Ο «αιώνας της ταπείνωσης» της Ευρώπης ίσως να έχει μόλις ξεκινήσει

 Ανάλυση του Politico

Σύνταξη – επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης

Ο Donald Trump χρησιμοποιεί τη στρατιωτική και τεχνολογική υπεροχή της Αμερικής για να επιβάλει μονόπλευρες συμφωνίες στην Ευρώπη.

Μετά την ήττα της από τους Βρετανούς στον Πρώτο Πόλεμο του Οπίου, η δυναστεία Qing υπέγραψε μια συνθήκη το 1842 που καταδίκαζε την Κίνα σε περισσότερα από 100 χρόνια ξένης καταπίεσης

και αποικιακού ελέγχου της εμπορικής της πολιτικής. Ήταν η πρώτη από αυτές που έγιναν γνωστές ως «άνισες συνθήκες», όπου η Βρετανία ως ο νταής βαρέων βαρών της εποχής επέβαλε μονόπλευρους όρους, μέσω στρατιωτικής και τεχνολογικής υπεροχής στην προσπάθειά της να μειώσει το τεράστιο εμπορικό της έλλειμμα. Ακούγεται οικείο; Fast forward σχεδόν δύο αιώνες, και η ΕΕ αρχίζει να κατανοεί ακριβώς πώς είναι το να το υφίστασαι αυτό.

Η βόλτα της προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ursula von der Leyen στο θέρετρο γκολφ Turnberry του Donald Trump στην Σκωτία τον περασμένο μήνα για να επισφραγίσει μια εξαιρετικά ανισόρροπη εμπορική συμφωνία, έχει εγείρει φόβους σε πολιτικούς και αναλυτές ότι η Ευρώπη έχασε τη μόχλευση που κάποτε πίστευε ότι είχε ως κορυφαία παγκόσμια εμπορική δύναμη.

Οι επικριτές της von der Leyen έσπευσαν να ισχυριστούν ότι η αποδοχή του δασμού 15% του Trump στα περισσότερα ευρωπαϊκά αγαθά ισοδυναμούσε με πράξη «υποταγής», «σαφή πολιτική ήττα για την ΕΕ» και «ιδεολογική και ηθική συνθηκολόγηση». Αν ήλπιζε ότι αυτό θα κρατούσε τον πρόεδρο των ΗΠΑ ήσυχο, την περίμενε μια άσχημη αφύπνιση. Με το μελάνι της εμπορικής συμφωνίας μόλις να έχει στεγνώσει, ο Trump επανηλθε δριμύτερος τη Δευτέρα απειλώντας να επιβάλει νέους δασμούς στην ΕΕ για τους ψηφιακούς κανονισμούς που απειλούν να πλήξουν τους τεχνολογικούς γίγαντες της Αμερικής. Εάν η ΕΕ δεν συμβαδίσει, οι ΗΠΑ θα σταματήσουν να εξάγουν ζωτικής σημασίας τεχνολογίες μικροτσίπ, προειδοποίησε.
Η απειλή του ήρθε λιγότερο από μια εβδομάδα αφότου οι Βρυξέλλες πίστεψαν ότι είχαν κερδίσει γραπτή εγγύηση από την Ουάσιγκτον ότι το ψηφιακό εγχειρίδιο κανόνων – και η κυριαρχία – ήταν ασφαλή.

Ο Trump μπορεί να εκμεταλλευτεί αυτό το στρατηγικό πλεονέκτημα επειδή – όπως και οι Βρετανοί ιμπεριαλιστές του 19ου αιώνα – κατέχει τα στρατιωτικά και τεχνολογικά χαρτιά και γνωρίζει καλά ότι ο ομόλογός του υστερεί «παρασάγγας» και στους δύο τομείς. Γνωρίζει καλά ότι η Ευρώπη δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τον Ρώσο Πρόεδρο Vladimir Putin χωρίς την υποστήριξη του αμερικανικού στρατού και δεν μπορεί να ανταπεξέλθει χωρίς την αμερικανική τεχνολογία τσιπ, επομένως αισθάνεται ότι μπορεί να υπαγορεύσει την εμπορική ατζέντα.
Ο Ευρωπαίος Επίτροπος Εμπορίου, Maroš Šefčovič άφησε να εννοηθεί με σαφήνεια τον περασμένο μήνα ότι η συμφωνία με τις ΗΠΑ αντανακλά τη στρατηγική αδυναμία της Ευρώπης και την ανάγκη της για την υποστήριξη των ΗΠΑ. «Δεν πρόκειται μόνο για εμπόριο: Είναι για την ασφάλεια, είναι για την Ουκρανία, είναι για την τρέχουσα γεωπολιτική αστάθεια», εξήγησε.

Η εμπορική συμφωνία είναι «άμεση συνάρτηση της αδυναμίας της Ευρώπης στο μέτωπο της ασφάλειας, καθότι δεν είναι σε θέσει να εξασφαλίσει τη δική της στρατιωτική δύναμη καθώς απέτυχε να επενδύσει σε αυτήν τα τελευταία 20 χρόνια», δήλωσε ο Thorsten Benner, διευθυντής στο Global Public Policy Institute του Βερολίνου, ο οποίος επίσης επεσήμανε τις αποτυχίες να επενδύσει στην «τεχνολογική δύναμη» και να εμβαθύνει την ενιαία αγορά.

Ακριβώς όπως η ηγεσία του Qing, η Ευρώπη περιφρόνησε τα προειδοποιητικά σημάδια για πολλά χρόνια.

«Πληρώνουμε το τίμημα για το γεγονός ότι αγνοήσαμε την κλήση αφύπνισης που δεχτήκαμε από την πρώτη διακυβέρνηση Trump – και συνεχίσαμε τον ύπνο μας. Ελπίζω ότι δεν κάνουμε το ίδιο τώρα», είπε πρόσφατα η Sabine Weyand, γενική διευθύντρια εμπορίου στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σε πάνελ στο Ευρωπαϊκό Φόρουμ Alpbach. Μιλούσε πριν από την τελευταία ανακοίνωση του Trump για τους ρυθμιστικούς κανόνες της τεχνολογίας.

Είναι σαφές ότι το παιχνίδι των δασμών του Trump δεν έχει τελειώσει και το μπλοκ των 27 κρατων είναι βέβαιο ότι θα αντιμετωπίσει περαιτέρω πολιτικές προσβολές και άνισα αποτελέσματα στις διαπραγματεύσεις αυτό το φθινόπωρο. Για να αποφευχθεί η εμπέδωση της ταπείνωσης, η ΕΕ αντιμετωπίζει ένα τεράστιο καθήκον να μειώσει την εξάρτησή της από τις ΗΠΑ – στην άμυνα, την τεχνολογία και την οικονομία.

Ταραγμένα νερά

Η Συνθήκη της Nanking, που υπογράφηκε υπό πίεση το 1842 στο HMS Cornwallis, ένα βρετανικό πολεμικό πλοίο αγκυροβολημένο στον ποταμό Yangtze, υποχρέωσε τους Κινέζους να παραχωρήσουν το έδαφος του Χονγκ Κονγκ στους Βρετανούς αποικιστές, να τους καταβάλουν αποζημίωση και να συμφωνήσουν σε ένα «δίκαιο και λογικό» δασμό. Οι Βρετανοί έμποροι είχαν την άδεια να συναλλάσσονται σε πέντε «λιμένες της Συνθήκης» – με όποιον ήθελαν.

Ο Πόλεμος του Οπίου ξεκίνησε αυτό που η Κίνα θρήνησε ως τον «αιώνα της ταπείνωσης της». Οι Βρετανοί ανάγκασαν τους Κινέζους να ανοιχτούν στο καταστροφικό εμπόριο οπίου για να βοηθήσουν το Λονδίνο να ανακτήσει το τεράστιο έλλειμμα ασημιού με την Κίνα. Είναι μια εποχή που εξακολουθεί να στοιχειώνει τη χώρα και οδηγεί τη χάραξη στρατηγικής πολιτικής της τόσο στο εσωτερικό όσο και διεθνώς.

Ένας βασικός παράγοντας που ανάγκασε τη δυναστεία Qing να υποταχθεί ήταν η αποτυχία της να επενδύσει στη στρατιωτική και τεχνολογική πρόοδο. Ως γνωστόν, ο αυτοκράτορας Qianlong της Κίνας είπε στους Βρετανούς το 1793 ότι η Κίνα δεν μιμείται τις «βάρβαρες κατασκευές» άλλων εθνών. Ενώ η πυρίτιδα και τα πυροβόλα όπλα ήταν κινεζικές εφευρέσεις, η έλλειψη πειραματισμού και καινοτομίας επιβράδυνε την ανάπτυξή τους – που σήμαινε ότι τα όπλα του Qing ήταν περίπου 200 χρόνια πίσω από τα βρετανικά στο σχεδιασμό, την κατασκευή και την τεχνολογία.

Ομοίως, η ΕΕ τιμωρείται τώρα επειδή έμεινε δεκαετίες πίσω από τις ΗΠΑ. Οι περικοπές των αμυντικών δαπανών μετά την λήξη του Ψυχρού Πολέμου κράτησε τις ευρωπαϊκές χώρες εξαρτημένες από τον στρατό των ΗΠΑ για την ασφάλεια τους. Επιπρόσθετα, ο εφησυχασμός για τις τεχνολογικές εξελίξεις σημαίνει ότι η ΕΕ βρίσκεται πλέον πίσω από τους παγκόσμιους αντιπάλους της σε όλες σχεδόν τις κρίσιμες τεχνολογίες.

Ο Εμπορικός Αντιπρόσωπος των ΗΠΑ Jamieson Greer από την πλευρά του, κήρυξε την αρχή μιας νέας παγκόσμιας τάξης – μιας που ονόμασε «σύστημα Turnberry» – συγκρίνοντας την εμπορική συμφωνία ΗΠΑ με την ΕΕ – με το μεταπολεμικό χρηματοπιστωτικό σύστημα που καθιερώθηκε στο θέρετρο του Bretton Woods της Νέας Αγγλίας το 1944.

Έρχονται αναταράξεις

Με την πρόσφατη επίθεσή του, ο Trump επέδειξε ελάχιστη εκτίμηση για την επιθυμία της ΕΕ να παρακάμψει ευαίσθητα ζητήματα από τη μη δεσμευτική κοινή δήλωση του περασμένου μήνα. Η ασάφεια του τετρασέλιδου κειμένου εν τω μεταξύ, του αφήνει περιθώρια να προβαλει νέες απαιτήσεις ή να απειλήσει με αντίποινα, εάν θεωρήσει ότι η ΕΕ αποτυγχάνει να τηρήσει κάποια πλευρά της συμφωνίας.

Θα μπορούσε να ακολουθήσει μεγαλύτερος εξευτελισμός καθώς οι δύο πλευρές προσπαθούν να επεξεργαστούν διάφορες λεπτομέρειες – από ένα σύστημα δασμολογικών ποσοστώσεων για το χάλυβα και το αλουμίνιο έως τις εξαιρέσεις για ορισμένους τομείς – που πρέπει ακόμη να διευθετηθούν. «Αυτή η συμφωνία είναι τόσο ασαφής και υπάρχουν τόσα πολλά σημεία όπου οι συγκρούσεις θα μπορούσαν εύκολα να κλιμακωθούν, ώστε να χρησιμοποιηθούν στη συνέχεια ως δικαιολογία για το γιατί άλλα πράγματα δεν θα ακολουθήσουν», δήλωσε ο Niclas Poitiers, ερευνητής στο think tank Bruegel.

Ερωτηθείς τι θα συνέβαινε εάν η ΕΕ αποτύχει να επενδύσει 600 δις δολ στις ΗΠΑ, ο Trump είπε νωρίτερα αυτό το μήνα: «Λοιπόν, τότε θα πληρώνουν δασμούς 35%». Είναι ένας κίνδυνος που η ΕΕ γνωρίζει πολύ καλά. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υποστηρίζει ότι το ποσό των 600 δισ δολ απλώς αντανακλά γενικές προθέσεις του εταιρικού τομέα που δεν μπορούν να επιβληθούν από τους γραφειοκράτες των Βρυξελλών. Όμως ο Trump θα μπορούσε κάλλιστα να χρησιμοποιήσει την επενδυτική υπόσχεση ως ένα σημείο ενεργοποίησης για να οπλίσει για υψηλότερες απαιτήσεις.

«Περιμένουμε περαιτέρω αναταράξεις», είπε ανώτερος αξιωματούχος της ΕΕ, ο οποίος τήρησε την ανωνυμία του για να μιλήσει με ειλικρίνεια. Όμως «αισθανόμαστε ότι έχουμε ένα πολύ σαφές ασφαλιστήριο συμβόλαιο».

Επιπλέον, με την αποδοχή της συμφωνίας, που πλασαρίστηκε από το εκτελεστικό όργανο της ΕΕ ως η «λιγότερο κακή» επιλογή μετά τις δασμολογικές απειλές του Trump, οι Βρυξέλλες απέδειξαν ότι ο εκβιασμός λειτουργεί. Το Πεκίνο θα παρακολουθεί τις εξελίξεις με ενδιαφέρον – καθώς οι δεσμοί ΕΕ – Κίνας έχουν φτάσει σε νέο χαμηλό και η κυριαρχία του Πεκίνου στα ορυκτά που χρειάζεται η Δύση για τις πράσινες, ψηφιακές και αμυντικές φιλοδοξίες της δίνει τεράστια γεωπολιτική μόχλευση.

Αποφεύγοντας την απομόνωση

Τι μπορεί όμως να κάνει το μπλοκ για να αποφύγει την παράταση της περιόδου γεωπολιτικής αδυναμίας του; Ενόψει της συμφωνίας, η von der Leyen τόνισε επανειλημμένα ότι η στρατηγική της ΕΕ στην αντιμετώπιση των ΗΠΑ θα πρέπει να βασίζεται σε τρία στοιχεία: προετοιμασία αντιποίνων, διαφοροποίηση εμπορικών εταίρων και ενίσχυση της ενιαίας αγοράς του μπλοκ.

Για ορισμένους, η ΕΕ πρέπει να δει τη συμφωνία ως μια κλήση αφύπνισης για να εισαγάγει βαθιά αλλαγή και να ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα του μπλοκ μέσω θεσμικής μεταρρύθμισης, όπως σκιαγραφήθηκε πέρυσι σε σημαντικές εκθέσεις που συνέταξαν ο πρώην επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Mario Draghi και ο πρώην πρωθυπουργός της Ιταλίας Enrico Letta.

Σε απάντηση στη συμφωνία, ο Draghi εξέδωσε μια σθεναρή προειδοποίηση ότι η προφανής ικανότητα του Trump να αναγκάσει το μπλοκ να κάνει δεκτή την προσφορά του είναι πειστική απόδειξη ότι το αντιμετωπίζει ως άσχετο. Τόνισε επίσης τις αδυναμίες στην ασφάλεια: «Η Ευρώπη είναι ανεπαρκώς εξοπλισμένη σε έναν κόσμο όπου η γεωοικονομία, η ασφάλεια και η σταθερότητα των πηγών εφοδιασμού, αντί της αποτελεσματικότητας, εμπνέουν τις διεθνείς εμπορικές σχέσεις», είπε.

Ο Eamon Drumm, ερευνητής αναλυτής στο German Marshall Fund, ασχολήθηκε επίσης με αυτό το θέμα. «Η Ευρώπη πρέπει να σκεφτεί το επιχειρηματικό της περιβάλλον ως ένα γεωπολιτικό πλεονέκτημα που πρέπει να ενισχυθεί», είπε. Για να γίνει αυτό, χρειάζονται επενδύσεις σε ευρωπαϊκές υποδομές, ζήτηση και εταιρείες, υποστήριξε ο Drumm: «Αυτό σημαίνει μείωση των τιμών της ενέργειας, καλύτερη χρήση των ευρωπαϊκών αποταμιεύσεων για επενδύσεις σε ευρωπαϊκές εταιρείες και ολοκλήρωση της ενσωμάτωσης των κεφαλαιαγορών».

Σε σχόλια στο POLITICO, ο Γάλλος υπουργός Ευρώπης Benjamin Haddad τόνισε επίσης «να επενδύσουμε μαζικά στην τεχνητή νοημοσύνη, τους κβαντικούς υπολογιστές και τις πράσινες τεχνολογίες και να προστατεύσουμε τις κυρίαρχες βιομηχανίες μας, όπως οι Αμερικανοί δεν διστάζουν να κάνουν».

Ελεύθερο εμπόριο

Για άλλους, η απάντηση βρίσκεται στην εμβάθυνση και τη διαφοροποίηση των εμπορικών δεσμών του μπλοκ – οι Βρυξέλλες επιμένουν ότι η δημοσίευση της εμπορικής τους συμφωνίας με το μπλοκ Mercosur των χωρών της Νότιας Αμερικής είναι προ των πυλών και προσβλέπει σε συμφωνίες με την Ινδονησία, την Ινδία και άλλες. Έχει επίσης σηματοδοτήσει το άνοιγμα στην εντατικοποίηση του εμπορίου με το μπλοκ CPTPP που εστιάζει στην Ασία, το οποίο μετρά ως μέλη τον Καναδά, την Ιαπωνία, το Μεξικό, την Αυστραλία και άλλους.

«Εκτός από τον εκσυγχρονισμό του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, η ΕΕ πρέπει πράγματι να επικεντρωθεί στη συνέχιση της οικοδόμησης του δικτύου εμπορικών συμφωνιών της με αξιόπιστους εταίρους», δήλωσε ο Bernd Lange, Γερμανός σοσιαλδημοκράτης που ηγείται της εμπορικής επιτροπής του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.

«Για να σταθεροποιήσουμε το εμπορικό σύστημα που βασίζεται σε κανόνες, θα πρέπει να βρούμε μια κοινή θέση με τις δημοκρατικά συγκροτημένες χώρες», πρόσθεσε ο Lange. Η Ευρώπη, είπε ο Drumm, βρίσκεται αντιμέτωπη με μια επιλογή. «Θα ενισχύσει τη θέση της ως κόμβου ελεύθερου εμπορίου σε έναν κόσμο όπου η παγκοσμιοποίηση εκτονώνεται;» ρώτησε. «Ή θα είναι απλώς ένα πεδίο μάχης στο οποίο θα διαδραματίζεται ο αυξανόμενος ανταγωνισμός μεταξύ Κίνας και Ηνωμένων Πολιτειών;»

Πηγή: POLITICO

 .zougla.g