Η αυτοεκπληρούμενη προφητεία είναι ένας σχετικά πρόσφατος όρος της ψυχολογίας. Εισήχθη το 1948 από τον Ρόμπερτ Μέρτον και η βασική ιδέα είναι πως ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε μία κατάσταση ανεξάρτητα από το αν είναι έτσι καθορίζει τη συμπεριφορά μας απέναντι στους άλλους οι οποίοι με τη σειρά τους κάνουν πράξεις που «επιβεβαιώνουν» την αρχική μας θεωρία και τις πράξεις μας, δημιουργώντας έτσι το «φαινόμενο του Πυγμαλίωνα».
Γράφει ο Γιώργος Κοκκόλης
Το φαινόμενο του Πυγμαλίωνα, η πρακτική εφαρμογή της αυτοεκπληρούμενης προφητείας επαληθεύτηκε και πειραματικά το 1968 στην παιδαγωγική όταν οι Ρόσενθαλ και Τζέικομπσον επισκέφτηκαν ένα σχολείο μιας φτωχής περιοχής του Σικάγo και εφάρμοσαν σε 18 τάξεις ένα μη λεκτικό τεστ νοημοσύνης, το οποίο ονόμασαν οι ίδιοι: «The Harvard Test of Inflected Acquisition» που υποτίθεται πως έδειχνε ποια παιδιά μελλοντικά θα γινόταν ιδιοφυΐες. Οι δάσκαλοι αντιμετώπιζαν διαφορετικά αυτά τα παιδιά που -οι ίδιοι έβλεπαν ως προικισμένα έναντι των άλλων- με αποτέλεσμα να σημειώσουν εξαιρετικά μεγάλη πρόοδο.
Πολύ φοβάμαι ότι αυτός ο πολύ πλέον βασικός όρος της ψυχολογίας έχει πολλές εφαρμογές στον τρόπο με τον οποίο συμπεριφερόμαστε ως κοινωνία απέναντι στην κρίση. Από την μία οι επιμένοντες στην υλοποίηση των μεταρρυθμίσεων και των μνημονιακών δεσμεύσεων πιστεύουν ότι η αγορά θα «γυρίσει» μόνη της, ότι θα φτάσουμε στο απώτατο σημείο και σιγά σιγά θα γυρίσει ο τροχός και όταν η οικονομία επιστρέψει στην ανάπτυξη το εκλογικό σώμα θα στεφανώσει τις πολιτικές θυσίες που ανέλαβαν για να σωθεί η χώρα.
Δυστυχώς το συντριπτικά μεγαλύτερο κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας - ακόμα και όσοι δεν το δηλώνουν με παρρησία- έχει διαμορφώσει ένα άλλο ερμηνευτικό πλαίσιο της πραγματικότητας που με τη σειρά του οδηγεί σε μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία: την πτώση της κυβέρνησης και την άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ που θα αλλάξει την πολιτική και οικονομική ατζέντα. Φυσικά όσοι περιμένουν αυτό το σενάριο δεν έγιναν Αριστεροί εν μία νυκτί. Σε αυτούς προσθέτουμε και αυτούς διαβλέπουν την μελλοντική αποτυχία του Αλέξη Τσίπρα και προσδοκούν είτε την επικράτηση της Χρυσής Αυγής είτε τις διεργασίες που θα δημιουργήσουν ένα νέο πολιτικό τοπίο.
Το βασικό πρόβλημα για την κυβέρνηση και για όσους ελάχιστους πιστεύουμε ότι αυτός ο επώδυνος δρόμος μπορεί να οδηγήσει σε κάτι καλό για τη χώρα είναι ότι οι υπόλοιποι πολίτες δεν συμμερίζονται την εκτίμησή μας. Είναι τέτοια η απόγνωση στην οποία έχουμε περιέλθει όπου πολλοί προτιμούν για τη χώρα μια γρήγορη αυτοκτονία από έναν αργό και βασανιστικό θάνατο. Μπορεί να μην έχουν επίγνωση του τι σημαίνει μια άτακτη χρεοκοπία - μια γεύση την πήραν στην Κύπρο- αλλά είναι ένα συναίσθημα αν μη τι άλλο κατανοητό μετά από επτά χρόνια ύφεσης. Δεν είναι τυχαίος άλλωστε ο αντίκτυπος που είχε το άρθρο του Νίκου Δήμου «ας κυβερνήσει ο ΣΥΡΙΖΑ να τελειώνουμε» και οι θυελλώδεις συζητήσεις που προκάλεσε στα κοινωνικά δίκτυα.
Αυτή η αυτοεκπληρούμενη προφητεία έχει αρχίσει να έχει τέτοια δυναμική που πραγματικά θα είναι απίθανο αν μπορεί κάτι να αλλάξει τη ροή των γεγονότων. Αν βγεις στον δρόμο και ρωτήσεις τον κόσμο «τι βλέπεις για τις ευρωεκλογές» η συντριπτική πλειοψηφία θα απαντήσει πως αναμένει επικράτηση του ΣΥΡΙΖΑ και τη Χρυσή Αυγή κοντά στο 20%. Είναι περιττό να πούμε πως ένα τέτοιο αποτέλεσμα αλλάζει άρδην το πολιτικό σκηνικό και κλείνει το οξυγόνο στη δικομματική κυβέρνηση.
Τις προάλλες άκουσα τον -κατά γενική ομολογία ευφυή- Ευάγγελο Βενιζέλο να κάνει ένα τρομερό λάθος ανάλυσης. Ενώ έλεγε πως στην πολιτική οι αποφάσεις κρίνονται επί υπαρκτών και εκβιαστικών διλημμάτων (μέχρι εδώ σωστά) εμπιστεύθηκε... το ένστικτο του εκλογικού σώματος που θα δικαιώσει τις σκληρές επιλογές. Όλα αυτά σε έναν λαό που στο πρόσφατο παρελθόν του καταψήφισε επιλογές ανθρώπων όπως ο Χαρίλαος Τρικούπης ή ο Ελευθέριος Βενιζέλος (με τα τραγικά τους αποτελέσματα), τώρα θα δικαιώσει τον Ευάγγελο. Μωροφιλοδοξία ή άγνοια;
Καλώς η κακώς πολιτική δεν είναι μόνο τα φιλόδοξα σχέδια ή οι ιδεολογικές μάχες. Αυτά αφορούν ένα πολύ μικρό πυρήνα ανθρώπων ο οποίος δίνει μια συγκεκριμένη μάχη σε ένα πολύ ειδικό πεδίο. Το βασικότερο στοιχείο είναι οι προσδοκίες που καλλιεργούνται στον κόσμο ο οποίος θέλει απτά αποτελέσματα- δεν τον απασχολούν τα μεγάλα σχέδια και αν θα αποκατασταθεί η οικονομία ή το χρέος το 2020 ή το 2040. Η πολιτική συντελείται στο εδώ και τώρα. Δυστυχώς ή ευτυχώς αυτός ο ενεστώτας χρόνος και οι προσδοκίες που δημιουργεί αποδεικνύονται πιο ισχυρά από κάθε πολιτικό τακτικισμό ή σχέδιο μακράς πνοής.