Γιατί το εμβόλιο κορωνοϊού πιθανότατα θα συνεχίσει να λειτουργεί

Σύνταξη – επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης

Προς το παρόν, λένε οι ειδικοί της δημόσιας υγείας, δεν είναι καιρός για πανικό.

Υπάρχει όμως, ένα εφιαλτικό σενάριο: μια παραλλαγή κορωνοϊού δραπετεύει από την έξυπνα κατασκευασμένη άμυνα της επιστήμης και ξεκινά να μεταδίδεται ανεξέλεγκτα, στέλνοντας (πάνω από) ένα χρόνο δουλειάς για την ανάπτυξη και τη διαχείριση δισεκατομμυρίων δόσεων εμβολίων, στον κάλαθο των αχρήστων. 

Η πιο πρόσφατη αιτία συναγερμού είναι η εξαιρετικά μολυσματική παραλλαγή Delta, που εντοπίστηκε για πρώτη φορά στην Ινδία - η οποία αυξάνει τους αριθμούς των κρουσμάτων σε χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και η Πορτογαλία, ωθώντας ορισμένες χώρες της ΕΕ να εφαρμόσουν νέους γύρους ταξιδιωτικών περιορισμών.

Προς το παρόν, λένε οι ειδικοί στη δημόσια υγεία, δεν είναι υπάρχει λόγος πανικού. 

Μέχρι στιγμής, οι περισσότεροι υποστηρίζουν ότι οι πιθανότητες μιας διαφυγής μετάλλαξης κορωνοϊού - που να παρακάμπτει τις προστατευτικές δράσεις των εμβολίων - γνωστή ως παραλλαγή διαφυγής - φαίνονται πολύ περιορισμένες, παρόλο που ορισμένες παραλλαγές ενδέχεται να παρακάμπτουν την ανοσολογική άμυνα. Ο κύριος παράγοντας για την πιο πρόσφατη αύξηση των λοιμώξεων σε ορισμένες χώρες δεν είναι στην πραγματικότητα η αποτυχία του εμβολίου ή μια ιδιαίτερα επικίνδυνη παραλλαγή. Είναι το γεγονός ότι έχουν πληθυσμούς που έχουν εμβολιαστεί μόνο εν μέρει ή καθόλου - ενώ ορισμένες κυβερνήσεις έσπευσαν να χαλαρώσουν τους περιορισμούς lockdown πριν από τον πλήρη εμβολιασμό της πλειοψηφίας του πληθυσμού τους.

Αυτό σημαίνει ότι οι αρχές δεν πρέπει να μειώσουν την επιφυλακή τους. Μια προκαταρκτική μελέτη του Ισραήλ που δημοσιεύθηκε τη Δευτέρα έδειξε ότι το εμβόλιο BioNTech / Pfizer είναι λιγότερο αποτελεσματικό στην προστασία έναντι της μόλυνσης από την παραλλαγή Delta. Βασικά, ωστόσο, τα στοιχεία δείχνουν ότι παραμένει 93% αποτελεσματικό έναντι σοβαρής νόσησης και θανάτου.

Υπάρχουν επίσης ορισμένες ενδείξεις ότι τα εμβόλια είναι λιγότερο αποτελεσματικά έναντι της παραλλαγής της Νότιας Αφρικής. Όσο ο κορωνοιος εξαπλώνεται σε άλλα μέρη, όπως η Νότια Ασία και η Νότια Αμερική, ο κίνδυνος εμφάνισης νέων παραλλαγών είναι πραγματικός. Γνωστές ως παραλλαγές ανησυχίας, φαίνεται να είναι πιο μεταδοτικές και έχουν συνδεθεί με υψηλότερες πιθανότητες νοσηλείας.

Με τόσο μεγάλο μέρος του κόσμου να μην έχει εμβολιαστεί, οι ευκαιρίες για περαιτέρω μεταλλάξεις αποτελούν τον βασικό λόγο ανησυχίας για τον David Heymann, καθηγητή επιδημιολογίας μολυσματικών ασθενειών στο London School of Hygiene & Tropical Medicine και διακεκριμένο συνεργάτη στο Chatham House.

Ωστόσο, «είμαστε σε καλή κατάσταση», λέει. «Με τη γρίπη, πρέπει να περιμένουμε έξι μήνες για ένα νέο εμβόλιο», λόγω του χρόνου που απαιτείται για τη συλλογή της δραστικής ουσίας από έμβρυα κοτόπουλου. Αντίθετα, τα εμβόλια mRNA μπορούν να τροποποιηθούν και να παραχθούν σε έξι εβδομάδες. Είναι προς το συμφέρον όλων να διασφαλίσουμε ότι οι άνθρωποι αποκτούν «υψηλό επίπεδο προστασίας» από εμβόλια για να αποφύγουμε ένα χειρότερο σενάριο, προσθέτει, προειδοποιώντας ότι «αυτή τη στιγμή αυτό δεν συμβαίνει».

Με μεγάλο μέρος της Ευρώπης και των ΗΠΑ να έχουν εμβολιαστεί, τα δεδομένα του πραγματικού κόσμου δείχνουν μέχρι στιγμής ότι η ανοσία αντισωμάτων που δίνεται από τα εμβόλια φαίνεται να διατηρείται. Αυτό το εύρημα είναι μια ανακούφιση για τους επιστήμονες που ανησυχούσαν για τον θεωρητικό κίνδυνο, πως η πίεση που δημιουργείται από την προστασία από αντισώματα μετά από εμβολιασμό, θα μπορούσε να ενθαρρύνει συγκεκριμένες μεταλλάξεις του, που να του επιτρέπουν να παρακάμψει τα εμβόλια. Εάν αυτή η διαδικασία επαναληφθεί για αρκετές γενιές, μπορεί να προκύψει μια παραλλαγή που θα μπορούσε να αποφύγει εντελώς την ανοσία που προκαλείται από εμβόλια. 

Είναι γεγονός πως ορισμένες μεταλλάξεις της πρωτεΐνης (ακίδας) - το μέρος του ιού που προσκολλάται στα κύτταρα στόχους - μειώνουν την ικανότητα των αντισωμάτων «να εξουδετερώσουν και να σταματήσουν τον ιό να μολύνει τα κύτταρα», λέει ο Gary McLean, καθηγητής μοριακής ανοσολογίας στο Μητροπολιτικό Πανεπιστήμιο του Λονδίνου. Πιστεύει όμως, ότι υπάρχει όριο στην δυνατότητα του ιού να αλλάξει. «Θα χτυπήσει σε τοίχο σε κάποια  στιγμή», λέει ο McLean, προσθέτοντας ότι «μπορεί ήδη να βρίσκεται εκεί». «Εν ολίγοις, υπάρχει μια συνάρτηση ανάμεσα στο πόσο μπορεί να αλλάξει ο ιός - και έτσι να «ξεφύγει» από το αποτέλεσμα ενός εμβολίου - και πόσο αποτελεσματικός μπορεί να είναι στη συνέχιση της εξάπλωσής του», συμπληρώνει. Επειδή τα τρέχοντα εμβόλια στοχεύουν την πρωτεΐνη του κορωνοϊού, εκεί πρέπει να επικεντρωθούν οι αλλαγές του. Εάν ο ιός αλλάξει πάρα πολύ, δεν θα μπορεί πλέον να μολύνει τα κύτταρα. «Θα υπάρξει ένα σημείο όπου ο ιός δεν θα μπορεί να μεταλλαχθεί πια επειδή έχει ολοκληρώσει κάθε μετάλλαξη που μπορεί να κάνει», καταλήγει ο McLean.

Ο Andreas Radbruch, επιστημονικός διευθυντής στο Γερμανικό Κέντρο Ρευματολογικών Ερευνών και πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Ανοσολογικών Εταιρειών, πιστεύει επίσης ότι είναι «εξαιρετικά απίθανο να υπάρξει διαφυγή από τα εμβόλια». Μέχρι στιγμής, λέει ο Radbruch, η έρευνα δείχνει ότι οι παραλλαγές του ιού αφορούν μεταλλάξεις σε λίγες μόνο θέσεις στην πρωτεΐνη - ακίδα του ιού. Έτσι, ενώ οι παραλλαγές μπορεί να δημιουργήσουν προβλήματα για μεμονωμένα μονοκλωνικά αντισώματα, είναι απίθανο κάποια να «διαφύγει από τα τρέχοντα εμβόλια», εξηγεί. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι το σώμα μας παράγει χιλιάδες διαφορετικά αντισώματα που στοχεύουν διαφορετικά μέρη της πρωτεΐνης - ακίδας.

Υπό αυτήν την έννοια, είμασταν τυχεροί που ο κορωνοϊός είναι συγκριτικά «συντηρητικός» μέχρι στιγμής, προσθέτει. Σε αντίθεση με τον ιό της εποχικής γρίπης, δεν μπορεί «να βρει εντελώς νέες πρωτεΐνες - ακίδες που δεν έχουν καμία ομοιότητα με την υπάρχουσα», προσθέτει. Τούτου λεχθέντος, αυτό το χαρακτηριστικό θέτει ένα πρόβλημα από μια άλλη άποψη, ειδικά για τα μονοκλωνικά αντισώματα - μία από τις πιο αποτελεσματικές θεραπείες για σοβαρές μολύνσεις από κορωνοϊό - επειδή ορισμένα στοχεύουν αυτά τα μεμονωμένα μέρη της πρωτεΐνης ακίδας. Στις ΗΠΑ, ορισμένες πολιτείες έχουν σταματήσει τη διανομή της θεραπείας με αντισώματα της Eli Lilly, ακριβώς για αυτόν τον λόγο. 

Εν τω μεταξύ, το πόσο διαρκεί η ανοσία  που παρέχεται από τα υπάρχοντα εμβόλια εξακολουθεί να είναι ανοιχτό ερώτημα.

Ενώ οι ερευνητές προσπαθούν να τροποποιήσουν την χορήγηση των δόσεων για να ανταποκριθούν καλύτερα σε κυκλοφορούσες παραλλαγές, ορισμένοι λένε ότι τα εμβόλια δεύτερης ή τρίτης γενιάς που βασίζονται σε διαφορετικές παραλλαγές του ιού, μπορεί να μην προκαλέσουν τόσο ισχυρή ανοσοαπόκριση όσο αυτά της πρώτης γενιάς.

Επίμαχο θέμα είναι αυτό που ορισμένοι αποκαλούν «αρχική αντιγονική αμαρτία» - την τάση του ανοσοποιητικού συστήματος να ενισχύει την άμυνα ενάντια στην πρώτη εκδοχή του αντιγόνου που αντιμετωπίζει - είτε μέσω φυσικής μόλυνσης είτε μέσω εμβολιασμού. Αυτή η αντίδραση, με τη σειρά της, αποκλείει την ικανότητα του ανοσοποιητικού συστήματος να απαντά με τόσο ισχυρή άμυνα έναντι των μεταλλαγμένων μορφών αυτού του αντιγόνου. Αυτό το φαινόμενο παρατηρήθηκε με την εποχιακή γρίπη και το συνακόλουθο πρόβλημα ήταν ότι τα εμβόλια γρίπης - τα οποία είναι λιγότερο αποτελεσματικά από τα εμβόλια κατά του κορωνοϊού, πρέπει να τροποποιούνται ετησίως.

«Όταν μολυνθούμε ξανά με ένα νέο στέλεχος, τα ανοσοποιητικό μας είναι πιο πιθανό να προκληθεί εκ νέου για να παράγει περισσότερα αντισώματα κατά των τμημάτων της πρωτεΐνης που δεν έχουν αλλάξει», εξηγεί ο Charles Bangham, καθηγητής Ανοσολογίας στο Imperial College London.  Έτσι, το ανοσοποιητικό σύστημα δημιουργεί μια ισχυρή απόκριση στα κομμάτια του αντιγόνου που αναγνωρίζει, επισκιάζοντας την πιο αργή και ασθενέστερη απόκριση στα μεταλλαγμένα κομμάτια του αντιγόνου που δεν έχει συναντήσει στο παρελθόν.

Ωστόσο, ο Bangham δεν ανησυχεί επί του παρόντος και βλέπει αυτό το σενάριο περισσότερο ως «θεωρητικό κίνδυνο». Σημειώνει ότι τα αντισώματα μπορούν να αναγνωρίσουν πολλά μέρη της πρωτεΐνης - ακίδας που δεν έχουν μεταλλαχθεί και επομένως μπορούν να είναι αποτελεσματικά. 

Επιπλέον, δεν είναι μόνο τα αντισώματα που πρωταγωνιστούν. Τα Τ - λεμφοκύτταρα παίζουν επίσης ένας σημαντικό ρόλο στην καταπολέμηση των λοιμώξεων. «Αναγνωρίζουν πολλά άλλα μέρη της πρωτεΐνης - ακίδας» προσθέτει ο Bangham. Εάν κάποιος έχει μολυνθεί με την παραλλαγή Delta, τα Τ-λεμφοκύτταρα θα ανταποκριθούν σε άλλες πρωτεΐνες του ιού, οι οποίες τείνουν να μεταλλάσσονται λιγότερο από την πρωτεΐνη - ακίδα. 

«Έτσι, τόσο τα αντισώματα όσο και τα Τ κύτταρα εξακολουθούν να είναι ενεργά έναντι όχι μόνο της πρωτεΐνης - ακίδας αλλά και όλων των άλλων πρωτεϊνών του ιού», συμπληρώνει.

Κατά την άποψη του Bangham, ο καλύτερος τρόπος για την αποφυγή παραλλαγών διαφυγής και την εξασφάλιση ισχυρής ανοσοαπόκρισης σε παραλλαγές του ιού θα ήταν να σχεδιάσουμε ένα «πολυδύναμο» εμβόλιο που περιέχει τμήματα της παραλλαγής Delta, καθώς και Alpha και Beta (που αναγνωρίστηκαν για πρώτη φορά στο Ηνωμένο Βασίλειο, και Νότια Αφρική, αντίστοιχα). «Αυτό είναι πιθανό να καλύψει ένα πολύ υψηλό ποσοστό των λοιμώξεων, σήμερα και στο μέλλον», καταλήγει.

Ο επικεφαλής ιατρικός σύμβουλος της Αγγλίας Chris Whitty συμφωνεί, σημειώνοντας ότι τα πολυδύναμα εμβόλια « θα κρατήσουν τη γραμμή άμυνας σε πολύ μεγάλο βαθμό έναντι ακόμη και νέων παραλλαγών» για την επόμενη πενταετία..

Παρόλες τις εξελίξεις στην επιστήμη, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής πρέπει τώρα να αντιμετωπίσουν τις πολυπλοκότητες ενός μερικώς εμβολιασμένου κόσμου.

Στο Ηνωμένο Βασίλειο, για παράδειγμα, μετά από μια αρχική απότομη πτώση σε νέα κρούσματα, οι λοιμώξεις έχουν αρχίσει να αυξάνονται πάλι ραγδαία. Τα καλά νέα είναι ότι, σε αντίθεση με τα προηγούμενα κύματα της πανδημίας, η θνησιμότητα φαίνεται να αυξάνεται ελάχιστα. Οι υπουργοί αποφάσισαν τον Ιούνιο να καθυστερήσουν την πλήρη επανέναρξη της λειτουργίας της χώρας, αλλά τη περασμένη Δευτέρα ο πρωθυπουργός της χώρας Boris Johnson ανακοίνωσε σχέδια για άρση όλων των περιορισμών στις 19 Ιουλίου, συμπεριλαμβανομένης της υποχρεωτικής χρήσης μάσκας, και κάλεσε το κοινό να χρησιμοποιήσει τη δική του «κρίση».

Εν τω μεταξύ, άλλες χώρες με σχετικά υψηλά ποσοστά εμβολιασμού αντιμετωπίζουν νέες προκλήσεις. Ορισμένες, όπως η Πολωνία και η Ρουμανία, αντιμετωπίζουν υψηλό βαθμό σκεπτικισμού για λήψη εμβολίων. Επιπρόσθετα, μέσα στις τάξεις των ανθρώπων που έχουν λάβει το εμβόλιο, μερικοί είναι ανοσοκατεσταλμένοι ή υποφέρουν από συνυπάρχουσες καταστάσεις όπως ο διαβήτης, που τους καθιστούν πιο ευάλωτους.

Ο Danny Altmann, καθηγητής ανοσολογίας στο Imperial College London, βλέπει αυτή τη μετατόπιση ως απομάκρυνση από τις συζητήσεις «άσπρο- μαύρο» κατά τη διάρκεια της πανδημίας όταν χιλιάδες πέθαιναν καθημερινά. Τώρα, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής πρέπει να ακολουθήσουν μια πολιτική λεπτότερων αποχρώσεων, ειδικά όταν πρόκειται να αποφασίσουν το σωστό επίπεδο προστασίας για να ελαχιστοποιήσουν τους θανάτους σε ευάλωτους πληθυσμούς.

«Όσο περισσότερες παραλλαγές εμφανίζονται, τόσο περισσότερο μπορεί να ξεφύγουν από την προστασία των εμβολίων και τόσο περισσότερα προβλήματα μπορεί να έχουμε με άτομα που δεν έχουν αρκετά ισχυρή ανοσία», προσθέτει. «Το ερώτημα λοιπόν είναι: Ποιο είναι το κρίσιμο σημείο όπου αυτή η κατάσταση γίνεται απαράδεκτη, όπου είτε χρειαζόμαστε πρόγραμμα εμβολιασμού με τροποποιημένο εμβόλιο, ή πιο συχνές ενισχυτικές δόσεις;

Οι συζητήσεις είναι πολύ πιο περίπλοκες», προσθέτει. «Αλλά δεν νομίζω ότι θα κάνω την ίδια συνομιλία μαζί σας σε ένα χρόνο από τώρα λέγοντας: Θεέ μου, αυτή η παραλλαγή Zeta μας πήρε φαλάγγι και κατέκτησε όλο τον κόσμο», καταλήγει. 

Πηγή: POLITICO

https://www.zougla.gr