Άνω Πετράλωνα: Με την αύρα παλιάς αθηναϊκής γειτονιάς

Μαρία Κωβαίου

Ο ωραιότερος σίγουρα τρόπος να προσεγγίσει κανείς τα Πετράλωνα είναι με τα πόδια από τα ανατολικά, διασχίζοντας τη χαράδρα που σχηματίζεται ανάμεσα στους λόφους Μουσών (ή Φιλοπάππου) και Πνυκός. Το μονοπάτι που έχει διαμορφωθεί, ακολουθεί επί της ουσίας την πορεία της αρχαίας οδού Κοίλης που ξεκινούσε από τον λόφο της Ακρόπολης, διέσχιζε τη χαράδρα και τον ομώνυμο οικισμό –που διαμορφωνόταν στις πλαγιές των λόφων και άκμασε μεταξύ 5ου και 4ου αιώνα π.Χ.– και κατέληγε στον Πειραιά.


Τη σύγχρονη Κοίλης κατηφορίζω και εγώ ένα ηλιόλουστο πρωινό Σαββάτου παρέα με δεκάδες περιοίκους που έχουν βγει για την καθημερινή τους βόλτα πεζή, με ποδήλατο, με freddo cappuccino, με παιδιά, με σκύλο. Μακριά στο βάθος διακρίνεται η θάλασσα, ενώ σε πρώτο πλάνο ξεπροβάλλουν τα πρώτα σπίτια των Ανω Πετραλώνων, μιας συνοικίας που αναπτύσσεται στην άνω μεριά των γραμμών του ηλεκτρικού και η οποία χάρη στον χαμηλό συντελεστή δόμησης, καθώς και στα διασωθέντα νεοκλασικά και μεσοπολεμικά σπίτια, έχει διατηρήσει την αύρα παλιάς αθηναϊκής γειτονιάς.

ο σινεφιλικός «Ζέφυρος» που δίνει χρώμα στην οδό Τρώων.

Στους πρόποδες του λόφου η Κοίλης διακλαδίζεται, γίνεται Λακείου, περνάει κάτω από τον περιφερειακό του Φιλοπάππου και συναντά την οδό Απολλωνίου, όπου στρίβω δεξιά. Προορισμός μου «Τα Πέτρινα», μία μικρή γειτονιά (τμήμα της συνοικίας), βόρεια της οδού Παλληναίων, που πρωτοκατοικήθηκε τη δεκαετία του ’20 από πρόσφυγες της Μικράς Ασίας. Το όνομά της το οφείλει στις πέτρινες κατοικίες που χτίστηκαν για αυτούς τη δεκαετία του ’50 με πρωτοβουλία της βασίλισσας Φρειδερίκης και οι οποίες σώζονται μέχρι σήμερα.

Ανηφορίζοντας την κεντρική της οδό, την Καλλισθένους, γρήγορα διαπιστώνω πως οι κατοικίες έχουν υποστεί μεγάλες παρεμβάσεις, όχι απαραίτητα καλαίσθητες, από τους σύγχρονους ιδιοκτήτες τους, οπότε οποιαδήποτε γραφικότητα και αν περιμένει κανείς στο άκουσμα των πέτρινων κατασκευών, είναι απούσα. Τα Πέτρινα δεν παύουν, ωστόσο, να είναι μία γοητευτική γειτονιά με ιδιαίτερο χαρακτήρα, χάρη στις φροντισμένες τους αυλές με τις νεραντζιές και τις λεμονιές, στις γλάστρες με τα λουλούδια, στις απλωμένες μπουγάδες, στα λαϊκά ακούσματα που δραπετεύουν από τα παράθυρα, στις γάτες, στα μικρά στενά που παραπέμπουν σε χωριό, και στις ανοιχτές πόρτες. Πού συναντάς ανοιχτές πόρτες αλλού στην Αθήνα;

Το ερειπωμένο 77ο Δημοτικό Σχολείο.

Εχοντας περιπλανηθεί για ώρα στα δρομάκια φωτογραφίζοντας αυλές και μπαλκόνια, διασχίζω το Αλσος στο βόρειο άκρο της γειτονιάς για να προσεγγίσω την οδό Τρώων, η οποία μέχρι την Τιμοδήμου είναι πεζοδρομημένη και προσφέρεται για άθληση, ποδηλατάδες και αμέριμνα σουλάτσα.

Από εκεί και κάτω μεταμορφώνεται σε χρονομηχανή με κάθε κτίριο να σε διακτινίζει νοερά σε διαφορετικές στιγμές στην ιστορία της συνοικίας, από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι το σήμερα. Στάση στο νούμερο 26 για να φωτογραφίσω την ομορφότερη νεοκλασική κατοικία των Πετραλώνων που έχει πρωταγωνιστήσει ουκ ολίγες φορές σε ταινίες και διαφημιστικά.

Στάση στον σινεφιλικό θερινό κινηματογράφο Ζέφυρο που λειτουργεί από το 1938 και, αν και κλειστός, μοιάζει έτοιμος για προβολή. 

Στάση και στην υπέροχη μεσοπολεμική κατοικία στο νούμερο 48 (στο υπόγειο της οποίας στεγάζεται το αγαπημένο μου κρητικό μεζεδοπωλείο Αστέρ) με το χαρακτηριστικό μπαλκόνι σε σχήμα Γ στη γωνία με την Ιώνων.

Η μεσοπολεμική «στέγη» του μεζεδοπωλείου «Αστέρ» στη συμβολή Τρώων και Ιώνων.

Συνεχίζοντας την περιπλάνησή μου, στρίβω αριστερά στην Ιώνων και δεξιά στην Καλλισθένους για να οδηγηθώ στην καρδιά των Ανω Πετραλώνων, την πλατεία Μερκούρη, κατεξοχήν στέκι των ντόπιων. Την προσπερνώ και κινούμαι προς τον λόφο μέσω των οδών Γενναίου Κολοκοτρώνη και Ρούμελης.

Στην Γκίκα συναντώ το παρκάκι της Απολλωνίου που έχει κατακλυστεί από οικογένειες με παιδιά και λίγο μετά χάνομαι σε έναν μικρό λαβύρινθο ανήλιαγων στενών με παράξενα ονόματα (Αιθερίας, Ψαμάθης, Εφύρας).

Βγαίνοντας στην Αιολέων κατηφορίζω προς την κεντρική Δημοφώντος, επίσης ενδιαφέρουσα αρχιτεκτονικά, για να καταλήξω στη γωνία της με την Κυδαντιδών, όπου το ενδιαφέρον μου μετατοπίζεται στη γαστρονομία και προμηθεύομαι για το σπίτι πεντανόστιμο ταϊλανδέζικο από το Blue Bamboo – ένα από τα πολλά φαγάδικα που υπό νορμάλ συνθήκες αποτελούν πόλους έλξης για τους Αθηναίους.

Από τα προσφυγικά του Ασυρμάτου στη «Συνοικία το όνειρο»

   Ολάνθιστες αυλές ,χαρακτηριστικό των κατοικιών στα Πέτρινα

Το ύψωμα στα βορειοανατολικά της συνοικίας των Πετραλώνων, τμήμα του οποίου καταλαμβάνουν σήμερα «Τα Πέτρινα», ήταν αρχικά λατομείο. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, εκεί εγκαταστάθηκαν πάνω από 800 οικογένειες προσφύγων από την Αττάλεια και την Αλάια (Αλάνια) της Μικράς Ασίας, που μετέτρεψαν το κοίλωμα του βράχου σε πρόχειρο οικισμό με ό,τι υλικό υπήρχε διαθέσιμο (χωματόπλινθους, λαμαρίνες, γκαζοντενεκέδες, σανίδια κ.ά.). Η παραγκούπολη έγινε γνωστή ως Ατταλιώτικα ή Ασύρματος, λόγω του ασυρμάτου της παρακείμενης Ναυτικής Σχολής Πολέμου, η οποία καταλάμβανε ένα μεγάλο τμήμα μεταξύ της σημερινής οδού Τρώων και του περιφερειακού Φιλοπάππου. Στα Δεκεμβριανά του 1944 οι εγκαταστάσεις της σχολής πυρπολήθηκαν.

Την επόμενη δεκαετία, στη θέση τους αποφασίστηκε να ανεγερθούν, έπειτα από έρανο της βασίλισσας Φρειδερίκης και με υλικά τις περίτεχνες πελεκητές πέτρες των λιθόκτιστων εγκαταστάσεων της σχολής, 150 πέτρινες κατοικίες, προς αποκατάσταση κάποιων οικογενειών του Ασυρμάτου. [Πηγή: mikros-romios.gr, Eλευθέριος Γ. Σκιαδάς] Ο Ασύρματος, βέβαια, παρέμεινε μία από τις πιο υποβαθμισμένες και εξαθλιωμένες συνοικίες της Αθήνας, κάτι που αποτυπώθηκε και στην ταινία του 1961 «Συνοικία το όνειρο», μεγάλο μέρος της οποίας γυρίστηκε στη σημερινή οδό Υπερίωνος. Με πρωταγωνιστή και σκηνοθέτη τον Αλέκο Αλεξανδράκη, συμπρωταγωνιστές την τότε σύζυγό του Αλίκη Γεωργούλη (που έκανε και οργάνωση – διεύθυνση παραγωγής) και τον Μάνο Κατράκη, και κομπάρσους τους ίδιους τους κατοίκους της συνοικίας, η ταινία θα μπορούσε να έχει μείνει στην ιστορία του κινηματογράφου ως ένα εξαίσιο δείγμα ελληνικού νεορεαλισμού. Αντ’ αυτού λογοκρίθηκε από την τότε κυβέρνηση γιατί «δυσφημούσε την εικόνα της ευημερούσας Ελλάδας» και προβλήθηκε τελικά κατακρεουργημένη, χωρίς βέβαια να εκφράζει τον δημιουργό της, με τις «προσβλητικές» σκηνές της φτώχειας να έχουν κοπεί και κατόπιν καεί.Αν κάτι διέφυγε τη λογοκρισία ήταν το τραγούδι «Βρέχει στη φτωχογειτονιά», σε στίχους του ποιητή Τάσου Λειβαδίτη και μουσική Μίκη Θεοδωράκη, που ερμήνευσε στην ταινία ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης και έγινε ο ανεπίσημος ύμνος της φτωχολογιάς. 

Σημεία ενδιαφέροντος

• Η «Πολυκατοικία του Ασυρμάτου» στην οδό Στησικλέους, που χτίστηκε το 1967 σε σχέδια της αρχιτέκτονος Ελλης Βασιλικιώτη με σκοπό τη στέγαση οικογενειών με χαμηλά εισοδήματα.

• Το παρεκκλήσι της «Αγια-Σωτήρας» στην Απολλωνίου που χτίστηκε από Ατταλειώτες πρόσφυγες μετά το 1922 και στο οποίο φυλάσσεται εικόνα της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος που έφεραν μαζί από την πατρίδα τους.

• Το ερειπωμένο 77ο Δημοτικό Σχολείο στη συμβολή Δημοφώντος και Υπερίωνος, που χτίστηκε το 1920, αλλά μετά τον σεισμό του 1999 παραμένει κλειστό.

• Η μνημειώδης κρήνη που στοιχειοθετεί τη θέση της δυτικής πύλης του αρχαίου δήμου της Κοίλης, στη διασταύρωση των οδών Ανταίου και Γενναίου Κολοκοτρώνη.
Ταυτότητα διαδρομής

Απόσταση: 6 χλμ.
Διάρκεια: 01.51.31
Υψόμετρο: 71.
Μέση Ταχύτητα: 2,9 χλμ./ώρα
Θερμίδες: 425

Πηγή:www.kathimerini.gr

---

Η Σφήκα: Επιλογές

 http://sioualtec.blogspot.com