Η χώρα των Λωτοφάγων

Δεν νομίζω να υπάρχει Έλληνας που να μη γνωρίζει τους περίφημους Λωτοφάγους, τους οποίους αναφέρει ο Όμηρος στην Οδύσσεια. Οι Λωτοφάγοι, λαός ειρηνικός,  κατοικούσαν στη Λιβύη, από όπου πέρασε ο Οδυσσέας κατά τις περιπλανήσεις του.

Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι ζούσαν τρώγοντας αποκλειστικά λωτούς (δεν πρόκειται για τους γνωστούς λωτούς αλλά για τους καρπούς ενός  είδους τζιτζιφιάς). Σύμφωνα με τον Όμηρο, όποιος έτρωγε από τον καρπό του λωτού ξεχνούσε και τους δικούς του και την πατρίδα του και δεν ήθελε να επιστρέψει σ’ αυτήν. Ας δούμε το ίδιο το κείμενο της Οδύσσειας σε μετάφραση Αργύρη Εφταλιώτη. Αφηγείται ο Οδυσσέας:

Πήγανε τότες, ζύγωσαν τους Λωτοφάγους άντρες,

και στους συντρόφους μας αυτοί κακό δεν μελετούσαν

κανένα, μον’ τους έδωκαν καρπό ν’ απογευτούνε.

Κι όποιος στο στόμα του έβαζε λωτού  καρπό μελάτο,

δεν ήθελε πια μήνυμα να στείλει ή να γυρίσει,

παρά να μείνουν θέλανε στη γης των Λωτοφάγων

λωτό να τρώνε, γυρισμό πατρίδας λησμονώντας.

Κλαίγανε σαν τους έφερα με το στανιό στα πλοία,

και στα ζυγά αποκάτωθε τους έσυρα δεμένους. (θ, 91-99)

Αυτοί ήταν οι Λωτοφάγοι, στη χώρα των οποίων ήθελαν να παραμείνουν οι σύντροφοι του Οδυσσέα, λησμονώντας την πατρίδα τους την Ιθάκη.

Γιατί, όμως, αναφέρομαι στον παράξενο αυτό λαό και προπάντων στους συντρόφους του Οδυσσέα; Αφορμή για την αναφορά αυτή υπήρξε η επιλογή του πρωθυπουργού μας να απευθύνει από την Ιθάκη το διάγγελμά του προς τον ελληνικό λαό, λέγοντας ότι βγήκαμε από τα μνημόνια. Ο συμβολισμός ήταν τόσο κραυγαλέος, που δεν ξέρω αν έπρεπε να δει κανείς αυτή την επιλογή σοβαρά.

Φαίνεται ότι ο κ. πρωθυπουργός είδε τον εαυτό του σαν ένα άλλο Οδυσσέα που οδήγησε το πλοίο με τον ελληνικό λαό στην Ιθάκη, δηλαδή στην έξοδο από τα μνημόνια. Αν ο συμβολισμός περιλαμβάνει κι αυτή την πλευρά, τότε όντως αγγίζει τα όρια της ύβρεως.

Δεν γνωρίζω αν ο πρωθυπουργός μας έχει διαβάσει την Οδύσσεια ή αν έχει μείνει σ’ αυτά που του έμαθαν στο Δημοτικό Σχολείο, αλλά είναι βέβαιο ότι γνωρίζει πως ο Οδυσσέας υπέφερε πολύ περισσότερα από όσα υπέφεραν οι «νήπιοι» σύντροφοί του (έτσι τους αποκαλεί ο Όμηρος). Ας μας πει, λοιπόν, ο κ. πρωθυπουργός πόσα υπέφερε, από πόσο κοντά έζησε τα πάθη του λαού.

Ο Οδυσσέας δεν έπαιζε με ιδέες, αλλά ρίσκαρε τη ζωή του, ριχνόταν πρώτος στον κίνδυνο, αντιμετώπισε την οργή του Ποσειδώνα, πάλεψε με τους ανέμους και τα κύματα, με τη σαγήνη της Καλυψώς, με τη μαγεία της Κίρκης, με την ανοησία των συντρόφων του, με την αγριότητα του Πολύφημου.  Το χειρότερο, όμως, ήταν ότι επέστρεψε τελικά ολομόναχος στην Ιθάκη, χωρίς να κατορθώσει να διασώσει ούτε έναν από τους συντρόφους του, «ιέμενός περ» (αν και πολύ το ήθελε).

Αυτό το τελευταίο το σκέφτηκαν όσοι επέλεξαν την Ιθάκη ως τόπο για το πρωθυπουργικό διάγγελμα; Ότι δηλαδή τελικά ο Οδυσσέας έφτασε στην Ιθάκη ολομόναχος, με τη βοήθεια ενός ξένου λαού (των Φαιάκων), με ξένο πλοίο και με την καθοδήγηση της Αθηνάς;

Δεν έσωσε κανένα σύντροφό του ο Οδυσσέας. Έσωσε μόνο τον εαυτό του. Και το ερώτημα αναδύεται εύλογο: Μήπως το από Ιθάκης διάγγελμα ήταν για να σωθεί η παραπαίουσα, ύστερα από τα δραματικά γεγονότα στην Ανατολική Αττική, κυβέρνηση; Μήπως, δηλαδή, ο στόχος ήταν να σωθεί το ίδιο το πρόσωπο του πρωθυπουργού, γύρω από το οποίο έχει χτιστεί όλο το κυβερνητικό οικοδόμημα αλλά και ο κομματικός μηχανισμός, άσχετα αν το τόπος εξακολουθεί να βρίσκεται σε τέλμα;

Οι συνταξιδεύοντες με τον Οδυσσέα χάθηκαν εδώ κι εκεί, στα δέκα χρόνια της περιπλάνησης. Μήπως το ίδιο δεν συνέβη τώρα και με τον ελληνικό λαό; Αλήθεια, τι άλλαξε επί της ουσίας; Μπορεί στα παραμύθια το τέλος να είναι καλό και να περνούν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα. Μπορεί ο Οδυσσέας να επέστρεψε στον τόπο του, στη γυναίκα του, στο γιο του, στο θρόνο του. Αλλά στην ζέουσα πραγματικότητα τα πράγματα είναι διαφορετικά.

Ο πρωθυπουργός (που έχει ανδρωθεί με ιδεολογικούς μύθους) έφτασε μόνος του στην Ιθάκη, ερήμην των Ελλήνων. Διότι οι Έλληνες δεν είδαν ούτε και βλέπουν καμιά αλλαγή. Αυτό που βλέπουν είναι ένας αγώνας για την εξουσία, βλέπουν πως η σύγχρονη Ιθάκη εξακολουθεί να ελέγχεται από τους μνηστήρες της εξουσίας.

Οι μόνιμοι μνηστήρες είναι οι εκάστοτε επιβήτορες της εξουσίας, εκείνοι που με κάθε τρόπο είναι γαντζωμένοι επάνω της (ιδού πώς η πραγματικότητα μπορεί να μεταβάλει τους συμβολισμούς του μύθου και ο φαινόμενος ως Οδυσσέας να μεταβληθεί σε μνηστήρα).  Αλλά ας σκεφτούμε και κάτι άλλο. Υπάρχει, ως γνωστόν, η εκδοχή της Οδύσσειας του Καζαντζάκη, κατά την οποία ο Οδυσσέας εγκαταλείπει την Ιθάκη και φεύγει για νέα ταξίδια, πεθαίνοντας μακριά από την πατρίδα του, πράγμα που σημαίνει πως η Ιθάκη δεν είναι το τέλος αλλά η αρχή.

Το, έτσι  ή αλλιώς, διχαστικό διάγγελμα του πρωθυπουργού (όποιος δεν είναι μαζί μας είναι εναντίον μας), με το διθυραμβικό του ύφος παρουσίασε μια στρογγυλεμένη πραγματικότητα, έδωσε την εντύπωση πως το ταξίδι ολοκληρώθηκε, πως του λαού τα βάσανα τελειώσανε, πως φτάσαμε στον παράδεισο της ευδαιμονίας και της ελευθερίας. Δεν γνωρίζω αν ο ίδιος ο πρωθυπουργός πίστευε σ’ αυτά που είπε.

Αλλά, είτε τα πίστευε είτε όχι, η πραγματικότητα είναι πολύ θλιβερή, για να είναι αληθινά. Επομένως, ο δρόμος είναι ακόμη πολύ μακρύς και η Ιθάκη δεν είναι παρά ένας μικρός ίσως σταθμός για το πλοίο με τον ελληνικό λαό ως επιβάτη, ο οποίος μάλιστα τώρα δεν έχει ούτε τους Φαίακες ούτε την Αθηνά για να τον βοηθήσουν. Όλο το βάρος πρέπει να πέσει στους ώμους των ηγετών του.

Ο Οδυσσέας, που  ήταν στο πλευρό όλων ανεξαιρέτως των συντρόφων του, δεν έσωσε κανέναν. Ας αναλόγιστούμε τι θα γίνει με μια κυβέρνηση που διχάζει το λαό, που βλέπει ένα μέρος των Ελλήνων ως «πιστούς» σ’ αυτήν (τάδε έφη πρωτοκλασάτος υπουργός της κυβέρνησης) και τους υπόλοιπους ως «άπιστους» και αντιπάλους.

Αλλά υπάρχει και η εκδοχή του Καβάφη, για τον οποίο η Ιθάκη υπάρχει για να χαρίζει το ταξίδι, που είναι το παν. Και στο ταξίδι αυτό, που γεμίζει τον άνθρωπο με γνώσεις κι εμπειρίες, όλα τα τέρατα που συνάντησε ο Οδυσσέας ο άνθρωπος τα κουβαλά εντός του. Άρα, υπ’ αυτή την έννοια, οι Λαιστρυγόνες και οι Κύκλωπες εξακολουθούν να είναι ολοζώντανοι και να κυκλοφορούν ελεύθεροι ανάμεσά μας.

Αν αυτά τα τέρατα δεν νικηθούν, αν δεν συνειδητοποιήσουμε την ύπαρξή τους και δεν πολεμήσουμε εναντίον τους, τότε η Ιθάκη είναι απάτη. Και ποια είναι τα τέρατα αυτά; Η διχόνοια, ο λαϊκισμός, η πολιτική ανωριμότητα και απαιδευσία, η αβελτερία των πολιτικών μας, τα πολιτικά ψεύδη, η κομματικοκρατία, η ανομία είναι μερικά από αυτά. Αλήθεια, με ποια από όλα παλεύουν οι κυβερνώντες;

Ξεκίνησα με τους Λωτοφάγους και φάνηκε να τους λησμόνησα. Επανέρχομαι, λοιπόν. Όλοι οι πολιτικοί μας, τόσο οι παλαιότεροι όσο κι αυτοί που μας κυβερνούν τώρα, ποντάρουν πάντοτε στη λήθη του λαού. Όταν πρόκειται για αρνητικά γεγονότα, αρέσκονται  να μιλούν για τη σημασία της μνήμης που ανάγεται στο μακρινό παρελθόν, όταν τα γεγονότα αυτά έχουν ξεθωριάσει στο πέρασμα του χρόνου, και όχι της βραχείας, αυτής που αναφέρεται στα πρόσφατα αρνητικά γεγονότα.

Οι πολιτικοί, δηλαδή, θέλουν ο λαός να ανήκει στους Λωτοφάγους, να μη θυμάται ό,τι αρνητικό συνέβη με δική τους υπαιτιότητα. Έχω την εντύπωση ότι και όλο το σκηνικό της Ιθάκης ήταν μια φανερή προσπάθεια η Ελλάδα να γίνει μια χώρα Λωτοφάγων και οι Έλληνες να ξεχάσουν όχι μόνο την τραγωδία της καταστροφής από την πυρκαγιά στην Ανατολική Αττική αλλά και όλα τα στραβά που συμβαίνουν σήμερα στην πατρίδα μας. Στο νου μου έρχεται τώρα το σύνθημα που ήταν στα χείλη όλων των Κυπρίων μετά την εισβολή του Αττίλα: ΔΕΝ ΞΕΧΝΩ. Αυτό νομίζω πως ταιριάζει και τώρα.

 patris.gr