Το χαράτσι ήταν ένας από τους δύο φόρους, τους οποίος επέβαλαν οι Τούρκοι στους χριστιανούς υπηκόους του Σουλτάνου. Ο άλλος ήταν ο φόρος αίματος, το λεγόμενο παιδομάζωμα.
Πρόκειται για ατιμωτικό κεφαλικό φόρο, ο οποίος επιβλήθηκε από τους πρώτους χρόνους του Ισλαμισμού. Ήταν η αποζημίωση για την παραχώρηση του δικαιώματος να ζει κανείς και να λατρεύει τον θεό του. Κάθε χριστιανός από το δωδέκατο έτος της ηλικίας του και μέχρι τον θάνατό του όφειλε να εξαγοράζει κάθε χρόνο την άδεια αυτή. Πλήρωνε τον φόρο και παραλάμβανε από τον εισπράκτορα την προσωπική του απόδειξη, η οποία λεγότανε χαράτσι. Η απόδειξη ήταν χάρτινη και είχε κάθε χρόνο διαφορετικό χρώμα, έφερε δε το εξής κείμενο: ο φέρων το παρόν έχει την άδειαν να φέρη επί έν έτος την κεφαλήν επί των ώμων του!
Αρχικά οι Τούρκοι εισέπραταν τον κεφαλικό φόρο αδιακρίτως, αργότερα όμως διαίρεσαν τους Χριστιανούς σε τρεις τάξεις, και το χαράτσι ανάλογα σε τρεις βαθμούς:
η πρώτη τάξη πλήρωνε τέσσερα φλουριά κατά κεφαλή,
η δεύτερη δύο,
και η τρίτη τάξη πλήρωνε ένα φλουρί κατά άτομο.
Αναλόγως το χαράτσι του πρώτου βαθμού επιβαλόταν στους έμπορους και τους πλούσιους, και ονομάζονταν αλάς.
Το χαράτσι του δεύτερου βαθμού το πλήρωναν οι βιομήχανοι και οι τεχνήτες, και λεγότανε ιφσάτ.
Το χαράτσι τρίτου βαθμού ήταν για τους γεωργούς και τους πτωχούς και λεγότανε εδνά.
Ο τρόπος είσπραξής του ήταν ο εξής: κάθε χρόνο η Υψηλή Πύλη πούλαγε τα δικαιώματα είσπραξης των φόρων σε ισχυρούς και πλούσιους Τούρκους. Αυτοί τον μεταπουλούσαν κερδοσκοπικά σε εκμισθωτές φόρων οι οποίοι αναλάμβαναν να εισπράξουν τον φόρο από τους μη μουσουλμάνους υπηκόους. Ο πλούσιος Τούρκος λεγόταν χαρατζίμπασης, οι δε εισπράκτορες λεγόντουσαν χαρατζίδες. Οι χαρατζίδες περιόδευαν τις πόλεις και τα χωριά με στρατιωτική συνοδεία και εισέπρατταν ποσά μεγαλύτερα από αυτά που έπρεπε να αποδώσουν στον χαρατζίμπαση, συχνά χρησιμοποιώντας βάρβαρα μέσα. Τη διαφορά την καρπώνονταν για προσωπικό τους όφελος.
Τα μικρά παιδιά ήταν απαλλαγμένα από το χαράτσι. Επειδή όμως οι Τούρκοι δεν ήταν εύκολο να εξακριβώσουν την ηλικία ενός παιδιού, και για να μην χάνουν τα έσοδα του φόρου είχαν επινοήσει και καθιερώσει την εξής μέθοδο εξακρίβωσης. Είχαν ένα κορδόνι μακρύ και το τύλιγαν δύο φορές γύρω από τον λαιμό του παιδιού, και σημάδευαν πόσο έφτανε. Στην συνέχεια το παιδί δάγκωνε το ένα άκρο του σχοινιού, ενώ ο Τούρκος περνούσε το κορδόνι πάνω από την μύτη, το κούτελο και το κεφάλι του παιδιού μέχρι το σβέρκο. Αν το σημείο του σχοινιού που είχε σημαδεύσει έφτανε στο σβέρκο, τότε το παιδάκι θεωρείτο φορολογούμενος και έπρεπε να καταβάλει το συγκεκριμένο ποσό.
Φόροι και » δοσίματα» των σκλάβων
Κύριο καθήκον των κοινοτικών αρχόντων της εποχής, ήταν το» στρώσιμο των τεφτεριών» . » Έριχναν τα τεφτέρια» , σήμαινε ότι όριζαν το φόρο που έπρεπε να πληρώσει κάθε μέλος της κοινότητας, ανάλογα με την περιουσιακή του κατάσταση (ιδιόκτητο σπίτι, χωράφια κλπ.) και τα εισοδήματα του, με βάση το » κατάστιχο» που συντασσόταν από εκτιμητές κάθε 7 χρόνια. Την είσπραξη έκανε ο » γραμματικός» του χωριού ή κάποιος ειδικός φοροεισπράχτορας. Οι φόροι, αυτοί ήταν άσχετοι από άλλα » δοσίματα» για κοινοτικές ανάγκες (δρόμους, γεφύρια, κονάκι του βοεβόδα, πληρωμή ζημιών, αμοιβή κοινοτικών υπαλλήλων, δασκάλων, υδρονόμων, αγροφυλάκων κλπ.). Οι κοινοτικοί άρχοντες εισέπρατταν μισθό και απαλλάσσονταν από φόρους.
Γενικά, οι φόροι που πλήρωναν οι σκλάβοι στους Τούρκους ήταν πολλοί και δυσβάστακτοι. Εξαιρούνταν απ’ αυτόν οι γυναίκες, οι γερόντοι, οι κληρικοί, οι ανάπηροι και οι ακτήμονες. Κάθε οικογένεια κατέβαλλε επίσης πολλά άλλα » χαράτσια» (φόρους) για τα παραγόμενα προϊόντα, για τα κτήματα.
Επίσης πλήρωνε το φόρο » καπνού» (δηλαδή για το αναμμένο τζάκι της οικογένειας)-(τώρα γιατί τους βάζετε ιδέες;), και τους φόρους για το γάμο, τα καταλύματα, τα επαρχιακά έξοδα, την τιμητική στολή (» καφτάνια» ), τα καρφοπέταλα κι άλλους που είχε δικαίωμα να επιβάλλει ο κάθε τοπικός Οθωμανός διοικητής. [Οι κάτοικοι των Αγράφων πλήρωναν για πολλά χρόνια μόνο το «χαράτσι»-«κεφαλικό φόρο». Έπρεπε όμως να δίνουν και ένα «αστάρι» (φόδρα), 6 πήχες η κάθε οικογένεια, που χρησίμευε «ως σφογγιστήρι των αγγείων του σουλτάνου». Το ύφασμα αυτό το ύφαιναν στον αργαλειό και το συγκέντρωνε ο «αστάρ τσαούσης», που είχε την έδρα του στη Λάρισα].
Ο λαός της περιοχής υφίσταται ως πραγματικούς επιδρομείς τους ακόρεστους φοροεισπράκτορες του κράτους, που ο Ευγένιος Γιαννούλης ο Αιτωλός αποκαλεί » λυκόμορφους φορολόγους» . Το αδυσώπητο φοροεισπρακτικό καθεστώς αγκαλιάζει κάθε κλάδο της βιοτεχνικής δραστηριότητας: εργαστήρια μεταποίησης ή επεξεργασίας πρώτων υλών, σιδεράδικα, τσαρουχάδικα, αργαλειούς, νεροτριβές, καποτάδες. Επίσης, φορολογείται και κάθε πηγή αγροτικού εισοδήματος: καλλιέργειες δημητριακών, αμπέλια, δέντρα, λαχανόκηποι, κουκούλια, μελίσσια.
(Η » δεκάτη» στα αμπέλια και τον μούστο ρυθμίζεται ανάλογα με το αν πρόκειται για χριστιανούς ή μουσουλμάνους. Σε μερικές κοινότητες της Ευρυτανίας αναπτύσσεται ημεταξοπαραγωγή: Κορυσχάδες, Μικρό και Μεγάλο Χωριό, Νόστιμο, Καλεσμένο, Ρεντίνα κ.ά. Από τις κοινότητες αυτές γίνεται μάλιστα και εξαγωγή μεταξόσπορου και ο φόρος που πλήττει τα κουκούλια καταβάλλεται αποκλειστικά σε χρήμα. Με » δεκάτη» επιβαρύνονται και τα καρποφόρα δέντρα της περιοχής: καρυδιές, συκιές, μυγδαλιές, αχλαδιές, βερικοκιές). Οι έντοκες δανειοληψίες από φτωχά χωριά, για την εξόφληση οφειλόμενων φόρων, συχνά οδηγούσαν στην καταχρέωσή τους και ακολούθως στην εγκατάλειψη από τους κατοίκους.
Σε λόγους καταχρέωσης οφείλεται πιθανόν και η ερήμωση 23 ευρυτανικών χωριών πριν από τα μέσα του ΙΗ΄ αιώνα. (Από τα 300 ή 180 χωριά των Αγράφων παλιότερα, μόνο τα 64 καταγράφονται προς τα τέλη του ΙΗ΄ αιώνα). Το κοινοτικό χρέος είναι συλλογικό και κάποτε απαιτητό από τους δανειστές πριν ακόμα καταστεί ληξιπρόθεσμο: » εκεί όπου παίρνουμε δανεικά, έρχονται και μας τα γυρεύουν» , γράφουν οι δημογέροντες του Καρπενησίου σε έγγραφο τους.
Το » βιλαέτι» βρίσκεται διαρκώς με χρέη εξαιτίας της διαταραχής των φορολογικών εισπράξεων. Γι’ αυτό και οι » βιλαετλήδες» των τριών ναχιγιέδων του Καρπενησίου προβαίνουν σε εσωτερικό δανεισμό από τη Σχολή της πόλης. Ο ανταγωνισμός των » προκρίτων» για την κατανομή της κοινοτικής εξουσίας δημιουργεί οπωσδήποτε σοβαρά προβλήματα στη λειτουργία του θεσμού. Κι αυτός δεν εντοπίζεται μόνο στους προκρίτους του » κασαμπά» Καρπενησίου.
Δυστυχώς γυρίσαμε πολλά χρόνια πίσω,το θέμα στη σημερινή σκλαβιά είναι εμείς τι μπορούμε να πράξουμε και αν οφείλουμε να πληρώσουμε αυτόν τον οπισθοδρομικό φόρο…
elas-lyste
cretablog.gr