Αλλεργία σε σκιαγραφικά

Λάμπρος Α. Καλόγηρος
Αλλεργιολόγος

Από την εμφάνιση τους το 1950, μέχρι και σήμερα, τα σκιαγραφικά είναι από τα πλέον συχνά συνταγογραφούμενα φάρμακα. Έχοντας συμβάλει σημαντικά στη βέλτιστη απεικονιστική διερεύνηση των ασθενών με διάφορα νοσήματα, χρησιμοποιούνται εκτεταμένα. Έτσι, αν και η αλλεργία σε σκιαγραφικά δεν είναι ιδιαίτερα συχνή, αλλεργικές αντιδράσεις απαντώνται συχνά, λόγω της εκτεταμένης αυτής έκθεσης των ασθενών.

Οι σκιαγραφικές ουσίες, μπορούν να διαχωριστούν στις ιωδιούχες, και στις μη-ιωδιούχες, όπως είναι το βάριο και οι παραμαγνητικές ουσίες. Οι μη-ιωδιούχες σκιαγραφικές ουσίες είναι αρκετά σπάνιο να οδηγήσουν σε μία αλλεργική αντίδραση. Συχνότερα, τέτοιες αντιδράσεις παρατηρούνται στα ιωδιούχα σκιαγραφικά, τα οποία διαχωρίζονται με βάση τα: 

• οσμωτικότητα (σε υψηλής, χαμηλής ή ισοοσμωτικά)
• ιονικότητα (ιονικά ή μη-ιονικά) 
• τον αριθμό των βενζοϊκών δακτυλίων (μονομερή ή διμερή)

Οι παραπάνω ιδιότητες φαίνεται να έχουν ρόλο στην πιθανότητα εμφάνισης μίας αλλεργικής ή -πολύ περισσότερο- μιας μη αλλεργικής αντίδρασης. Η συχνότητα αλλεργικών αντιδράσεων είναι μεγαλύτερη στα ιονικά (0.16-12.66%), συγκριτικά τα με μη-ιονικά (0.003-3%) ιωδιούχα σκιαγραφικά.

Αλλεργικές και μη-αλλεργικές αντιδράσεις σε σκιαγραφικά

Οι συχνότερες αντιδράσεις σε ιωδιούχα σκιαγραφικά είναι μη αλλεργικές ως προς το μηχανισμό τους, και ονομάζονται τοξικές. Εμφανίζονται κυρίως λόγω των φυσικοχημικών ιδιοτήτων του σκιαγραφικού και συσχετίζονται με τη δόση ή/και τη συγκέντρωση του. Τέτοιες αντιδράσεις μπορεί να είναι βαγοτονικά επεισόδια, επιληπτικές κρίσεις, αρρυθμίες ή και  οργανοτοξικότητα (κυρίως νεφρική). Ειδικά στους ασθενείς που πάσχουν από νεφρική ανεπάρκεια, τα ιωδιούχα σκιαγραφικά θα πρέπει να χορηγούνται με κατάλληλες τροποποιήσεις.

Η αλλεργία σε σκιαγραφικά εκδηλώνεται με αντιδράσεις που διαχωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες, τις:

• άμεσου τύπου, που εκδηλώνονται μέσα σε μία ώρα από τη χορήγηση
• επιβραδυνόμενου τύπου, οι οποίες εμφανίζονται μέχρι και ημέρες μετά τη χορήγηση

Οι άμεσου τύπου αντιδράσεις εκδηλώνονται συνήθως ως κνησμώδες ερύθημα και κνιδωτικό εξάνθημα (Εικόνα 1), με ή χωρίς συνοδό αγγειοοίδημα. Σε κάποιες περιπτώσεις οι αντιδράσεις αυτές είναι βαρύτερες, με δύσπνοια, ναυτία, υπόταση, ή ακόμα και συστηματική αναφυλαξία. Η πλειονότητα (περίπου 96%) των σοβαρών αντιδράσεων εμφανίζονται εντός των πρώτων 20 λεπτών. 

Εικόνα 1. Κνιδωτικό εξάνθημα με πομφό και ερύθημα

Οι επιβραδυνόμενου τύπου αντιδράσεις εμφανίζονται συνήθως εντός του πρώτου 24ώρου από τη χορήγηση. Στις περισσότερες περιπτώσεις πρόκειται για ήπιες-μέτριες δερματικές εκδηλώσεις, όπως κνησμό, κηλιδοβλατιδώδες εξάνθημα ή επιβραδυνόμενη κνίδωση με ή χωρίς αγγειοοίδημα, που συνήθως αποδράμουν μέσα στην επόμενη εβδομάδα. Σπανιότερα, εμφανίζονται σοβαρότερες αντιδράσεις, όπως σταθερό φαρμακευτικό εξάνθημα, SDRIFE, AGEP αλλά και σύνδρομο Stevens Johnson ή τοξική επιδερμιδική νεκρόλυση.

Έχω αυξημένο κίνδυνο να εμφανίσω αλλεργία στο σκιαγραφικό;

Οι παράγοντες που αυξάνουν την πιθανότητα αλλεργίας σε σκιαγραφικό δεν έχουν πλήρως αποσαφηνιστεί. Πολλοί είναι εκείνοι που θεωρούν πως οι ασθενείς με τροφική αλλεργία σε ψάρια και θαλασσινά, κινδυνεύουν περισσότερο να εκδηλώσουν αντίδραση. Η αλήθεια είναι πως τα παραπάνω δεν συσχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης αντίδρασης σε ιωδιούχα σκιαγραφικά. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και με του ασθενείς που έχουν ιστορικό αντιδράσεων σε τοπικά ιωδιούχα σκευάσματα.

"Οι ασθενείς με αλλεργία σε ψάρια και θαλασσινά δεν έχουν αυξημένο κίνδυνο αντίδρασης στα ιωδιούχα σκιαγραφικά"

Από τα μέχρι τώρα δεδομένα, φαίνεται πως οι ασθενείς που έχουν συγκριτικά αυξημένο κίνδυνο αλλεργίας σε σκιαγραφικό είναι αυτοί που:

• έχουν εμφανίσει ήδη στο παρελθόν αλλεργία σε ένα σκιαγραφικό
• υποβάλλονται περιοδικά σε χορήγηση σκιαγραφικού
• σε μικρότερο βαθμό οι ασθενείς με ένα ιστορικό φαρμακευτικής αλλεργίας, άσθματος ή άλλο ατοπικό ιστορικό

Πως γίνεται η διερεύνηση της αλλεργίας σε σκιαγραφικά;

Για τη διερεύνηση της αλλεργίας σε σκιαγραφικά ο Αλλεργιολόγος σας, μετά από ένα λεπτομερές ιατρικό ιστορικό θα σας υποβάλλει σε δερματικές δοκιμασίες (αλλεργικά τεστ). Οι δοκιμασίες αυτές διενεργούνται τόσο σε άμεσου, όσο και σε επιβραδυνόμενου τύπου αντιδράσεις (με αντίστοιχη τροποποίηση του χρόνου αξιολόγησης).

Τα τεστ γίνονται με επιδερμιδική και ενδοδερμική μέθοδο. Ελέγχονται τόσο το υπεύθυνο για την αντίδραση σκιαγραφικό, όσο και τα υπόλοιπα διαθέσιμα στη χώρα μας. Το χρονικό σημείο μετά την αντίδραση, που διενεργούνται οι δερματικές δοκιμασίες, φαίνεται να έχει σημασία.

"Ιδανικά, οι δερματικές δοκιμασίες σε ιωδιούχα σκιαγραφικά θα πρέπει να γίνονται μεταξύ 2 και 6 μηνών, μετά από την αντίδραση"

Οι δερματικές δοκιμασίες στοχεύουν στην αναζήτησή άλλων σκιαγραφικών, στα οποία πιθανώς έχετε αυξημένη πιθανότητα να αντιδράσετε. Αυτό συμβαίνει γιατί πολλά από τα ιωδιούχα σκιαγραφικά παρουσιάζουν μεταξύ τους δομικές ομοιότητες. Έτσι, ένας ασθενής που εμφάνισε αλλεργία σε ένα σκιαγραφικό είναι πιθανό να εκδηλώσει και σε ένα παρόμοιο.

Πόσο πραγματικά προστατεύει η προετοιμασία για αλλεργία σε σκιαγραφικό (προθεραπεία);

Ένα σύνηθες ερώτημα είναι η χορήγηση ή μη προθεραπείας σε ασθενείς που πρόκειται να υποβληθούν σε χορήγηση ιωδιούχου σκιαγραφικού. Παρατηρείται μεγάλη ετερογένεια τόσο στο χορηγούμενο σχήμα, όσο και τη δοσολογία ή τη διάρκεια χορήγησης. Συνηθέστερα χρησιμοποιούνται κορτικοστεροειδή από του στόματος με ή χωρίς Η1 αντιισταμινικά, ή/και Η2 αντιισταμινικά. Tα δεδομένα για την αποτελεσματικότητα της προθεραπείας, όμως, είναι αντικρουόμενα, τόσο σχετικά με τις άμεσου, όσο και με τις επιβραδυνόμενου τύπου αντιδράσεις. 

"Η χορήγηση προθεραπείας και το σχήμα αυτής θα πρέπει να εξατομικεύονται"

Γενικά, η προθεραπεία -αν και η αποτελεσματικότητα της έχει καταδειχθεί και σε σοβαρές αντιδράσεις- φαίνεται να βοηθά περισσότερο στην πρόληψη των ήπιας-μέτριας βαρύτητας αντιδράσεων. Σε κάθε περίπτωση, εάν χορηγηθεί προετοιμασία για αλλεργία σε σκιαγραφικό, αυτό δεν θα πρέπει να συνεπάγεται ένα ψευδές αίσθημα ασφάλειας σε ασθενείς υψηλού κινδύνου, καθώς αντιδράσεις, παρά την προθεραπεία, έχουν συχνά αναφερθεί. Ακόμα και η χορήγηση προθεραπείας αδιακρίτως σε κάθε ασθενή που πρόκειται να λάβει ιωδιούχο σκιαγραφικό δεν φαίνεται να είναι χρήσιμη.

 /allos-ergon.gr