Οι νέοι Κώδικες (Ποινικός Κώδικας και Κώδικας Ποινικής Δικονομίας) άφησαν ένα ακόμα κενό στο ποινικό δικαστικό μας σύστημα. Κατήργησαν πλήρως το άρθρο 74 του Ποινικού Κώδικα, ήτοι την δικαστική απέλαση ως μέτρο ασφαλείας.
Συγκεκριμένα, το άρθρο 74 ΠΚ ανέφερε:
Με την επιφύλαξη των σχετικών διατάξεων που περιλαμβάνονται σε διεθνείς συμβάσεις που έχουν κυρωθεί από τη χώρα, το δικαστήριο μπορεί να διατάξει την απέλαση αλλοδαπού που
καταδικάσθηκε σε κάθειρξη, εάν κρίνει ότι η παραμονή του στη χώρα δεν συμβιβάζεται προς τους όρους της κοινωνικής συμβίωσης, λαμβάνοντας υπόψη ιδίως το είδος του εγκλήματος για το οποίο καταδικάστηκε, το βαθμό της υπαιτιότητάς του, τις ειδικές συνθήκες τέλεσης της πράξης, τις συνέπειες αυτής, το χρόνο παραμονής του στο ελληνικό έδαφος, τη νομιμότητα ή μη της παραμονής του, την εν γένει συμπεριφορά, τον επαγγελματικό προσανατολισμό, την ύπαρξη οικογένειας και γενικότερα το βαθμό ένταξης αυτού στην ελληνική κοινωνία. Αν ο αλλοδαπός κατά το χρόνο τέλεσης της πράξης ήταν ανήλικος, για την απέλαση του λαμβάνεται υπόψη και η τυχόν νόμιμη εγκατάσταση και παραμονή της οικογένειάς του στη χώρα ή στην περίπτωση που η οικογένεια του διαμένει στην αλλοδαπή, ο υφιστάμενος στη χώρα προορισμού σοβαρός κίνδυνος κατά της ζωής, της σωματικής ακεραιότητας ή της προσωπικής ή γενετήσιας ελευθερίας του. Η απέλαση εκτελείται αμέσως μετά την έκτιση της ποινής ή την απόλυση από τις φυλακές. Το ίδιο ισχύει και όταν η απέλαση επιβλήθηκε από το δικαστήριο ως παρεπόμενη ποινή.
Το δικαστήριο μπορεί, επίσης, να διατάξει την απέλαση από τη χώρα κάθε αλλοδαπού στον οποίο επιβλήθηκε μέτρο ασφάλειας των άρθρων 69, 71 και 72. Σε αυτή την περίπτωση, η απέλαση μπορεί να διαταχθεί σε αντικατάσταση αυτών των μέτρων.
Το δικαστήριο που αποφασίζει την απέλαση του αλλοδαπού δράστη επιβάλλει σε αυτόν απαγόρευση επανεισόδου του στη χώρα, για χρονικό διάστημα έως δέκα (10) ετών. Το συμβούλιο πλημμελειοδικών του τόπου του δικαστηρίου που επέβαλε την απέλαση, μετά από γνώμη της αρμόδιας αστυνομικής αρχής, μπορεί να επιτρέψει την επιστροφή του αλλοδαπού στη χώρα ύστερα από αίτηση του, αφού περάσει μια τριετία από την εκτέλεση της απέλασης, με την επιφύλαξη των διατάξεων του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο χρονικός περιορισμός του προηγούμενου εδαφίου δεν ισχύει σε περίπτωση αλλοδαπού ο οποίος έχει τελέσει γάμο με Ελληνα υπήκοο, για όσο χρονικό διάστημα διαρκεί ο γάμος, καθώς και σε περίπτωση παλιννοστούντος ελληνικής καταγωγής. Το συμβούλιο αποφαίνεται αμετάκλητα και μπορεί να εξετάσει νέα αίτηση για επιστροφή μόνο μετά την πάροδο ενός (1) έτους από την απόρριψη της προηγούμενης.
α. Η απέλαση εκτελείται με ενέργειες των αρμόδιων αστυνομικών αρχών, σύμφωνα με την οικεία νομοθεσία περί αλλοδαπών, καθώς και τους κανόνες του διεθνούς και του ευρωπαϊκού δικαίου. Πέντε (5) μήνες πριν από τη συμπλήρωση του χρόνου για την υφ’ όρον απόλυση του κρατούμενου, ο διευθυντής του καταστήματος κράτησης υποχρεούται να ενημερώσει σχετικά τον εισαγγελέα πλημμελειοδικών του τόπου κράτησης, ώστε ο τελευταίος να παραγγείλει αμέσως στην αρμόδια αστυνομική αρχή τη διερεύνηση του εφικτού της απέλασης και την προετοιμασία για την υλοποίησή της. Τουλάχιστον ένα (1) μήνα πριν από τη συμπλήρωση του χρόνου για την υφ’ όρον απόλυση, η αρμόδια αστυνομική αρχή αναφέρει, με αιτιολογημένη έκθεση της, στον εισαγγελέα του τόπου κράτησης εάν η απέλαση είναι εφικτή. Σε περίπτωση που η απέλαση είναι εφικτή, εκτελείται αμέσως μετά την υφ’ όρον απόλυση ή την έκτιση της ποινής του κρατουμένου. Με αιτιολογημένη διάταξη του εισαγγελέα πλημμελειοδικών του τόπου κράτησης, η κράτηση μπορεί να παραταθεί για ένα (1) μήνα μόνο από το χρόνο της υφ’ όρον απόλυσης ή έκτισης της ποινής, εφόσον η διαδικασία απέλασης έχει ξεκινήσει και πρόκειται να εκτελεστεί μέσα σε αυτό το χρονικό διάστημα. Μετά την παρέλευση του χρόνου αυτού και εφόσον η απέλαση δεν έχει πραγματοποιηθεί, με διάταξη του εισαγγελέα πλημμελειοδικών του τόπου κράτησης αναστέλλεται υποχρεωτικά η απέλαση του αλλοδαπού, του επιβάλλονται οι όροι που προβλέπονται στην παρ. 3 του άρθρου 100 ή ορισμένοι από αυτούς και ο κρατούμενος απολύεται αμέσως.
β. Σε περίπτωση που ο αλλοδαπός παρεμποδίζει την προετοιμασία της απομάκρυνσής του, αρνούμενος να συνεργαστεί με τις αρχές και να αποκαλύψει τα πραγματικά του στοιχεία, ο εισαγγελέας πλημμελειοδικών του τόπου κράτησης μπορεί να παρατείνει την κράτησή του μέχρι και τρεις (3) μήνες από το χρόνο της υφ’ όρον απόλυσης ή έκτισης της ποινής. Στην περίπτωση αυτή, όπως και στην περίπτωση α’, ο αλλοδαπός παραμένει μέχρι την εκτέλεση της απέλασής του σε ειδικό χώρο του καταστήματος κράτησης ή του θεραπευτικού καταστήματος ή σε ειδικό χώρο των αστυνομικών αρχών που δημιουργούνται για το σκοπό αυτόν, με εντολή του εισαγγελέα πλημμελειοδικών του τόπου κράτησης.
Κατά της εισαγγελικής διάταξης που παρατείνει την κράτηση, ο κρατούμενος μπορεί να υποβάλει προσφυγή, για την οποία αποφαίνεται αμετάκλητα ο αρμόδιος εισαγγελέας εφετών μέσα σε προθεσμία δεκαπέντε (15) ημερών. Μετά την παρέλευση του τριμήνου, με διάταξη του εισαγγελέα πλημμελειοδικών του τόπου κράτησης αναστέλλεται υποχρεωτικά η απέλαση του αλλοδαπού, του επιβάλλονται οι όροι που προβλέπονται στην παρ. 3 του άρθρου 100 ή ορισμένοι από αυτούς και ο κρατούμενος απολύεται αμέσως.γ. Όταν η απέλαση καταστεί εφικτή κατά την αιτιολογημένη γνώμη της αστυνομικής αρχής, η απόφαση αναστολής αυτής ανακαλείται με την ίδια διαδικασία που εκδόθηκε και διατάσσεται η κράτηση του αλλοδαπού για την πραγματοποίηση της απέλασης για χρονικό διάστημα το πολύ δεκαπέντε (15) ημερών.5. Εάν, σύμφωνα με την αιτιολογημένη έκθεση της αστυνομικής αρχής κατά την περίπτωση α’ της παραγράφου 4, η απέλαση δεν είναι εφικτή για οποιονδήποτε λόγο και ιδίως επειδή: α) ο αλλοδαπός είναι ανιθαγενής ή ζητεί διεθνή προστασία ή απολαμβάνει διεθνή προστασία, ή β) δεν λειτουργεί ή δεν συνεργάζεται η προξενική αρχή της χώρας καταγωγής του ή γ) η χώρα του δεν συνιστά ασφαλή προορισμό ή τυχόν επιστροφή συνιστά παραβίαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ ή δ) δεν τον δέχεται η χώρα καταγωγής του, τότε, μετά την υφ’ όρον απόλυση ή την έκτιση ποινής, ο εισαγγελέας πλημμελειοδικών του τόπου κράτησης αναστέλλει υποχρεωτικά με διάταξή του την απέλαση, επιβάλλει τους όρους που προβλέπονται στην παράγραφο 3 του άρθρου 100 ή ορισμένους από αυτούς και ο κρατούμενος απολύεται αμέσως. Όταν η απέλαση καταστεί εφικτή, εφαρμόζεται αναλόγως η περίπτωση γ’ της προηγούμενης παραγράφου.6. Αυτός που παραβιάζει τον όρο ή τους όρους που του έχουν επιβληθεί από τον εισαγγελέα πλημμελειοδικών κατά την αναστολή της απέλασης, τιμωρείται με την ποινή του άρθρου 182 παρ. 1.».
Πρακτικά, ο θεσμός της δικαστικής απέλασης αποτέλεσε ένα μέτρο ακραίο μεν αλλά επιβαλλόταν σε ακραίες περιπτώσεις δε στο οποίο και οι αλλοδαποί οι οποίοι κρίνονταν επικίνδυνοι για τη δημόσια τάξη άμεσα και με δικαστική απόφαση απελαύνονταν από τη χώρα.
Η νομοπαρασκευαστική ωστόσο είχε μία εντελώς διαφορετική άποψη καταργώντας στο θεσμό αναφέροντας σε μία μόνο πρόταση στην εισηγητική έκθεση του ποινικού Κώδικα ότι:
«Καταργείται από τα μέτρα ασφαλείας η απέλαση, η οποία διατηρείται πλέον μόνο ως διοικητικής φύσης μέτρο, όπως στα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη».
Ωστόσο, τι ισχύει στο δικό μας ευρωπαϊκό κράτος για την διοικητική απέλαση και αν όντως η κατάργηση της δικαστικής απέλασης μπορεί να καλυφθεί με την επιβολή διοικητικών μέτρων;;;
Η διοίκηση όταν και αν λάβει γνώση για την ύπαρξη ποινικής απόφασης οφείλει να εξετάσει αν ο αλλοδαπός είναι επικίνδυνος για τη δημόσια τάξη. Για ποινές μέχρι ένα χρόνο δε χωρεί διοικητική απέλαση αλλά για τις μεγαλύτερες ποινές προβλέπεται κανονικά η διαδικασία για ανάκληση της άδειας διαμονής και έκδοση απόφασης απέλασης.
Εδώ ξεκινούν τα πρακτικά προβλήματα:
Πρώτον, η διοίκηση (αποκεντρωμένη διοίκηση – πρώην περιφέρεια) δεν είναι συνδεδεμένη το σύστημα των δικαστηρίων για την έκδοση δικαστικών αποφάσεων. Άρα μπορεί να επιβληθεί μία απόφαση στον αλλοδαπό και η διοίκηση να λάβει γνώση αυτής μετά από αρκετά χρόνια. Έχουν υποχρέωση να ελέγχουν τις ποινικές αποφάσεις μόνον όταν ο αλλοδαπός προσέρχεται στην υπηρεσία για να κάνει ανανέωση της αδείας του. Όμως υπάρχουν άδειες αόριστης διάρκειας ή άδειες δεκαετίας οι οποίες δεν απαιτούν ανανέωση άμεσα με αποτέλεσμα να μη γίνεται σχεδόν ποτέ αυτός ο έλεγχος ή μετά από δέκα ολόκληρα χρόνια. Στο ενδιάμεσο χρονικό διάστημα ο καταδικασθείς αλλοδαπός κυκλοφορεί νόμιμα στη χώρα με την άδεια διαμονής του.
Δεύτερον, υπάρχει εντελώς ανεξέλεγκτο πεδίο για τους αλλοδαπούς που δεν έχουν νομιμοποιητικά έγγραφα. Εκεί είναι θέμα τύχης να συλληφθούν και έτσι να προκύψει ότι είναι επικίνδυνοι για τη δημόσια τάξη και έχουν καταδικαστικές αποφάσεις εις βάρος τους.
Τρίτον, η δικαστική απέλαση εφαρμοζόταν αμέσως. Αντιθέτως, η διοικητική απέλαση ακολουθεί τον Κώδικα Διοικητικής Δικονομίας και τον Κώδικα Διοικητικής διαδικασίας. Δηλαδή, κοινοποιείται στον αλλοδαπό. Ο οποίος έχει δικαίωμα να προσφύγει στα διοικητικά δικαστήρια. Εκεί έχει το δικαίωμα να αιτηθεί αρχικά προσωρινή διαταγή με την οποία «παγώνει» η εκτέλεση της απέλασης έως τη συζήτηση της κύριας υπόθεσης. Εδώ υπάρχει σοβαρό πρόβλημα καθώς δεν εξετάζεται η ουσία της υπόθεσης αλλά αν με την απέλαση ο αλλοδαπός θα υποστεί σοβαρή βλάβη. Πρακτικά, ένας αλλοδαπός με παιδιά που πηγαίνουν σχολείο και οικογένεια θα κερδίσει την προσωρινή διαταγή και ας είναι τελεσίδικα κατάδικος για ποινικά κολάσιμες πράξεις. Και εδώ το κρίσιμο είναι για πόσα χρόνια θα έχει την προσωρινή διαταγή σε ισχύ καθώς σήμερα ο χρόνος εκδίκασης των προσφυγών αγγίζει τα πέντε έτη. Άρα για πέντε χρόνια θα παραμένει στην Ελλάδα και θα εκκρεμεί η απόφαση απέλασης μέχρι τότε.
Το ζήτημα είναι όμως ότι ακόμα και για αυτούς που εκκρεμούν αποφάσεις απέλασης (διοικητικές) αυτές μπορεί για χρόνια να μένουν ανεφάρμοστες αφού απαιτείται να συλληφθούν τυχαία προκειμένου να μπορούν να απελαθούν.
Εν κατακλείδι, η κατάργηση της δικαστικής απέλασης αφήνει ένα τεράστιο κενό στην έννομη τάξη. Θα περίμενε κανείς επομένως για ένα τόσο σοβαρό ζήτημα να είχε υπάρξει μία περαιτέρω ανάλυση στην εισηγητική έκθεση του τι συμβαίνει στα σύγχρονα ευρωπαϊκά κράτη. Γιατί ή δεν έχουμε ιδέα πως γίνεται η διοικητική απέλαση στην Ελλάδα ή αν ξέρουμε και την επιλέγουμε τότε θα πρέπει να αναρωτηθούμε τη σκοπιμότητα της συγκεκριμένης κατάργησης.
*Μέλος της Ένωσης Ποινικολόγων και Μαχόμενων Δικηγόρων
https://www.dikastiko.gr
https://eposellas.gr/2019/10/to-keno-pou-afinei-h-katargisi-ths-dikastikis-apelasis/