Όταν η λογική φέρνει πανικό…

Ας υποθέσουμε ότι τον Ιούνιο του 2007 σας έλεγαν πως τους πρώτους μήνες του 2012 οι αποδόσεις του βρετανικού 10ετούς ομολόγου θα ήταν στο 1.54%, του αμερικανικού στο 1.47% και του γερμανικού στο 1.17%. Ας υποθέσουμε επίσης ότι σας έλεγαν πως το 2012 τα βραχυπρόθεσμα επιτόκια θα ήταν μηδενικά στην Αμερική και την Ιαπωνία και 1% στην Ευρωζώνη.

Τι θα λέγατε; Ότι το 2012 η παγκόσμια οικονομία θα ήταν σε ύφεση. Θα είχατε άδικο αν αναφερόσασταν σε μια Μεγάλη Ύφεση στα πρότυπα της δεκαετίας του 1930. Αλλά θα είχατε δίκιο στην εκτίμηση των βασικών υφεσιακών δυνάμεων: η Δύση σήμερα βρίσκεται
σε ελεγχόμενη ύφεση. Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι επιδρούν ισχυρές υφεσιακές δυνάμεις που οικοδομούν μια νέα Μεγάλη Ύφεση, πρωτίστως στην Ευρωζώνη. Εν τω μεταξύ οι σχεδιαστές πολιτικής κάνουν τρομακτικά λάθη.

Ο πιο ισχυρός δείκτης – και η πιθανότερη αιτία – της σημερινής οικονομικής μας αδυναμίας είναι η μετακίνηση του χρηματοοικονομικού ισοζυγίου του ιδιωτικού τομέα – δηλαδή η διαφορά ανάμεσα στα έσοδα και τις δαπάνες των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων – προς  τα πλεονάσματα. Ο κόσμος είναι χρεωμένος και φοβισμένος, σφίγγει λοιπόν το ζωνάρι κι αυτό εξασθενεί τις δυτικές οικονομίες. Ακόμα και τα κράτη που δεν επηρεάζονται ευθέως όπως η Γερμανία, επηρεάζονται εμμέσως από την μεγάλη σύσφιξη των εταίρων τους.

Σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, από το 2007 ως το 2012, το χρηματοοικονομικό ισοζύγιο του αμερικανικού ιδιωτικού τομέα θα μετακινηθεί σε πλεόνασμα και η μετάβαση θα είναι της τάξης του 7.1% του ΑΕΠ. Η ίδια μετάβαση στη Βρετανία είναι 6%, στην Ιαπωνία 5.2% και στην Ευρωζώνη 2.9%. Αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Ευρωζώνη περιλαμβάνει χώρες με επίμονα πλεονάσματα του ιδιωτικού τομέα, πρωτίστως δηλαδή τη Γερμανία, χώρες που ο ιδιωτικός τους τομέας έχει ισοσκελισμένο ισοζύγιο με χαρακτηριστικές περιπτώσεις τη Γαλλία και την Ιταλία καθώς και χώρες που κινούνται ταχύτατα προς τα πλεονάσματα: στην Ισπανία η προβλεπόμενη μετακίνηση αφορά το 15.8% του ΑΕΠ. Εν τω μεταξύ και οι αναδυόμενες οικονομίες έχουν πλεονάσματα της τάξης των 450 δις δολαρίων φέτος, σύμφωνα με το ΔΝΤ.

Είναι αναμενόμενη η αδύναμη ζήτηση σε ένα τέτοιο κόσμο. Η προθυμία των κρατών, τόσο της Δύσης όσο και των αναδυόμενων οικονομιών, για επεκτατικές νομισματικές πολιτικές και η διάθεσή τους να ανεχτούν μεγάλα δημόσια ελλείμματα λίγο μετά το ξέσπασμα της παγκόσμιας κρίσης έθεσε γρήγορα υπό έλεγχο την κατάσταση και τροφοδότησε κάποια μικρή ανάκαμψη. Όμως το γεγονός ότι η εφαρμογή νομισματικών πολιτικών δίχως προηγούμενο και τα μεγάλα δημόσια ελλείμματα δεν κατάφεραν να αποδώσουν μια ισχυρή ανάκαμψη μας δείχνει πόσο μεγάλες είναι οι υφεσιακές δυνάμεις που πιέζουν τις οικονομίες. Πρόκειται για την κληρονομιά μιας μεγάλης χρηματοπιστωτικής κρίσης που προκλήθηκε από τις φούσκες των ενεργητικών και την υπερχρέωση.

Το χρηματοπιστωτικό στοιχείο παίζει κεντρικό ρόλο στις κρίσεις, προκαλώντας ευφορία, υπερκατανάλωση και υπερχρέωση στην άνοδο και πανικό, σύσφιξη και απομόχλευση στην κάθοδο. Οι αμφιβολίες για τη σταθερότητα της χρηματοοικονομίας εξαρτώνται από την αντιληπτή ως φερεγγυότητα των δανειοληπτών. Οι αμφιβολίες αυτές έφτασαν στην κορύφωση τους στα τέλη του 2008 όταν πηγή ανησυχίας ήταν τα ενυπόθηκα στεγαστικά δάνεια. Τώρα όμως η μεγάλη ανησυχία είναι αυτό που συμβαίνει μέσα στην Ευρωζώνη όπου τα κράτη, εκείνοι δηλαδή οι παράγοντες από οποίους εξαρτάται η διάσωση των επενδυτών σε μια συστημική κρίση, αποτελούν μέρος των προβληματικών δανειοληπτών. Όλες αυτές οι αμφιβολίες προκαλούν φυγή κεφαλαίων στη σιγουριά της Γερμανίας αλλά και εκτός Ευρωζώνης, σε κράτη που διατηρούν τη νομισματική κυριαρχία τους όπως οι ΗΠΑ και η Βρετανία.

Μερικές φορές ξεχνάμε ότι το 1931 η κατάρρευση της αυστριακής τράπεζας Creditanstalt οδήγησε σε ένα κύμα από τραπεζικές χρεοκοπίες σε ολόκληρη την Ευρώπη. Και ότι αυτό το γεγονός αποδείχτηκε η αρχή του τέλους του χρυσού κανόνα και προκάλεσε το δεύτερο κύμα της γνωστής μας ως Μεγάλης Ύφεσης. Ο φόβος τώρα είναι ότι ένα κύμα τραπεζικών πτωχεύσεων και κρατικών χρεοστασίων μπορεί να προκαλέσει μια ανάλογη κατάρρευση μέσα στην Ευρωζώνη που αποτελεί το πλησιέστερο πράγμα που έχουμε στον παλαιό χρυσό κανόνα. Η αποτυχία της Ευρωζώνης μπορεί με τη σειρά της να προκαλέσει περαιτέρω μεγάλη αποδιάρθρωση στο ευρωπαϊκό αλλά και το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα ρίχνοντας τα τείχη που σήμερα έχουν θέσει υπό έλεγχο την ύφεση.

Πόσο ρεαλιστικός είναι αυτός ο φόβος; Αρκετά. Γι’ αυτό και τόσο πολλοί σήμερα φοβούνται. Σε ένα κύμα πανικού ο φόβος έχει τη δική του ισχύ. Σε κάθε κρίση χρειάζεται ένας δανειστής εσχάτου καταφυγίου που θα θέλει και θα μπορεί να αναλάβει δράση σε απεριόριστη κλίμακα. Είναι ασαφές αν η Ευρωζώνη έχει τέτοιο δανειστή. Τα κονδύλια που κατά τις σχετικές συμφωνίες θα στηρίξουν τις χώρες οι οποίες δοκιμάζονται από την κρίση είναι περιορισμένα με πολλούς τρόπους. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, αν και μπορεί θεωρητικά να αναλάβει δράση σε απεριόριστη κλίμακα, ενδέχεται να μην μπορεί να το κάνει στην πράξη, ιδίως αν η φυγή καταθέσεων ή  επενδυτών από τις αγορές ομολόγων πάρει αρκετά μεγάλες διαστάσεις. Ο κόσμος πρέπει πράγματι να αναρωτιέται ποιο είναι το όριο της πίστωσης που θα θελήσει ή θα επιτρέψει η Bundesbank στις άλλες κεντρικές τράπεζες σε ένα μαζικό bank run. Σε μια σοβαρή κρίση θα μπορούσε ακόμα και η ΕΚΤ – ας αφήσουμε τις κυβερνήσεις – να ενεργήσει αποτελεσματικά;

Επιπλέον ο κόσμος γνωρίζει ότι τράπεζες και κράτη υφίστανται σοβαρές πιέσεις σε μεγάλες  χώρες που δεν φαίνεται να έχουν καμιά προοπτική να επιστρέψουν σύντομα στην ανάπτυξη και επομένως υφίστανται το κόστος της υψηλής και αυξανόμενης ανεργίας. Η πιο χαρακτηριστική περίπτωση είναι η Ισπανία και η κραυγή της για βοήθεια σχετικά με τις τράπεζές της. Αλλά και τα πολιτικά συστήματα βρίσκονται σε πίεση: η εύθραυστη δημοκρατία της Ελλάδας βουλιάζει. Εν τω μεταξύ η γερμανική κυβέρνηση δείχνει να επιμένει στην άρνησή της για κάθε περαιτέρω στήριξη.

Πόσο κοινωνικό κόστος μπορούν να αντέξουν οι υπό πίεση χώρες της Ευρωζώνης; Κανείς δεν ξέρει. Τι θα γίνει αν μια χώρα εγκαταλείψει την Ευρωζώνη; Κανείς δεν ξέρει. Θα μπορούσε η Γερμανία να σκεφτεί να φύγει από το ευρώ; Κανείς δεν ξέρει. Ποια είναι η μακροπρόθεσμη στρατηγική για έξοδο από την κρίση; Κανείς δεν ξέρει. Με τέτοια αβεβαιότητα ο πανικός είναι δυστυχώς λογικός. Ένα νόμισμα που στηρίζεται από μια ετερογενή ένωση κρατών είναι αθεράπευτα εύθραυστο.

Δεν καταλαβαίναμε πάντα πώς έγινε η Μεγάλη Ύφεση της δεκαετίας του 1930. Τώρα είναι πιο σαφές. Το μόνο που χρειαζόμαστε είναι εύθραυστες οικονομίες, ένα άκαμπτο νομισματικό καθεστώς, εντατικές συζητήσεις για το τι πρέπει να γίνει, διαδεδομένες απόψεις ότι είναι καλό να υποφέρουν μερικοί, μυωπικοί πολιτικοί, αδυναμία συνεργασίας και αποτυχία να μπει κανείς μπροστά από τα γεγονότα. Ενδεχομένως ο πανικός να εξαφανιστεί. Αλλά οι επενδυτές που αγοράζουν ομόλογα στα σημερινά επίπεδα δηλώνουν ότι φοβούνται τρομερά τον κίνδυνο μιας κατάρρευσης. Οι σχεδιαστές πολιτικής πρέπει να περιορίσουν τον πανικό και όχι διαρκώς να τον τροφοδοτούν.

Στην Ευρωζώνη δεν τα καταφέρνουν. Αν οι χώρες με καλό αξιόχρεο αρνούνται να στηρίξουν τις πιεσμένες χώρες όταν αυτές δεν μπορούν να σωθούν από μόνες τους, το σύστημα απλά θα χαθεί. Κανείς δεν ξέρει τι ζημιά μπορεί να κάνει αυτό στην παγκόσμια οικονομία. Αλλά και κανείς δεν θα ήθελε να το ανακαλύψει.  

http://paradosiakos.blogspot.gr