Της Μαρίας Νεγρεπόντη – Δελιβάνη
Η Ελλάδα, από κοινού με την υπόλοιπη υφήλιο, εμφανίζεται δυσαρεστημένη και σχεδόν τρομοκρατημένη από τις δυσάρεστες επιπτώσεις που φαντάζεται ότι θα υποστεί εξαιτίας των μέτρων του Ντόναλντ Τραμπ. Και κατατρίβεται σε ανούσιες συζητήσεις για το πώς θα τις προσπεράσει. Η αντιμετώπιση της Ελλάδας
εκφράζεται τέλεια με το γνωμικό «βλέπει το δέντρο και χάνει το δάσος».Σπεύδω να προβάλω μια διαφορετική διάσταση των μέτρων Ντόναλντ Τραμπ ειδικά για την Ελλάδα, μήπως και εγκαίρως κατανοήσουμε τι θα μπορούσαμε να επιτύχουμε και σταματήσουμε τις ανούσιες αναζητήσεις. Αναφέρομαι σε θησαυρό που λάμπει στο βάθος των προστατευτικών δασμών του νέου διεθνούς οικονομικού καθεστώτος και θα φώτιζε τα σκοτάδια της ρημαγμένης μας οικονομίας, αν τον τραβούσαμε στην επιφάνεια. Εξυπακούεται, φυσικά, υπό προϋποθέσεις.
Σε δύο ενότητες θα αναφερθώ στις κορυφαίες καταρχήν κακές επιλογές που μας έφεραν στο παρόν αναπτυξιακό αδιέξοδο και στη συνέχεια στο πώς ο προστατευτισμός του Τραμπ θα μπορούσε να μας ανοίξει ορίζοντες αισιοδοξίας.
Μερικές από τις καταστρεπτικές μας επιλογές:
Θα αρχίσω με την είσοδό μας στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Η κριτική μου, σαφώς, δεν αναφέρεται στην είσοδό μας σε αυτήν, αλλά στο πρόωρο του εγχειρήματός μας. Δεδομένου ότι ανήκουμε στην Ευρώπη, σίγουρα έπρεπε να είμαστε μέλος της, παρότι η ίδια έχει δυστυχώς αποτύχει στο σύνολό της, έχοντας αθετήσει όλες τις αρχικές της υποσχέσεις.
Να υπενθυμίσω ότι η ελληνική οικονομία στις παραμονές της εισόδου της στην τότε ΕΟΚ πρόσφερε σωρεία αποδείξεων υγιούς ανάπτυξης και σταδιακού περιορισμού των επί μέρους εγγενών αδυναμιών της. Είχα, τότε, κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου σχετικά με τις δυσμενείς επιπτώσεις μιας πρόωρης εισόδου μας, όπως προκύπτει από την ακόλουθη επισήμανσή μου: «Γι’ αυτό θα λέγαμε ναι στην ένταξη, γιατί εκεί ανήκουμε και εκεί είναι το μέλλον μας. Όχι, όμως, αμέσως… γιατί απλούστατα δεν είμαστε ακόμη έτοιμοι και δεν μας ικανοποιεί καθόλου ο ρόλος που μας προσφέρεται αυτή τη στιγμή: δηλαδή του επίσημου τακτικού μέλους της Κοινότητας αμέσως, που ισοδυναμεί με τον εσαεί ρόλο του παρακατιανού συγγενή» (Βλ. Ανάλυση της ελληνικής οικονομίας, 1981, σ. 470). Ακριβώς η ίδια ένσταση αναφέρεται και στην είσοδό μας στην ευρωζώνη.
Κρίνω περιττό να επεκταθώ, στη συνέχεια, και σε ορισμένα δολοφονικού περιεχομένου εδάφια των Μνημονίων, που μας αποτελειώνουν, δεδομένου ότι έχω ήδη κατά κόρον ασχοληθεί με αυτά.
Η απότομη, έτσι, έκθεση της ανώριμης ακόμη ελληνικής οικονομίας στον χωρίς όρια διεθνή ανταγωνισμό, σε συνδυασμό και με ορισμένες καταστρεπτικές για τη γεωργία μας εμπνεύσεις της ΚΑΠ, την οδήγησε σε μακρόχρονο μαρασμό. Η πολλά υποσχόμενη, και λόγω ευνοϊκού κλίματος, γεωργία μας υποχρεώθηκε να απεμπολήσει τη μία μετά την άλλη τις παραδοσιακές της καλλιέργειες για να μην πέσει η τιμή τους διεθνώς. Με τη σειρά της, και η τότε αναπτυσσόμενη βιομηχανία μας, πριν ακόμη προφτάσει να ενηλικιωθεί, με τη βοήθεια κάποιων προστατευτικών δασμών, έγινε βορά των πιο προηγμένων βιομηχανικά από την ίδια οικονομιών. Το μονίμως έκτοτε ελλειμματικό εμπορικό μας ισοζύγιο με τον ευρωπαϊκό Βορρά και ιδιαίτερα με τη Γερμανία προσφέρει μία από τις πολλές μορφές καταστροφής της οικονομίας, εξαιτίας της βεβιασμένης εισόδου μας στην ενωμένη Ευρώπη. Δηλαδή, πριν να έχουν προχωρήσει στοιχειωδώς οι απαραίτητες προς τούτο προϋποθέσεις.
Η καταστροφή, βέβαια, ολοκληρώθηκε με τα Μνημόνια. Και όχι μόνο εξαιτίας των πολύπλευρα απαράδεκτων απαιτήσεων των δανειστών μας, αλλά και εξαιτίας της επιβολής όρων που καθιστούσαν αδύνατη την ανάπτυξη (Σύμφωνο Σταθερότητας, εντός της Ε.Ε. και ακραίου βαθμού παγκοσμιοποίηση διεθνώς).
Το αποτέλεσμα, σε πείσμα των συχνών αφηγημάτων περί δήθεν ανάπτυξης, που δήθεν προσελκύει τον διεθνή θαυμασμό για τα επιτεύγματά μας, είναι άκρως απογοητευτικό. Και τούτο διότι όσοι διαθέτουν έστω και στοιχειώδεις γνώσεις γύρω από τις διεργασίες της αναπτυξιακής διαδικασίας αδυνατούν να τις εντοπίσουν στην ελληνική περίπτωση. Η Ελλάδα έχασε αρκετές ευκαιρίες εξυγίανσης των αναπτυξιακών της βάσεων. Τις περισσότερες από αυτές εξαιτίας δικών της επιπόλαιων επιλογών, αλλά και της μόνιμης υποτελούς συμπεριφοράς.
Πριν από τον Τραμπ η Ελλάδα, ως ουραγός της ταχύτατα παρηκμαζμένης Ευρώπης, δεν είχε πια καμία ελπίδα επανασύνδεσης της με την ιδιαιτερότητα των αναπτυξιακών της απαιτήσεων. Και ξαφνικά έγινε ξαστεριά, καθώς ο νέος πλανητάρχης έθεσε τέλος στη μακρά περίοδο της ακραίας μορφής παγκοσμιοποίησης και των πολύπλευρα καταστρεπτικών συνεπειών της, επιβάλλοντας τον προστατευτισμό. Το αγωνιώδες ερώτημα, εδώ, πρέπει να είναι: έχει τα μάτια της ανοιχτά η πατρίδα μας, για να προχωρήσει προς το φως;
Υποστηρίζω απλώς αυτό που κάθε μακρο-οικονομολόγος με σοβαρές σπουδές πίσω του θα είχε ήδη διαπιστώσει. Το γεγονός, δηλαδή, ότι ο προστατευτισμός ανοίγει μια νέα σελίδα για την πατρίδα μας, με περιεχόμενο που θα μπορούσε να αποδειχθεί ελπιδοφόρο. Με την προϋπόθεση, φυσικά, ότι θα αρπάξουμε αδίστακτα αυτή τη θεόπεμπτη ευκαιρία και θα αναγάγουμε την αξιοποίησή της σε πρωταρχικό μας μέλημα. Αλλά, και αν στη συνέχεια απομακρύναμε, με νύχια και δόντια, τα πολυάριθμα εμπόδια που θα συναντούσαμε καθ’ οδόν.
Προστατευτισμός και νέα εκβιομηχάνιση της Δύσης:
Θα ανατρέξω, αναγκαστικά, στο παρελθόν, για να επαναφέρω στο προσκήνιο θεωρίες, πεποιθήσεις και επιδιώξεις περασμένων αιώνων, που επικαιροποιούνται με τον Τραμπ αλλά, με κάποια δειλία, και με την Ε.Ε. Αναφέρομαι στη θεωρία του Friedrich List (γύρω στα 1830), που όπως είναι γνωστό εκφράζει εθνικιστική άποψη για την οικονομία (απολύτως, άλλωστε, του συρμού τώρα). Πρόκειται για την ανάγκη επιβολής προστατευτικών δασμών προκειμένου να «ξαναγίνουν μεγάλες», προκειμένου να « ανακάμψουν από την παρακμή», προκειμένου να «προχωρήσουν σε δεύτερη εκβιομηχάνιση» κάποιες οικονομίες με προβλήματα. Να προστατευθούν, έτσι, με διαφορετική αναγκαστικά μορφή, ανάλογα με τα ειδικότερα προβλήματα της κάθε οικονομίας, επιλέγοντας το είδος, το ύψος και το μείγμα των προστατευτικών δασμών που θα κριθεί το καταλληλότερο για καθεμία από αυτές. Και, φυσικά, δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι με βάση αυτή τη θεωρία του Friedrich List αναπτύχθηκαν και εκβιομηχανίστηκαν στο παρελθόν σχεδόν όλες οι οικονομίες της Δύσης (και όχι μόνο).
Δεν είναι του παρόντος η συζήτηση, που άλλωστε προοιωνίζεται μακρά, για το κατά πόσο το σχέδιο Τραμπ, που φαίνεται να ασπάζεται και η Ε.Ε., έχει πιθανότητες επιτυχίας. Για τη ρημαγμένη, ωστόσο, από κάθε πλευρά και χωρίς ελπίδες βελτίωσης της κατάστασής της ελληνική οικονομία, αυτή η επαναφορά του παρελθόντος στο σήμερα προσφέρει μια εξ ουρανού ευκαιρία. Και θα αποτελούσε ένα επιπλέον θανάσιμο αμάρτημα, ανάμεσα στα πολυάριθμα του παρελθόντος, εναντίον της χώρας μας, η μη άμεση αξιοποίησή του.
Τι επιβάλλεται να γίνει άμεσα:
* Επιστράτευση μακρο-οικονομολόγων με σοβαρές σπουδές στην ανάπτυξη.
* Κατάρτιση μακροχρόνιου αναπτυξιακού προγράμματος για τον γεωργικό και τον βιομηχανικό τομέα (τριετούς, πενταετούς χρόνου και βλέπουμε).
* Εξειδίκευση των δασμών που θα επιβληθούν, με βάση τις δυνατότητες και τις επιδιώξεις του γεωργικού και του βιομηχανικού κλάδου.
* Απαίτηση άμεσης επανεξέτασης των εγκληματικών εδαφίων των Μνημονίων.
* Υπενθύμιση στην Ε.Ε., έστω και με μονομερείς αποφάσεις μας, ότι η Ελλάδα πρέπει να ζήσει και όταν εκείνη δεν θα υπάρχει πια (ή, στην ευνοϊκότερη για την ίδια περίπτωση, θα έχει εξελιχθεί σε σαφώς καλύτερη έκδοσή της).
* Και βέβαια, αίτηση πολύπλευρης βοήθειας από τον Ντόναλντ Τραμπ (κάνοντας πρωταρχικό βραχυχρόνιο στόχο μας την εξασφάλιση επαφής μας με ανθρώπους του και δικούς μας κοντά του). Όχι τόσο για να προσπαθήσουμε να τον κάνουμε να λησμονήσει τις τόσο, μα τόσο εσφαλμένες ενέργειές μας στον πόλεμο της Ουκρανίας και σε πλήθος άλλων (κάτι που φαίνεται ιδιαίτερα δύσκολο), αλλά πρωτίστως για να τον πληροφορήσουμε ότι ένα ολόκληρο έθνος αργοσβήνει, με κυρίαρχο τίμημα αρχικά τη διάσωση ευρωπαϊκών τραπεζών και στη συνέχεια «ό,τι έγινε δεν ξεγίνεται». Υποψιάζομαι ότι για πλήθος λόγων το ιστορικό καταστροφής της Ελλάδας θα τον ενδιαφέρει.