Στα άδυτα του Πάρκου των Ψυχών και του στοιχειωμένου Σανατορίου στην Πάρνηθα

Λίγα μόλις χιλιόμετρα μακριά από κέντρο της Αθήνας, μακριά από τα συνηθισμένα πάρκα στις πλατείες όπου παίζουν τα παιδιά αμέριμνα βρίσκεται ένα άλλο, ένα διαφορετικό πάρκο. «Το πάρκο των ψυχών» όπως είναι γνωστό. Το πάρκο που οι ψυχές που έχουν «φύγει» βρίσκουν κοινό σημείο συνάντησης με τις ψυχές που βρίσκονται ακόμα εδώ.
Γράφει ο Ανδρέας Ντίνης 
Στην Πάρνηθα και συγκεκριμένα δίπλα στο επιβλητικό πρώην ξενοδοχείο Ξενία ή όπως είναι ακόμα πιο γνωστό στο ευρύ κοινό, Σανατόριο, βρίσκεται ένα πάρκο με γλυπτά σμιλεμένα από το καμμένο
ξύλο του βουνού από την καταστροφική πυρκαγιά του 2007. Εκεί θα συναντήσει κανείς πολλά. Περίεργους ήχους, δονήσεις, περίεργες εικόνες μα πάνω από όλα περίεργα συναισθήματα.

Η είσοδος στο «Πάρκο των Ψυχών»

Εκεί το σήμερα συναντά το χθες. Το χθες του πόνου, της οδύνης και της θλίψης, από τα χρόνια που πέρασαν σε ένα μέρος ταυτισμένο με αυτά.
Η δημιουργία του Σανατορίου έγινε τον Μάιο του 1912 από την διοίκηση του νοσοκομείου Ευαγγελισμός που αποφασίζει τότε την ίδρυση του και τη λειτουργία του ως ορεινό αντιφυματικό περίπτερο-θεραπευτήριο. (Είναι γνωστό ότι το κλίμα της Πάρνηθας ήταν πολύ καλό για τους φυματικούς λόγω του καθαρού αέρα ). Στο σανατόριο θα καταλήξουν πολλοί Αθηναίοι φυματικοί καθώς και δεκάδες άνθρωποι από άλλες πόλεις της Ελλάδας που κατέφθαναν και κατασκήνωναν έξω από τις εγκαταστάσεις του μην μπορώντας να πληρώσουν τα νοσήλια που ήταν από 300 έως 480 δραχμές μηνιαίως. Από το 1929 έως το 1938, υπολογίζεται πως στην Ελλάδα πέθαναν σχεδόν 100.000 άνθρωποι από φυματίωση.
Η πείνα και οι κακουχίες που ήρθαν με τον πόλεμο προκάλεσαν έξαρση της ασθένειας. Αν και οι πληροφορίες για τα ιατρικά στατιστικά της εποχής είναι ελάχιστες υπάρχουν αναφορές πως μεταξύ του 1941 και 1943, 18.000 φυματικοί χάνουν τη μάχη με τη νόσο, μόνο στην Αθήνα και τον Πειραιά.

Το Σανατόριο όπως είναι σήμερα

Στο Σανατόριο θα νοσηλευτεί και ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος από τον Οκτώβριο του 1937 ως τον Απρίλιο του 1938. Παρά τη νοσηλεία του, ο Γιάννης Ρίτσος δεν θεραπεύθηκε, αλλά κατά την παραμονή του εκεί έγραψε τρία έργα: «Μια πυγολαμπίδα φωτίζει τη νύχτα» (1937), «Όνειρο καλοκαιρινού μεσημεριού» (1938, αφιερωμένο στο Βασίλη Ρώτα), «Εαρινή Συμφωνία» (1938).
Απόσπασμα από την εαρινή Εαρινή Συμφωνία:

Θ’ αφήσω/ τη λευκή χιονισμένη κορυφή/ που ζέσταινε μ’ ένα χαμόγελο/ την απέραντη μόνωσή μου. – Θα τινάξω απ’ τους ώμους μου/ τη χρυσή τέφρα των άστρων/ καθώς τα σπουργίτια/ τινάζουν το χιόνι/ απ΄ τα φτερά τους.» «…/Τις νύχτες/αφουγκραζόμουν τους θρόους της σιγής/κ’ η ανάσα του χαμόγελου δε γνώριζε τη μετάνοια» «…/ Δε νιώθεις/ την ωχρή παρουσία/ του αιθέρα και του ιωδίου/ την πληγωμένη κραυγή/ της παραφροσύνης/ μια μυρωδιά βροχής που πέφτει/ σε παγωμένα τζάμια εσπερινά/ σανατορίων και ψυχιατρείων 1;» «…/Αγαπούμε τη γη, τους ανθρώπους και τα ζώα/Τα ερπετά, τον ουρανό και τα έντομα/Είμαστε, είμαστε κι εμείς όλα μαζί/Μαζί κι ο ουρανός και η γη2» «… /Καλοί μου άνθρωποι/ πως μπορείτε/να σκύβετε ακόμη;/ Πως μπορείτε να μη χαμογελάτε; – Ανοίξτε τα παράθυρα. – Νίβομαι στο φως/ βγαίνω στον εξώστη/ γυμνός/ ν΄ αναπνεύσω βαθιά/ τον αιώνιο αγέρα/ με τ΄ αδρά μύρα/ του νοτισμένου δάσους/ με την αλμύρα της απέραντης θάλασσας – Αστράφτει ο κόσμος ακούραστος. Κοιτάχτε.

Ο κεντρικός δρόμος δεν υπήρχε με την σημερινή του μορφή, φτιάχτηκε χειρονακτικά μεταξύ του 1926 και 1930.
Το Σανατόριο παρήκμασε μετά το 1950 με την ανακάλυψη της πενικιλίνης και τον Μάιο του 1965 οι εγκαταστάσεις του σανατορίου πέρασαν στην ιδιοκτησία του ΕΟΤ έναντι 6.500.000 δραχμών. Το κτίριο μετατράπηκε σε ξενοδοχείο με την ονομασία ΞΕΝΙΑ και στη συνέχεια σε σχολή τουριστικών επαγγελμάτων. Η λειτουργία του συνέχισε με αυτή τη μορφή έως και το 1985, οπότε και εγκαταλείφθηκε.
Γύρω από το Σανατόριο της Πάρνηθας έχουν από τότε, γεννηθεί δεκάδες αστικοί μύθοι, ενώ το κτίριο παραμένει ορόσημο για τους λάτρεις του παραφυσικού και του ανεξήγητου. Μετά το σεισμό του 1999 το κτίριο έπαθε μεγάλες ζημιές και κρίθηκε ακατάλληλο υπό το φόβο της κατάρρευσης ενώ το έκανε ακόμα πιο επικίνδυνο η μεγάλη πυρκαγιά του 2007 που κατέστρεψε τα πάντα στο πέρασμα της.
Τα τούβλα που τοποθετήθηκαν ώστε να εμποδίσουν την είσοδο στους επισκέπτες και στους «ερευνητές» δεν στάθηκαν αρκετά και το μέρος έχει γίνει μεταξύ άλλων και φωτογραφικός πόλος έλξης . Άνθρωποι που κυνηγούν φαντάσματα (καθώς όπως είπαμε οι αστικοί μύθοι είναι πολλοί) είναι μερικοί από τους επισκέπτες του κτιρίου που είναι γεμάτο μπάζα, σκουπίδια και σύριγγες ναρκωτικών από χρήστες ναρκωτικών μέχρι και σατανιστές που το χρησιμοποιούν για τις τελετές τους.

Τοιχογραφία μέσα στο Σανατόριο

Στους τοίχους του κτιρίου κάποιοι έχουν γράψει κάποια ακαταλαβιστικα ιδεογράμματα. Άλλοι λένε πως είναι αραβικά σύμβολα, άλλοι λένε πως είναι ινδικά σύμβολα, άλλοι λένε πως τα σύμβολα αυτά είναι σαταναστικά καθώς στο Σανατόριο έχει αναφερθεί ότι γίνονται σατανιστικές τελετές. Ωστόσο κανείς δεν μπορεί να πει με ακρίβεια ποια είναι η αλήθεια και το τι σημαίνουν τα σύμβολα αυτά.

Τοιχογραφία μέσα στο Σανατόριο

Ακριβώς απέναντι από το εγκαταλελειμμένο κτήριο, τον Οκτώβριο του 2012 ο γλύπτης και δασικός υπάλληλος του Δασαρχείου Πάρνηθας τότε, Σπύρος Ντασιώτης δημιούργησε, αφιλοκερδώς, το «Πάρκο των ψυχών».
Το πάρκο που οι ψυχές του σήμερα συναντούν τις ψυχές του χθες.

Το πάρκο αυτό δημιουργήθηκε με σκοπό να θυμίζει τον πόνο, την οδύνη, την αγάπη και τον έρωτα που υπήρχε τότε, υπάρχει τώρα και θα υπάρχει στο μέλλον.
Ο καλλιτέχνης έδωσε ζωή στους κορμούς, εκφράζοντας τα συναισθήματα που κατείχαν τους τροφίμους του Σανατορίου κατά την περίοδο του εγκλεισμού τους. «Επειδή η ιστορία επαναναλαμβάνεται και τότε έρχεται πιο αμείλικτη και σκληρή από άλλη φορά αποφάσισα να θυμίσω στους παλιούς και να διδάξω στους νεότερους την ιστορία του ανθρώπινου πόνου του Σανατορίου» λέει ο γλύπτης στο EleftherosTypos.gr.
Κύριε Ντασιώτη πώς σας γεννήθηκε η ιδέα για τη δημιουργία ενός τόσου ιδιαίτερου Πάρκου;
Εγώ εκείνη την περίοδο δούλευα στο δασαρχείο της Πάρνηθας και βλέποντας αυτό το κτίριο αισθάνθηκα την ανάγκη να μάθω την ιστορία του, μια ιστορία που είναι και ιστορία του τόπου τελικά. Μαθαίνοντας ότι ήταν το Ξενία και πιο πριν το Σανατόριο ήθελα να αναδείξω ότι εκεί πόνεσε κόσμος και επειδή με ενδιαφέρει ο άνθρωπος, θέλησα μέσα από τον πόνο να αναδείξω τι συνέβαινε. Ήθελα να μάθουν οι νεότεροι και να μην ξεχάσουν οι παλιοί. Γιατί αν ξεχνάμε το παρελθόν αυτό επιστρέφει και επιστρέφει πιο σκληρό.
Γιατί επιλέξατε να χρησιμοποιήσετε καμένο ξύλο;
Ο πρώτος λόγος ήταν ότι ήθελα να είναι ξύλο γύρω από το Σανατόριο γιατί πάντα πιστεύω ότι κάτι υπάρχει από τις ψυχές που έζησαν κάποτε σε αυτό το μέρος. Εκεί γύρω κάθονταν οι ασθενείς, έβγαιναν έξω να δουν τον ήλιο, ξαπόσταιναν κάτω από τη σκιά. Ο δεύτερο λόγος είναι ότι συνδύασα και την καταστροφή που έγινε από την πυρκαγιά του 2007, θέλοντας με αυτόν τον τρόπο να ξυπνήσω μνήμες από την πυρκαγιά ούτος ώστε να αποφευχθεί μια ανάλογη καταστροφή. Ήθελα να επαναφέρω μνήμες και στις δύο περιπτώσεις.
Τι άλλο μήνυμα θέλετε να περάσετε μέσα από το έργο σας;
Θέλω οι άνθρωποι να θυμούνται το παρελθόν. Να θυμούνται άσχημες καταστάσεις, τα άσχημα γεγονότα του παρελθόντος γιατί όπως είπαμε αν τα ξεχνάμε αυτά επιστρέφουν. Να καταλαβαίνουν, να συμπονούν τον πόνο του άλλου και να είναι περισσότερο αλληλέγγυοι στα προβλήματα του κόσμου. Έτσι ελπίζω πως ο κόσμος θα είναι καλύτερος.
Υπάρχει κάποιο από τα γλυπτά στο πάρκο που ξεχωρίζεται ιδιαίτερα;
Μπορεί να ακουστεί αστείο αλλά έχω μια τρέλα με το αυτί. Συμβολίζει την θετική είδηση. Όταν ήμουν μικρός ο μεγάλος μου αδερφός αρρώστησε βαριά και τελικά «έφυγε». Πάντα μέσα στο σπίτι οι γονείς μου έψαχναν να ακούσουν την καλή είδηση. Κάποιον ο οποίος έχει κάποιο φάρμακο, κάποια θεραπεία. Περίμεναν πάντα με αγωνία να ακούσουν κάτι θετικό και ευχάριστο. Έτσι ,πάντα ήθελα να φτιάξω ένα αυτί. Έτσι πιστεύω πως ήταν και στο Σανατόριο. Οι ασθενείς περίμεναν με αγωνία να ακούσουν την είδηση που θα τους έκανε καλά. Πως δηλαδή βρέθηκε μια θεραπεία για την νόσο. Πιστεύω πως η είδηση είναι ένα από τα πιο σημαντικά πράγματα στην ζωή μας, είτε είναι δυσάρεστη είτε είναι χαρμόσυνη.

Το «αυτί»

Με το Πάρκο μου παρουσιάστηκε η ευκαιρία και το έφτιαξα, το θεωρώ πολύ σημαντικό έργο. Υπάρχει και ο σταυρός του μαρτυρίου, που συμβολίζει τον Γολγοθά που πέρναγαν αυτοί οι άνθρωποι εκεί. Τον πόνο και την αγωνία που ζούσαν καθημερινά για την ζωή τους. Υπάρχει ακόμα και ο έρωτας το οποίο είναι το κυριότερο κατά την γνώμη μου συστατικό της ζωής. Πιστεύω ότι εκεί μέσα (σ.σ. στο Σανατόριο) υπήρχε , έρωτας, είμαι σίγουρος.

Ο «Γολγοθάς»

Στο μέσο του Πάρκου υπάρχει κι ένα απόσπασμα από το ποίημα του Γιάννη Ρίτσου. Να φανταστώ ότι είναι από τους αγαπημένους σας ποιητές;
Δεν το χάραξα τυχαία! Στο πρώην σανατόριο της Πάρνηθας νοσηλεύτηκε και ο Γιάννης Ρίτσος (σ. σ. στα τέλη του 1973 και για περίπου 6 μήνες), ίσως ο μεγαλύτερος Έλληνας ποιητής και ναι, ο πιο αγαπημένος μου. Στο μέρος αυτό έγραψε και την «Εαρινή συμφωνία» που απόσπασμά της είναι χαραγμένο πάνω στο μάρμαρο. Αυτό που γράφουν οι συγκεκριμένοι στίχοι, περιγράφει τόσο όμορφα το νόημα της ζωής το οποίο θα έπρεπε να στοχεύουν οι άνθρωποι.
Ας επιστρέψουμε λίγο πάλι στο θέμα του Σανατορίου. Κατά την διάρκεια που βρισκόσασταν εκεί, ακούσατε κάποια ιστορία που να σας έχει «μείνει» στο μυαλό;

Ναι. Όταν έφτιαχνα το πάρκο, έμαθα πως στα υπόγεια ήταν το νεκροτομείο. Είναι σημαντικό αυτό για την σκέψη μου. Τι είχε συμβεί εκεί σε άσχημες εποχές. Τον πόνο που πέρασαν οι άνθρωποι που ήταν εκεί.
Ακούμε πολλές ιστορίες για φαντάσματα στο Σανατόριο. Εσείς τι πιστεύετε; Υπάρχουν;
Πολλοί ασχολούνται με έναν τρόπο που εμένα δεν με εκφράζει. Όπως είπατε και εσείς ψάχνουν φαντάσματα κτλ…. Απλά θέλω να πω ότι οι ψυχές υπάρχουν. Σκεπτόμενοι πάντα τι μπορεί να συμβαίνει με τις ψυχές, γιατί είναι πολύ μυστήριο θέμα το θέμα της ψυχής. Πιστεύω πως την ώρα που κάποιος σκέφτεται κάποιον δικό του άνθρωπο που έχει «φύγει» εκείνη την ώρα επικοινωνεί με αυτήν την ψυχή.

Το υπόγειο του Σανατόριου που ήταν νεκροτομείο

Ποιο ήταν το πρώτο σας συναίσθημα όταν μπήκατε στο Σανατόριο;
Πάντα όταν πάω εκεί νοιώθω κάτι. Το πρώτο πράγμα που ένοιωσα ήταν μια ενέργεια, ένιωθα μια θετική ενέργεια, ένιωθα πολύ καλά. Βεβαίως παίζει ρόλο και το φυσικό περιβάλλον που υπάρχει. Το Σανατόριο είναι επιβλητικό κτήριο και σε συνδυασμό με το περιβάλλον που είχε – καθώς δεν είχε καεί ακόμα η Πάρνηθα – μου είχε δημιουργήσει ιδιαίτερη συγκίνηση.

Έξοδα είχατε δημιουργώντας το Πάρκο των ψυχών;
‘Έξοδα υπήρχαν. Με βοήθησε βεβαία πολύ ο φορέας του εθνικού δρυμού και ο σύνδεσμος προστασίας Πάρνηθας. Μου κάλυψαν μέρος τον εξόδων. Αλλά και το δασαρχείο και ο Δήμος Αχαρνών που με τον δικό τους τρόπο συνέβαλαν στο να δημιουργηθεί αυτό το πάρκο.

Πηγαίνοντας στο πάρκο βλέπουμε πως με τα χρόνια τα έργα έχουν υποστεί φθορές. Θα γυρίζατε να κάνετε κάτι άλλο;
Κοιτάχτε να δείτε. Τα έργα είναι λογικό να έχουν υποστεί φθορές με τα χρόνια. Αν θα ξαναγύριζα να προσθέσω κάτι άλλο; Ναι. Θα σας πω κάτι που δεν το έχω ξανά πει σε συνεντεύξεις μου. Θέλω να βάλω ένα παράθυρο στο πάρκο που είναι από το Σανατόριο. Είναι ένα έργο το οποίο πάντα ήθελα να βάλω στο πάρκο.

Το «παράθυρο»

Θα θέλατε να πείτε κάτι σε όσους επισκέπτονται το Σανατόριο και το πάρκο;
Ναι. Όσον αφορά το Σανατόριο να προσέχουν. Το κτίριο είναι παλιό με πολλές φθορές και είναι επικίνδυνο. Μπορεί να υπάρξει κάποιο ατύχημα. Όσον αφορά το πάρκο. Δεν θέλω να πω κάτι συγκεκριμένο. Πιστεύω Πώς όποιος πάει εκεί θα νιώσει ότι πρέπει να νιώσει. Και πρέπει να μην ξεχνάμε Την ιστορία του.
Πηγή φωτογραφιών: Ιωάννης Κόνιαρης – Σπύρος Ντασιώτης – προσωπικό αρχείο Ανδρέα Ντίνη 
Σημείωση :
Το κτίριο του πρώην ξενοδοχείου Ξενία είναι αρκετά επικίνδυνο λόγω της παλαιότητας και των καταστροφών που έχει υποστεί και υπάρχει κίνδυνος για την σωματική ακεραιότητα του επισκέπτη.http://www.eleftherostypos.gr