Γιάννης Στουρνάρας> H λαϊκή δυσαρέσκεια και η αντίδραση στην παγκοσμιοποίηση αμφισβητούν την τάξη που θεωρούμε δεδομένη στη Δύση

Strike me, if you will, but listen to me

Ωστόσο, πιστεύω ότι είναι όλο και πιο σημαντικό οι κεντρικοί τραπεζίτες να έχουμε το θάρρος να πούμε τη γνώμη μας

Ομιλία του Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος κ. Γιάννη Στουρνάρα προς τα μέλη του Εποπτικού Συμβουλίου του Ενιαίου Εποπτικού Μηχανισμού (ΕΕΜ) και τις/τους συνοδούς τους με αφορμή τη συνεδρίαση του Εποπτικού Συμβουλίου στην Τράπεζα της Ελλάδος το Μάιο του 2022

Αθήνα/Πειραιάς, 12 Μαΐου 2022

Με μεγάλη μου χαρά σας καλωσορίζω απόψε στον Πειραιά, σε απόσταση αναπνοής από τα στενά της Σαλαμίνας, όπου πριν από περίπου 2.500 χρόνια, το 480 π.Χ., ο ελληνικός στόλος νίκησε τον πολύ μεγαλύτερο περσικό, σε μια από τις πιο καθοριστικές ναυμαχίες της ιστορίας.

Η ναυμαχία της Σαλαμίνας συνήθως περιγράφεται ως μια σύγκρουση μεταξύ Ανατολής και Δύσης, αλλά η οπτική αυτή επισκιάζει μια άλλη σημαντική διάσταση, τους σφοδρούς ανταγωνισμούς και τη διχόνοια μεταξύ των ελληνικών πόλεων-κρατών που συνασπίστηκαν κατά των Περσών.

Ανταγωνισμοί που ήταν έκδηλοι έως και την παραμονή της ναυμαχίας. Μόνο μπροστά σε μια υπαρξιακή απειλή, όπως ο παντοδύναμος στόλος του Ξέρξη, υποτάχθηκαν τα αποκλίνοντα συμφέροντα σε έναν κοινό στόχο, και αυτό μόνο για λίγο. Και τονίζω το «για λίγο», επειδή λίγο μετά την εντυπωσιακή νίκη των Ελλήνων στη Σαλαμίνα, η δημοκρατική Αθήνα και η ολιγαρχική Σπάρτη ενεπλάκησαν στον φονικό Πελοποννησιακό Πόλεμο, ο οποίος διήρκεσε από το 431 π.Χ. έως το 404 π.Χ., κατέστρεψε την Αθήνα και σηματοδότησε το δραματικό τέλος του 5ου αιώνα π.Χ., του Χρυσού Αιώνα της αρχαίας Ελλάδας.

Η εικόνα είναι γνώριμη. Όλοι είμαστε υπερήφανοι για την ταχύτητα και τον συντονισμό με τον οποίο η ευρωζώνη ανταποκρίθηκε στην πρόσφατη πανδημία, κυρίως επειδή θεωρήθηκε συμμετρικός, εξωτερικός κλυδωνισμός. Αντιθέτως, λίγοι από εμάς θα ήταν υπερήφανοι για τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίστηκαν οι επιπτώσεις της Μεγάλης Χρηματοπιστωτικής Κρίσης στη ζώνη του ευρώ, κάτι που οφείλεται ιδίως στο γεγονός ότι ο αντίκτυπός της ήταν ασύμμετρος και επηρεάστηκε από εσωτερικούς παράγοντες. Και οι περισσότεροι από εμάς θα συμφωνούσαν ότι, μόλις υποχωρήσει ο άμεσος κίνδυνος μιας κρίσης, χάνεται η δυναμική, και οι αναγκαίες μεταρρυθμίσεις λιμνάζουν εξαιτίας των διαφορετικών εθνικών προτεραιοτήτων.
Παρά την αξιοσημείωτη πρόοδο, βασικές πτυχές της τραπεζικής μας ένωσης παραμένουν μετέωρες· χωρίς αυτές όμως, δεν υπάρχει προοπτική προόδου προς την κατεύθυνση της περαιτέρω ολοκλήρωσης στη ζώνη του ευρώ.

Δεν σας λέω κάτι νέο. Οι στρατηγοί που συναντήθηκαν στη Σαλαμίνα για να χαράξουν τη στρατηγική πριν από τη ναυμαχία μπορεί και να ένοιωθαν σαν στο σπίτι τους σε ορισμένες από τις συνεδριάσεις στις Βρυξέλλες ή τη Φρανκφούρτη — αν και θα παραπονιούνταν μάλλον για τον καιρό! Σε τελική ανάλυση, η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση ξεκίνησε από την ανάγκη για κοινή άμυνα κατά μιας απειλής που οι Ευρωπαίοι θεωρούσαν υπαρξιακή, στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Έκτοτε, πρόοδος επιτυγχάνεται μόνο ως αντίδραση σε σειρά απειλών και κρίσεων. Αυτό ασφαλώς συνέβη και στις δύο περιπτώσεις που μόλις ανέφερα, που οδήγησαν σε σημαντικές θεσμικές μεταρρυθμίσεις, μεταξύ των οποίων και ο Ενιαίος Εποπτικός Μηχανισμός (ΕΕΜ), που είναι ο λόγος που συγκεντρωθήκαμε απόψε εδώ.

Η διαδικασία μπορεί κάλλιστα να συνεχιστεί λόγω του πολέμου στην Ουκρανία και των γεωστρατηγικών και ενεργειακών επιπτώσεών του για την Ευρώπη. Παρεμπιπτόντως, σε περίπτωση που συνεχιστεί αυτός ο τρομερός πόλεμος και οι κυρώσεις επεκταθούν στις εισαγωγές ενέργειας, η Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία είναι μεγάλος καθαρός εισαγωγέας ενέργειας από τη Ρωσία και συνορεύει με την Ουκρανία, ενδέχεται να αντιμετωπίσει σοβαρούς κινδύνους για την οικονομική και χρηματοπιστωτική σταθερότητα, οι οποίοι δεν έχουν ακόμη ενσωματωθεί στα μοντέλα των προβλέψεών μας.

Μπορούμε όμως να συνεχίσουμε να προχωρούμε με αυτό το μοντέλο, σύμφωνα με το οποίο μεταρρυθμίσεις γίνονται μόνο όποτε προκύπτουν κρίσεις; Δεν είμαι βέβαιος ότι μπορούμε. Ο κόσμος γύρω μας αλλάζει. Όλοι έχουμε ακούσει να γίνεται λόγος για αποπαγκοσμιοποίηση. Προσωπικά, θεωρώ ότι ο όρος είναι κάπως παραπλανητικός, δεδομένου ότι οι δυνάμεις της παγκοσμιοποίησης εξακολουθούν και σήμερα να είναι ισχυρές. Ωστόσο, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι διαρκώς αυξάνονται οι ανησυχίες σχετικά με την ασφάλεια και τη διαφοροποίηση στις αλυσίδες εφοδιασμού, γεγονός που τονίζει την ανάγκη ύπαρξης ενός αντίβαρου σε περιφερειακό επίπεδο. Και βέβαια αναφέρομαι στο γνωστό θέμα της ανοικτής στρατηγικής αυτονομίας.

Σε πρόσφατη ομιλία της στο Peterson Institute, η Πρόεδρος Lagarde υποστήριξε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση «βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση ώστε να επιτύχει σε έναν κόσμο όπου η παγκόσμια τάξη είναι πιο κατακερματισμένη», χάρη στη μεγάλη εσωτερική αγορά της και στην εμπειρία της στη διευθέτηση διαφορών μεταξύ χωρών. Αυτό ισχύει, μόνο που θα πρέπει να γίνουν πολύ περισσότερα για να καταστεί αποτελεσματικότερη η διαδικασία διευθέτησης διαφορών και η επίτευξη συναίνεσης.

Αυτό που διακυβεύεται δεν είναι μόνο το μέλλον της οικονομίας μας. Καθώς συνεχίζεται η λαϊκή δυσαρέσκεια και η αντίδραση στην παγκοσμιοποίηση, τίθενται υπό αμφισβήτηση ορισμένες από τις θεμελιώδεις αρχές της δημοκρατικής, στηριζόμενης σε κανόνες, τάξης που θεωρούμε δεδομένη στη Δύση. Οι μεταρρυθμίσεις μέσα από κρίσεις, ιδίως όταν αυτές παρατείνονται από αντιδικίες μεταξύ των κρατών-μελών, όχι μόνο υπονομεύουν τον ρόλο της Ευρώπης στη διεθνή σκηνή, αλλά επίσης αποδυναμώνουν την κοινωνική συνοχή, τροφοδοτώντας το αντιευρωπαϊκό αίσθημα και τις ακραίες τάσεις.

Στο πλαίσιο αυτό, δεν είμαι βέβαιος ότι έχουμε την πολυτέλεια – σε οικονομικό, κοινωνικό ή πολιτικό επίπεδο – να συνεχίσουμε να βασιζόμαστε στον ίδιο μηχανισμό προώθησης των μεταρρυθμίσεων, δηλαδή μεταρρυθμίσεις ως αντίδραση σε καταστάσεις κρίσης. Σε μια πολυπολική και εν μέρει αποπαγκοσμιοποιημένη παγκόσμια τάξη, η ζώνη του ευρώ πρέπει να προνοεί και όχι να ενεργεί εκ των υστέρων. Αναμφίβολα, οι πιο πολλές από τις απαιτούμενες δράσεις είναι πολιτικής φύσεως και εμπίπτουν στην αρμοδιότητα θεσμών πέραν των κεντρικών τραπεζών και των εποπτικών αρχών. Αλλά ας μην υποτιμούμε τον ρόλο που μπορούμε να διαδραματίσουμε.

Κατ’ αρχάς, υπάρχουν αρκετοί τομείς χρηματοπιστωτικής ενοποίησης στους οποίους οι μεταρρυθμίσεις έχουν σταματήσει. Αν και δεν είναι αρμόζον να μιλάς για επαγγελματικά θέματα σε ένα δείπνο, επιτρέψτε μου να αναφερθώ αδρομερώς στα στοιχεία που όλοι γνωρίζουμε ότι λείπουν από την τραπεζική μας ένωση και την ένωση κεφαλαιαγορών. Η πρόσφατη επανεκκίνηση των διαδικασιών για τη σύσταση του Ευρωπαϊκού Συστήματος Ασφάλισης Καταθέσεων (EDIS) είναι ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση, αλλά όχι το μόνο που κρίνεται απαραίτητο. Τόσο η διαχείριση τραπεζικών κρίσεων όσο και οι διαδικασίες εξυγίανσης των τραπεζών χρειάζονται μεταρρυθμίσεις, καθόσον μάλιστα τα υφιστάμενα συστήματα επιβάλλουν δυσανάλογες επιβαρύνσεις στα μικρότερα ιδρύματα, ενώ η κατάτμηση της διαδικασίας λήψης αποφάσεων μεταξύ πολλών φορέων υπονομεύει την αποτελεσματικότητα. Ένας άλλος τομέας στον οποίο ενδέχεται να είναι αναγκαία η προληπτική δράση είναι η εν εξελίξει τεχνολογική επανάσταση που σαρώνει πολλούς επιμέρους τομείς του χρηματοοικονομικού κλάδου. Στο πλαίσιο αυτό, και πάλι, ο υπό συζήτηση κανονισμός MiCA χρήζει ιδιαίτερης προσοχής, καθόσον μάλιστα πρόκειται για έναν τομέα στον οποίο η Ευρώπη θα μπορούσε να επιδιώξει να δημιουργήσει το επόμενο κύμα της «επίδρασης των Βρυξελλών», δηλαδή να καθορίσει πρότυπα και κανόνες που θα μπορούσαν να βρουν εφαρμογή και αλλού.

Ωστόσο, η πιθανή συμβολή μας υπερβαίνει τις άμεσες αρμοδιότητές μας. Στο μέτρο που η θεσμική ανεξαρτησία μάς επιτρέπει να υιοθετήσουμε μια πιο μακροπρόθεσμη οπτική, οι κεντρικοί τραπεζίτες βρισκόμαστε σε πλεονεκτική θέση ώστε να ασκήσουμε πιέσεις για μια προσέγγιση με πιο μακροπρόθεσμο προσανατολισμό. Ας δούμε για παράδειγμα τον δημοσιονομικό φεντεραλισμό και την αμοιβαιοποίηση του χρέους, και τα δύο ιστορικώς αμφιλεγόμενα ζητήματα.

Πολλοί, συμπεριλαμβανομένου του σημερινού Καγκελαρίου της Γερμανίας, παρομοιάζουν την απόφαση για το Next Generation EU με τις ιστορικές αποφάσεις του Αλεξάντερ Χάμιλτον στις ΗΠΑ, ως μια ευκαιρία να συνδυαστεί η δημοσιονομική ικανότητα της ΕΕ με κοινούς πανευρωπαϊκούς κανόνες και όρους. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το NGEU αποτελεί τεράστια ευκαιρία, όμως δεν παύει να είναι δομημένο ως προσωρινή αντίδραση στην κρίση. Για να αποτελέσει μεταρρύθμιση-ορόσημο, θα πρέπει να μετατραπεί σε μόνιμο μηχανισμό, ο οποίος θα συνδυάζει τη δημοσιονομική κεντρική διαχείριση με την εποπτεία. Αυτό βέβαια θα προκαλέσει τριβές, εντός και μεταξύ των κρατών-μελών, και θα απαιτήσει μεγάλους συμβιβασμούς, σαν αυτούς που χρειάστηκαν κατά την άφιξη του περσικού στόλου — ή σαν αυτούς που έγιναν για την αντιμετώπιση της παγκόσμιας πανδημίας.
Αυτό που θέλω να πω είναι πως δεν έχουμε την πολυτέλεια να χρονοτριβούμε. Πρέπει να προνοήσουμε και να δρομολογήσουμε εγκαίρως αυτές τις συζητήσεις, πρώτα με το δικό μας εθνικό ακροατήριο και τις κυβερνήσεις, οι οποίες καλούνται να αντιμετωπίσουν τις δημοσιονομικές προκλήσεις που θέτει η αύξηση του συνολικού χρέους. Δεν θα είναι εύκολες συζητήσεις και δεν υπάρχει αμφιβολία ότι θα υπάρξουν στιγμές έντασης. Είναι όμως δική μας ευθύνη να διασφαλίσουμε ότι θα αρχίσουν εγκαίρως.
Για να επιστρέψουμε στις παραμονές της ναυμαχίας της Σαλαμίνας, ιστορικές πηγές αναφέρουν ότι ο Σπαρτιάτης ναύαρχος Ευρυβιάδης κάποια στιγμή εκνευρίστηκε τόσο πολύ με τον Θεμιστοκλή, που ύψωσε το σκήπτρο του για να τον χτυπήσει. Ο Θεμιστoκλής τον κοίταξε ατάραχος και είπε: «Πάταξον μεν, άκουσον δε». Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, ο Σπαρτιάτης ναύαρχος ξαφνιάστηκε τόσο πολύ από την αντίδραση του Θεμιστοκλή, που τελικά υποχώρησε και τον άφησε να πείσει το συμβούλιο για τη στρατηγική του που τελικά έφερε τη νίκη. Δεν μπορώ να σας υποσχεθώ ότι το αποτέλεσμα όλων των συζητήσεων θα είναι το ίδιο. Ωστόσο, πιστεύω ότι είναι όλο και πιο σημαντικό οι κεντρικοί τραπεζίτες να έχουμε το θάρρος να πούμε τη γνώμη μας γι’ αυτά τα θέματα, ακόμη και αν αυτό που έχουμε να πούμε δυσαρεστεί και βρίσκει αντίθετους αρκετούς σε εθνικό επίπεδο. Πολλοί από εμάς ξέρουμε τι σημαίνει να σηκώνουν το σκήπτρο εναντίον μας – τουλάχιστον μεταφορικά! Αλλά απόψε βρισκόμαστε μεταξύ φίλων, δεν μας απειλεί κανένας περσικός στόλος, ας υψώσουμε λοιπόν τα ποτήρια μας και ας ευχηθούμε ειρήνη, κοινωνική ευημερία και υγεία στο κοινό μας νόμισμα, το οποίο μας συνδέει όλους, το ευρώ.

 >
Welcome speech to the members of the Supervisory Board (SB) of the Single Supervisory Mechanism (SSM) and their spouses, on the occasion of the SB meeting in the Bank of Greece – May 2022, by Yannis Stournaras, Governor, Bank of Greece

Athens/Piraeus, 12.5.2022

It’s a great pleasure to welcome you here tonight on the shores of Piraeus, just a few miles from the straits of Salamis, where some 2,500 years ago, in 480 BC, a Greek fleet defeated the much larger naval force of the Persians, in what is considered to be one of the most decisive naval battles in history. Nevertheless, its usual portrayal, as a clash between East and West, overshadows some of the finer details, notably the bitter conflict and dissent between the allied Greek city-states, right up to the eve of the battle. It was only in the face of an existential threat, in the form of King Xerxes’s formidable fleet, that divergent interests gave way before a common objective, but only briefly. Briefly, because not long after the spectacular Greek victory in Salamis, democratic Athens and oligarchic Sparta locked horns in the deadly Peloponnesian War, which lasted from 431 BC to 404 BC, devastated Athens and marked the dramatic end to the 5th century BC and the golden age of ancient Greece.
The pattern should be familiar. All of us are proud of the speed and coordination with which the Eurozone responded to the recent pandemic, not least because it was perceived as a symmetric, external shock. Few of us would be proud of the way the fallout from the Great Financial Crisis was addressed in the Eurozone, not least since its impact was asymmetric and conditioned by internal factors. And most of us would admit that – once the urgency of each crisis subsides – momentum is lost and much needed reforms get bogged down by divergent national priorities.
Despite formidable progress, key aspects of our banking union remain in limbo; without them, there is little prospect of making headway towards greater integration in the Eurozone.

None of this is new. The generals meeting on Salamis to debate strategy on the eve of the battle would probably feel quite at home in some of the meetings in Brussels or Frankfurt – although they would probably complain about the weather! After all, European integration began in common defence against a perceived existential threat, during the Cold War. Ever since, it has been propelled forward in response to a succession of threats and crises. This was certainly the case in both the examples I just mentioned, which produced landmark institutional reforms, including the SSM, which has brought us here this evening.
The process may well continue in the face of the war in Ukraine and its geostrategic and energy implications for Europe. Incidentally, if this terrible war continues and sanctions are extended to energy imports, the European Union, which is a large net energy importer from Russia and shares borders with Ukraine, may face acute economic and financial stability risks, which are not yet incorporated into our models.
But can we afford to continue moving forward in this pattern of reform-through-crisis? I am not sure we can. The world around us is changing. We have all heard about de-globalisation. Personally, I find the term somewhat misleading since important globalising forces are still at play today. But there is little doubt, concerns over supply chain security and diversification are becoming more dominant, increasing the need to provide a regional counterweight. This is the familiar theme of open strategic autonomy. In a recent speech at the Peterson Institute, President Lagarde argued that the European Union is “well placed to succeed in a world where the global order is more fragmented”, because of its large internal market and experience in arbitrating disputes between countries. True, but much more needs to be done to make the arbitration process and consensus-building more effective.
The stakes are not just financial. As popular discontent and reaction to globalisation continue, they challenge some of the foundational principles of the democratic, rules-based order that we have taken for granted in the West. Reform through crises, particularly ones prolonged by squabbles between Member States, not only undermines Europe’s role on the international scene, but also weakens social cohesion, fuelling anti-European sentiment and extremism. In this context, I am not sure we can afford – either financially, socially or politically – to keep relying on the same crisis-reacting propulsion mechanism. A multipolar and partially de-globalised world order, is one where the Eurozone needs to act proactively, not re-actively. No doubt, most of the action required is political and rests with institutions beyond the central banks and supervision authorities. But let’s not underestimate the role these can play.
First of all, there are several areas of financial integration where reforms have stalled. It’s never polite to talk shop at dinner, so I won’t go into details, but we are all aware of the missing components of our banking and capital market union. The recent revival of the European Deposit Insurance Scheme (EDIS) is a step in the right direction, but not the only one needed. Both banking crisis management and the bank resolution processes need reforms, not least since the existing schemes impose undue burdens on smaller institutions, while segmentation across multiple decision-makers undermines efficiency. Another area where proactive involvement may be necessary is the ongoing technological revolution that is sweeping so many areas of finance. In this context, again, the MiCA regulation currently under deliberation deserves special attention, not least since this is an area where Europe could aspire to generate the next wave of the “Brussels effect”, i.e. set the standards and rules for other parts of the world.
Our potential contributions, however, extend beyond our immediate remit. Inasmuch as institutional independence allows us to take a more long-term view, central bankers are well-placed to push for a more far-sighted approach. Take fiscal federalism and debt mutualisation, both historically contentious issues. Many, including Germany’s current chancellor have described the Next Generation EU decision as Europe’s Hamiltonian moment, an opportunity to combine EU fiscal capacity with common rules and conditionality. There is little doubt the NGEU constitutes a tremendous opportunity, but it is still built as a temporary crisis response. For it to become a landmark reform, it needs to be transformed into a permanent mechanism, combining fiscal centralisation with supervision. That’s bound to cause some friction, within and between Member States, and require major compromises, of the sort that traditionally require the arrival of the Persian fleet – or a global pandemic.
My point is that we cannot afford to wait for that. We should be proactive and prompt this discussion early on, starting with our own national audiences and governments, which need stand up to the fiscal challenges posed by the rise in overall debt. These discussions won’t be easy and there will no doubt be moments of tension. But it is our responsibility to make sure they start early.
To go back to the eve of the battle of Salamis, one historical source tells of a moment when the Spartan commander-in-chief, Eurybiades, became so enraged with Themistocles, the Athenian general, that he raised his staff to strike him on the head. Themistocles looked at him calmly and said: “Strike me, if you will, but listen to me.” According to Plutarch, the Spartan commander was so taken aback by Themistocles’s reaction that he backed down and let him persuade the council of his winning strategy. I can’t promise you the outcome of all discussions will be the same. But I think it is increasingly important that central bankers speak up on these matters, even if what we have to say is unpleasant to and opposed by at least some domestic national audiences. Many of us are no strangers to raised staffs – at least metaphorical ones. But tonight we are in friendlier company, and with no Persian fleet in sight, let’s raise our glasses instead, and toast to peace, social prosperity and to the health of our common currency which connects us all, the euro.

https://kourdistoportocali.com/news-desk/giannis-stoyrnaras-gt-h-laiki-dysareskeia-kai-i-antidrasi-stin-pagkosmiopoiisi-amfisvitoyn-tin-taxi-poy-theoroyme-dedomeni-sti-dysi/