. 

Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) αναγνωρίζει τον ρόλο των δημοσιογράφων ως δημόσιων φρουρών, θέτοντας μάλιστα τον όρο «public watchdogs». Ευτυχώς, το επίμαχο άρθρο της ΕΣΔΑ-ευαγγέλιο για την ελευθερία του Τύπου έχει βρει εφαρμογή και σε αρκετές υποθέσεις δημοσιογράφων στην Ελλάδα που έχουν κριθεί από δικαστικά συμβούλια και δικαστήρια της χώρας. 

Ενδεικτικά, στο υπ’αριθμ. 64/2010 βούλευμα του Συμβουλίου Πλημμελειοδικών Ηλείας (που απάλλαξε πλήρως δημοσιογράφους του Documento) αναφερόταν ότι:

«Η δημοσιοποίηση πληροφοριών που αφορούν σε δημόσια πρόσωπα και ανάγονται στην άσκηση των δημοσίων καθηκόντων τους είναι νόμιμη και υφίσταται σε κάθε περίπτωση το δικαίωμα πληροφόρησης του κοινού επί τυχόν σκανδάλου που τους αφορά. Κατά συνέπεια η αποκάλυψη της κρίσης, που διέπει τη λειτουργία των θεσμών, καθιστά ανεκτή σε κάθε περίπτωση λόγω του εντόνου δημοσίου ενδιαφέροντος τη δημοσιοποίηση στοιχείων ντοκουμέντων…

Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου αναγνωρίζει τον ρόλο των δημοσιογράφων ως “public watchdog”, δηλαδή τον ρόλο του δημόσιου παρατηρητή, ήτοι την ελεγκτική λειτουργία του Τύπου, η οποία καλύπτει τη δυνατότητά του να στηλιτεύει τα κακώς κείμενα με τη δημοσιοποίηση και δημόσια κριτική τους, ενώ ούτε οι δικαστικές αρχές δεν δύνανται να εκφύγουν του δημοσιογραφικού ελέγχου και της άσκησης οξείας κριτικής…».

Απόφαση στη Γερμανία

Μία ακόμη απόφαση στην οποία αντικατοπτρίζεται η νομολογία του ΕΔΔΑ είναι και αυτή στην υπόθεση Axel Springer A.G. (No2) κατά Γερμανίας (10.7.2014). Το δικαστήριο του Στρασβούργου έφτασε στο συμπέρασμα ότι οι υποψίες που εκφράστηκαν μέσω της καθημερινής εφημερίδας «Bild» για τον πρώην καγκελάριο της Γερμανίας Γκέρχαρντ Σρέντερ καλύπτονταν από την προστασία της δημοσιογραφικής έκφρασης και την άσκηση κριτικής επί δημόσιων προσώπων.

Η παρεμπόδιση του Τύπου από την κριτική παρεμπόδιζε στην πράξη το δικαιολογημένο ενδιαφέρον του κοινού για την πληροφόρησή του ως προς τη δράση δημόσιων αξιωματούχων. Στο πλαίσιο αυτό, το δικαστήριο του Στρασβούργου θεώρησε ότι η διατύπωση υποψιών κατά του πρώην καγκελάριου για την τέλεση ποινικών αδικημάτων συνιστούσε αξιολογική κρίση προστατευμένη κατά το άρθρο 10 της ΕΣΔΑ.

«Το δικαστήριο φρονεί ότι είναι αξιολογικές κρίσεις»

Μια απόφαση του ΕΔΔΑ με άρωμα από την… ελευθερία του Τύπου στην Ελλάδα είναι και αυτή για τη δημοσιογράφο Αλεξάνδρα Κατραμή από τη Χαλκίδα. Η δημοσιογράφος σε άρθρο της στον τοπικό Τύπο τον Απρίλιο του 2001 είχε αναφερθεί σε παραλείψεις έρευνας από τη μεριά πταισματοδίκη σε υπόθεση που αφορούσε συγγενικό της πρόσωπο. Στο άρθρο της η κ. Κατραμή είχε αποκαλέσει τον δικαστικό «Καραγκιόζη» και ανέφερε ότι «παραβιάζει τον όρκο του».

Τα ελληνικά δικαστήρια καταδίκασαν τη δημοσιογράφο, η οποία δικαιώθηκε προσφεύγοντας στο ΕΔΔΑ.

Για τους δικαστές στο Στρασβούργο οι επίμαχες φράσεις της δημοσιογράφου ήταν αξιολογικές κρίσεις. Στην επίμαχη απόφαση τονίζεται ότι: «…Το δικαστήριο φρονεί ότι οι εκφράσεις “επίορκος” και “καραγκιόζης” είναι µάλλον αξιολογικές κρίσεις, οι οποίες δεν επιδέχονται απόδειξη και δεν εμπίπτουν στην κατηγορία γεγονότων δυνάµενων να αποδειχθούν».

Στο σηµείο αυτό το δικαστήριο σημειώνει ότι «τα εθνικά δικαστήρια δεν προέβησαν στον διαχωρισµό μεταξύ “πραγματικών γεγονότων” και “αξιολογικών κρίσεων”, αλλά εξέτασαν μόνον εάν οι χρησιμοποιηθείσες από την προσφεύγουσα εκφράσεις ήταν ικανές να προσβάλουν την τιμή και την υπόληψη του μηνυτή».

https://www.documentonews.gr/article/i-eleftheria-tou-typou-sto-apospasma/