Σαν σήμερα 13 Σεπτεμβρίου! Ο εμπρησμός της Σμύρνης και η τραγωδία εκατοντάδων χιλιάδων προσφύγων...

Η Σμύρνη, η «Μικρασιάτισσα πόλη» που έλαμπε για τον πλούτο, την κοσμοπολίτικη ατμόσφαιρα και τη ζωντανή Ελληνική κοινότητα, έμελλε να γνωρίσει την απόλυτη καταστροφή τον Σεπτέμβριο του 1922. Σαν σήμερα, 13 Σεπτεμβρίου, ξέσπασε η μεγάλη πυρκαγιά που αποτέλειωσε μια από τις πιο λαμπρές πόλεις του Ελληνισμού, σηματοδοτώντας το τέλος της Μικρασιατικής Εκστρατείας και το ξεριζωμό χιλιάδων ανθρώπων.
Η καταστροφή της Σμύρνης
Η είσοδος του τουρκικού στρατού υπό τον Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ στη Σμύρνη στις 9 Σεπτεμβρίου 1922 προκάλεσε κύμα βίας και εκτελέσεων. Λίγες ημέρες αργότερα, στις 13 Σεπτεμβρίου, ξέσπασε πυρκαγιά που εξαπλώθηκε με τρομακτική ταχύτητα. Οι φλόγες κατέκαψαν το κέντρο της πόλης, καταστρέφοντας τις συνοικίες των Ελλήνων και των Αρμενίων, αφήνοντας άθικτες τις τουρκικές και εβραϊκές περιοχές. Μέσα σε λίγες ώρες η «Γκιαούρ Ιζμίρ» –όπως αποκαλούσαν οι Τούρκοι τη Σμύρνη– παραδόθηκε στην ολοκληρωτική καταστροφή.
Το δράμα των προσφύγων
Εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες και Αρμένιοι κάτοικοι βρέθηκαν εγκλωβισμένοι στην προκυμαία, χωρίς τροφή και νερό, ενώ γύρω τους οι φλόγες κατέκαιγαν την πόλη. Οι μαρτυρίες μιλούν για σκηνές απερίγραπτου πανικού: μάνες με παιδιά στην αγκαλιά, ηλικιωμένοι και πληγωμένοι που παρακαλούσαν για σωτηρία, ενώ τα πτώματα συσσωρεύονταν στους δρόμους. Η παρουσία ξένων πολεμικών πλοίων στο λιμάνι έδωσε ελπίδα, όμως οι περισσότερες δυνάμεις αρχικά κράτησαν στάση ουδετερότητας. Σταδιακά ξεκίνησε μια τεράστια επιχείρηση διάσωσης, με τη συμμετοχή κυρίως αμερικανικών, βρετανικών και γαλλικών πλοίων.
Το τέλος μιας εποχής
Η πυρκαγιά της Σμύρνης και οι σφαγές που τη συνόδευσαν σήμαναν το τέλος μιας μακραίωνης Ελληνικής παρουσίας στη Μικρά Ασία. Ο Ελληνισμός, που για χιλιάδες χρόνια άνθισε στην περιοχή, ξεριζώθηκε μέσα σε λίγες ημέρες. Η Ελλάδα υποδέχτηκε περίπου 1,5 εκατομμύριο πρόσφυγες, αλλάζοντας οριστικά τον κοινωνικό και οικονομικό της ιστό.
Ο εμπρησμός της Σμύρνης παραμένει μέχρι σήμερα μια από τις πιο τραγικές σελίδες της σύγχρονης ιστορίας. Για τους απογόνους των προσφύγων, η 13η Σεπτεμβρίου δεν είναι μόνο ημερομηνία μνήμης αλλά και υπενθύμιση του πόνου του ξεριζωμού και της δύναμης της επιβίωσης.