Η «χαμηλή πολιτική νοημοσύνη» εμπόδιο για μεγάλες κοινωνικές αλλαγές και η έννοια της «αξιοπρέπειας» σαν ιστορικό κλειδί

 

Γράφει ο Γιάννης Φωτιάδης

1. Είναι πολλοί αυτοί, στο πολιτικό σκηνικό, που θέλουν να διώξουν την κυβέρνηση Μητσοτάκη.

2. Σχεδόν όλοι, από αυτούς, μιλούν για «σύστημα Μητσοτάκη».

3. Οι περισσότεροι από αυτούς, ταυτόχρονα, παραδέχονται την ύπαρξη ενός γενικότερου

«συστήματος» το οποίο είναι προβληματικό και επιζήμιο για τα συμφέροντα των πολλών.

4. Όμως, η μεγάλη, και πολλές φορές αποκλειστική, έμφαση που δίνουν, όλοι αυτοί, στο «σύστημα Μητσοτάκη», υποτιμά και τελικά αποκρύβει από την δημόσια σκηνή την ύπαρξη του γενικότερου συστήματος εξουσίας, του οποίου, το «σύστημα Μητσοτάκη», είναι μια απλή έκφανση.

5. Αυτού του είδους η «παρεξήγηση» μπορεί να προκύπτει από τρείς λόγους:

     –Θέλουν, συνειδητά ή ασυνείδητα, να αντικαταστήσουν το «σύστημα Μητσοτάκη» με το δικό τους σύστημα. Σε αυτή την περίπτωση είναι προφανές ότι δεν τους συμφέρει να μιλούν για το γενικότερο «σύστημα». Επιπλέον, ελπίζουν ότι, μην επικεντρωνόμενοι στο γενικότερο σύστημα εξουσίας και επομένως μη καταγγέλλοντας το γενικότερο σύστημα εξουσίας, αυτό το γενικότερο σύστημα εξουσίας θα τους επιτρέψει, ή και υποστηρίξει, να δημιουργήσουν το δικό τους σύστημα εξουσίας

– Έχουν χαμηλή πολιτική νοημοσύνη και πιστεύουν ότι αν καταστρέψουν το «σύστημα Μητσοτάκη», τότε δεν θα υπάρχουν ουσιαστικά εμπόδια για να πετύχουν σημαντικές κοινωνικές αλλαγές.

    – Συνυπάρχουν με αγαστό τρόπο και οι δυο προηγούμενοι λόγοι. Πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι ο πολιτικός λόγος που κυριαρχεί είναι χαμηλής ποιότητας και επομένως χαμηλής πολιτικής νοημοσύνης. Πολλές κομματικές ελίτ βολεύονται με αυτό, γιατί έτσι θα μπορέσουν να επιβάλλουν το δικό τους σύστημα εξουσίας και δεν θα χρειαστεί να μπουν στον κίνδυνο της σύγκρουσης με το γενικότερο σύστημα εξουσίας. Ωστόσο, είναι σαφές ότι, αυτή η χαμηλή ποιότητα πολιτικού λόγου, που προκύπτει και από ένα ιδιοτελές πολιτικό συμφέρον, εγκαθιστά ένα γενικότερο νοητικό περιβάλλον που δεν ενθαρρύνει μια βαθύτερη πολιτική σκέψη και μια υψηλότερη πολιτική νοημοσύνη. Τότε, πολιτικό συμφέρον και χαμηλή πολιτική νοημοσύνη συνυπάρχουν και αλληλεπιδρούν, ώστε τελικά «το ένα χέρι νίβει το άλλο και τα δυο το πρόσωπο». Το πρόσωπο της πολιτικής ακινησίας.  Το φαινόμενο αυτό δεν είναι μόνο ελληνικό. Γιατί αν υπήρχε κινητικότητα ιδεών σε ένα ευρύτερο εξωελληνικό περιβάλλον, μοιραία αυτές οι ιδέες θα μετανάστευαν και στην Ελλάδα.  Θέλω να δώσω ένα χαρακτηριστικό  παράδειγμα, που αφορά την ελληνική περίπτωση, έλλειψης πολιτικών ιδεών και χαμηλής πολιτικής νοημοσύνης: η περίπτωση ΣΥΡΙΖΑ.  Ενώ, δηλαδή, ήταν απολύτως προφανές ότι, ο ΣΥΡΙΖΑ, αν πραγματικά ήθελε να εφαρμόσει ένα κοινωνικό πρόγραμμα υπέρ των πολλών, θα αντιμετώπιζε την οργανωμένη και σκληρή αντίδραση του συστήματος, παρ’ όλα αυτά δεν εμφάνισε συστηματικές ιδέες για το πως θα αντιμετωπίσει αυτή την οργανωμένη αντίδραση του συστήματος.

6. Σ’ αυτό το σημείο πρέπει να μιλήσουμε για τα θεμελιώδη. Τι είναι αυτό το περίφημο «σύστημα». Αναφερόμαστε ειδικότερα στο «πολιτικό και κοινωνικό σύστημα εξουσίας»:  Ένα τέτοιο σύστημα είναι ένα δομημένο και αρθρωμένο σύνολο εξουσίας, του οποίου τα μέρη αλληλεπιδρούν, αλληλοσχετίζονται και βεβαίως αλληλοϋποστηρίζονται μεταξύ τους (χωρίς αυτό να σημαίνει ότι σαν ξεχωριστά κέντρα εξουσίας δεν αντιμετωπίζουν και εντάσεις μεταξύ τους).    Επομένως, οι, κατόπιν εορτής, διαπιστώσεις στελεχών του ΣΥΡΙΖΑ ότι «είχαμε την κυβέρνηση, αλλά όχι την γενικότερη εξουσία», θεωρούμενο αυτό σαν ένας βασικός λόγος αποτυχίας, δείχνει τεράστια αφέλεια (;) και πολύ χαμηλή πολιτική νοημοσύνη. Είναι επιπέδου πανεπιστημιακών σπουδών, στη πολιτική και κοινωνική θεωρία, η διαπίστωση ότι η κυβέρνηση είναι μόνο ένα στοιχείο του γενικότερου συστήματος εξουσίας. Και είναι σημαντικό το ερώτημα, που έθεσα και προηγουμένως, για το πώς είναι δυνατό, στο δημόσιο χώρο, να προκύπτουν τέτοιου είδους αφέλειες. Σε οποιαδήποτε περίπτωση, αυτό που πρέπει να συγκρατήσουμε είναι το εξής: Αφού, εξ ορισμού, λειτουργείς πολιτικά και κοινωνικά μέσα σ’ ένα σύστημα εξουσίας, εφόσον πράγματι επιθυμείς μεγάλες κοινωνικές αλλαγές, τότε πρέπει να διαμορφώσεις και μια στρατηγική για την αντιμετώπιση και αλλαγή του κατεστημένου συστήματος εξουσίας. Αλλιώς, αν δηλαδή δεν έχεις μια τέτοια στρατηγική, το παιχνίδι έχει χαθεί από την αρχή και, με εξαιρετικά μοιραίο τρόπο, αυτό το σύστημα εξουσίας είτε θα σε συνθλίψει, είτε θα σε αφομοιώσει σαν μια ακόμη παραλλαγή του.

7. Αν θέλουμε να παράγουμε μια στρατηγική αντιμετώπισης του συστήματος εξουσίας, τότε είναι ανάγκη να προσδιορίσουμε κάποια κομβικά κέντρα του συστήματος εξουσίας. Τόσο κομβικά που η αποδιάρθρωση τους θα ανοίξει το δρόμο για την αποδιάρθρωση ολόκληρου του παρόντος «συστήματος», για το οποίο υπάρχει αυξημένη κοινωνική συναίνεση ότι είναι επιζήμιο για τα συμφέροντα των πολλών. Τέτοια κομβικά  κέντρα, και νομίζω ότι θα συμφωνήσουν σχεδόν όλοι, είναι οι ολιγάρχες, τα μεγάλα ΜΜΕ και η δικαιοσύνη. Οι ολιγάρχες ορίζονται σαν ιδιαίτερα πλούσιοι επιχειρηματίες, συνήθως με επιχειρήσεις στρατηγικής οικονομικής σημασίας, που συστηματικά επιδιώκουν τη συγκέντρωση και άσκηση και πολιτικής ισχύος, με επηρεασμό των πολιτικών κέντρων εξουσίας, κυρίως της κυβέρνησης και των κομμάτων, αλλά και της κοινής γνώμης. Τα μεγάλα ΜΜΕ συνήθως ανήκουν σε τέτοιους ολιγάρχες και αποτελούν προνομιούχο μέσο άσκησης πολιτικού επηρεασμού. Η δικαιοσύνη, στην παρούσα πολιτική πραγματικότητα, σε ότι αφορά την ηγεσία της, ορίζεται απευθείας από την κάθε φορά κυβέρνηση και επομένως δημιουργούνται δεσμοί εξάρτησης της δικαστικής από την εκτελεστική εξουσία. Πρέπει επιπλέον να σημειωθεί ότι έτσι δίνεται η δυνατότητα στους ολιγάρχες να ελέγχουν έμμεσα τη δικαιοσύνη, εφόσον μπορούν να επηρεάζουν την κυβέρνηση. Πέρα απ’ αυτό, οι ολιγάρχες με την οικονομική τους ισχύ και την αγορασμένη γενικότερη πολιτική επιρροή τους, που περιλαμβάνει και τα ΜΜΕ, έχουν τη δυνατότητα να επηρεάσουν απευθείας τη δικαιοσύνη.

8. Το πρόβλημα των ολιγαρχών, των μεγάλων ΜΜΕ και της δικαιοσύνης, αφορούν όλους τους πολίτες: Αυτούς που ονομάζουμε «αριστερούς», αλλά και αυτούς που ονομάζουμε «δεξιούς» και «κεντρώους» και βέβαια τους ανένταχτους. Συγκεκριμένα, αφορούν αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε αξιοπρέπεια του πολίτη και του ανθρώπου. Αξιοπρέπεια του πολίτη και του ανθρώπου υπάρχει όταν δεν υπάρχουν μεγάλες ή και τεράστιες διαφορές κοινωνικής ισχύος. Γιατί τότε, όταν δηλαδή υπάρχουν μεγάλες και τεράστιες διαφορές κοινωνικής ισχύος, είναι φανερό ότι οι άνθρωποι στο κοινωνικό πεδίο φέρουν διαφορετική αξία και εκείνοι οι οποίοι συγκεντρώνουν τεράστια ισχύ, μοιραία επιβάλλουν, μέσω της ισχύος,  στον εαυτό τους υπερβάλλουσα κοινωνική αξία. Τότε, η ζωή αυτών που υπολείπονται σε κοινωνική ισχύ και επομένως και αξία, καταντά βαστάζος της ζωής των ισχυρών. Ταυτόχρονα, κάτι άλλο πολύ σημαντικό είναι ότι, αυτοί οι κυρίαρχοι της ισχύος, διαμορφώνουν ένα τέτοιο κοινωνικό περιβάλλον, το «σύστημα», που είναι έτσι συγκροτημένο ώστε αυτές οι μεγάλες και τεράστιες διαφορές ισχύος και κοινωνικής αξίας να μην απειλούνται και να αναπαράγονται προς όφελος τους. Θέλω, σαν σημαντικότατο επίλογο στον σύντομο αυτό συλλογισμό περί αξιοπρέπειας, να αναδείξω και έναν τεράστιο κοινωνικό παραλογισμό που δημιουργεί μια τεράστια κοινωνική αναξιοπρέπεια, καταστάσεις που, όμως, το ανθρώπινο ον έχει συνηθίσει να αποδέχεται: Παιδιά γεννιούνται συνεχώς μέσα σε περιβάλλοντα με μεγάλες και τεράστιες διαφορές κοινωνικής ισχύος και με αυτό τον τρόπο, μέσω μιας οικτρής τυχαιότητας, χωρίς σε τίποτα να ευθύνονται γι αυτό ή να το αξίζουν αυτό, ξεκινούν την ζωή τους, αντίστοιχα, με μεγάλα κοινωνικά μειονεκτήματα ή κοινωνικά πλεονεκτήματα, δηλαδή με τυχαίες και άδικες μεγάλες διαφορές αξίας.

9. Η δημοκρατία ορίζεται σαν εκείνο το πολιτικό σύστημα που οι πολίτες έχουν περίπου ίση κοινωνική ισχύ μεταξύ τους. Όπου οι διαφορές είναι μεγάλες και τεράστιες, όπως στις κοινωνίες στις οποίες ζούμε, το καθεστώς τότε δεν είναι δημοκρατία, ούτε βέβαια κοινοβουλευτική δημοκρατία, αλλά ξεκάθαρα ολιγαρχία. Και, τότε, είναι ένδειξη πολιτικής άγνοιας ή ιδιοτελούς συμφέροντος (και επομένως, καθαρής υποκρισίας) ή και τα δύο μαζί, που όλοι αυτοί οι πολιτικοί, «δεξιοί», «κεντρώοι» και «αριστεροί», ονομάζουν, με μεγάλη ευκολία, το καθεστώς που ζούμε «δημοκρατία».

10. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: Το πραγματικό πρόβλημα είναι όχι το «σύστημα Μητσοτάκη» ή οποιουδήποτε Μητσοτάκη, αλλά το γενικότερο σύστημα εξουσίας. Αν θέλουμε μια κοινωνία που θα εξυπηρετεί τα συμφέροντα των πολλών, τότε πρέπει να αντιμετωπίσουμε πραγματικά αυτό το γενικότερο σύστημα εξουσίας. Διαφορετικά, οποιαδήποτε προσπάθεια κοινωνικής αλλαγής, είτε θα συντριβεί είτε θα καταλήξει μια παραλλαγή του βασικού συστήματος εξουσίας.

Έδειξα τρία κομβικά κέντρα εξουσίας, χωρίς την αντιμετώπιση των οποίων δεν νοείται αντιμετώπιση του γενικότερου συστήματος εξουσίας: ολιγάρχες, ΜΜΕ, δικαιοσύνη. Καμία πολιτική οντότητα και κανένα πολιτικό πρόσωπο δεν είναι δυνατόν να αναφέρεται με σοβαρότητα, γνώση και ανιδιοτέλεια σε ουσιαστικές κοινωνικές αλλαγές, χωρίς, ταυτόχρονα, να παρουσιάζει σχέδιο αποδιάρθρωσης της μάστιγας που αποτελούν αυτά τα τρία κέντρα εξουσίας*1.

Το οποιοδήποτε τέτοιο σχέδιο αποδιάρθρωσης αυτών των κομβικών κέντρων του γενικότερου συστήματος εξουσίας, προτείνω να κινητοποιεί τους ανθρώπους και τους πολίτες με πυκνή και κεντρική αναφορά στο αίσθημα της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, καθώς και της αξιοπρέπειας του πολίτη*2: Η αξιοπρέπεια του ανθρώπου και του πολίτη  επιβάλλει να μη υπάρχουν μεγάλες και τεράστιες διαφορές κοινωνικής ισχύος, γιατί, τότε, όπως ήδη είπα, η ζωή αυτών που υπολείπονται σε κοινωνική ισχύ, καταντά βαστάζος της ζωής των λίγων που κατέχουν την υπερβάλλουσα κοινωνική ισχύ.

*1 Ειδικά σε ότι αφορά το πρόβλημα των ΜΜΕ, σαν κομβικότατου κέντρου του κατεστημένου συστήματος εξουσίας, έχω επανειλημμένα δημοσιοποιήσει συγκεκριμένο σχέδιο εκδημοκρατισμού τους, θεωρώντας τον πραγματικό εκδημοκρατισμό τους σαν τη μοναδική απάντηση στο πρόβλημα της χρήσης τους από ολιγαρχίες, είτε επιχειρηματικές, είτε κομματικές και κρατικές.

Η περίπτωση των ΜΜΕ είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα για το ζήτημα της ταχείας παρακμής του πολιτικού λόγου και επομένως και της πολιτικής: Η τελευταία φορά που τέθηκε θέμα, στην κεντρική πολιτική σκηνή, κάποιου, έστω και άτολμου, θεσμικού περιορισμού της διαπλοκής των ΜΜΕ με τους ολιγάρχες, ήταν με την κυβέρνηση του Κώστα Καραμανλή, με τον αποκαλούμενο «νόμο του βασικού μετόχου» (Ν. 3310/2005), ο οποίος ήταν, από άποψη αντίληψης, συνέχεια συνταγματικής αναθεώρησης του 2001 και του σχετικού εφαρμοστικού νόμου 3021/2002 της κυβέρνησης Σημίτη. Είναι χαρακτηριστικό ότι η διακυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, μετά από, μόλις,  κάτι περισσότερο από μια δεκαετία,  το μόνο που διανοήθηκε ήταν να επιβάλλει κάποια οικονομική είσπραξη από τους μιντιάρχες, την οποία ουσιαστικά πήρε πίσω με άλλες σημαντικές οικονομικές ωφέλειες που τους προσέφερε. Παρ’ όλα αυτά δεν απέφυγε ένα ενιαίο μέτωπο, εναντίον της, από τους μιντιάρχες. Η διακυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ είναι ένα σημαντικό παράδειγμα «χαμηλής πολιτικής νοημοσύνης» και αυτό καθιστά πολύ ενδιαφέρουσα τη διερεύνηση του πως ακριβώς δημιουργήθηκε, επιβλήθηκε και κλιμακώθηκε μια τόσο χαμηλή πολιτική νοημοσύνη στην περίπτωση αυτή.

*2 Υπάρχει η άποψη ότι οι πολίτες κινητοποιούνται με βάση τα διάφορα προγράμματα που παρουσιάζουν οι πολιτικές οντότητες. Αυτό είναι μόνο εν μέρει αλήθεια. Γιατί ένα μεγάλο μέρος της αλήθειας είναι ότι οι άνθρωποι κινητοποιούνται και από κάποιο πάθος ή πάθη. Όσο πιο έντονο είναι αυτό το πάθος που δημιουργείται μέσα τους, τόσο πιο έντονη είναι τότε η πολιτική τους κινητοποίηση. Για τη δημιουργία τέτοιων αποτελεσματικών παθών είναι αναγκαία η διατύπωση, από κάποια πολιτική οντότητα, κάποιας κατάλληλης έννοιας (ή εννοιών) που θα συμπυκνώνει, στην συγκεκριμένη ιστορική ή, απλώς, πολιτική συγκυρία, σημαντικά αιτήματα της λογικής και του εσωτερικού ψυχισμού των πολιτών. Ένα παράδειγμα, που αφορά μια μεγάλη ιστορική συγκυρία είναι η έννοια της «εκμετάλλευσης», όπως διατυπώθηκε από τον Μαρξισμό, και επηρέασε λογική και πάθη, σχεδόν για ενάμιση αιώνα. Ένα παράδειγμα πολιτικής συγκυρίας είναι η έννοια της «Αλλαγής», που διατύπωσε το ΠΑΣΟΚ,  στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και που, για κάποια χρόνια,  κινητοποίησε το μυαλό και τον ψυχισμό των πολιτών.

Στην εποχή μας, θεωρώντας την όχι απλώς σαν μια πολιτική συγκυρία, αλλά, ενδεχομένως, και σαν μια νέα ιστορική συγκυρία, προτείνω την έννοια της αξιοπρέπειας του ανθρώπου και του πολίτη, σαν εκείνη που μπορεί να κινητοποιήσει ένα μεγάλο ιστορικό πάθος. Η ριζοσπαστική εκδοχή της έννοιας της αξιοπρέπειας, όπως διατυπώθηκε στο σημείο 8, ακουμπά τον πυρήνα της ανθρώπινης ύπαρξης και, ως εκ τούτου, θα μπορούσε να προκαλέσει ένα μεγάλο ιστορικό αίτημα και πάθος.              

• https://enallaktikos.gr/i-chamili-politiki-noimosyni-empodio-gia-megales-koinonikes-allages-kai-i-ennoia-tis-axioprepeias-san-istoriko-kleidi/