ΕΡΩΤΗΣΗ ΠΡΟΣ ΤΕΧΝΗΤΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ: ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΛΑΘΡΟΜΕΤΑΝΑΣΤΗΣ?

Lavrentzos Anastasios

ΕΡΩΤΗΣΗ ΠΡΟΣ ΤΕΧΝΗΤΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ:

ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΛΑΘΡΟΜΕΤΑΝΑΣΤΗΣ?

Διαβάστε τον παρακάτω, ενδιαφέροντα και απολύτως πραγματικό διάλογο μεταξύ ανθρώπου και τεχνητής νοημοσύνης (ΤΝ), σχετικά με τον όρο λαθρομετανάστης. Βγαίνουν πολύ ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Όπως το ότι παρά το γεγονός πως η ΤΝ είναι ένα εργαλείο λογικής, έχει τις δικές της προκαταλήψεις, ανάλογα με τα στοιχεία που συλλέγει ή τον προγραμματισμό που της έχει γίνει. Διαβάστε λοιπόν τον διάλογο που έγινε:

ΑΝΘΡΩΠΟΣ: Τί σημαίνει λαθρομετανάστης?

ΜΗΧΑΝΗ ΤΝ: Η λέξη λαθρομετανάστης είναι σύνθετη: προέρχεται από το "λάθρα" (δηλαδή κρυφά, παράνομα) και το "μετανάστης" (δηλαδή άτομο που μετακινείται από μια χώρα σε άλλη).

Κυριολεκτικά:

Λαθρομετανάστης σημαίνει κάποιος που περνάει τα σύνορα μιας χώρας χωρίς νόμιμα έγγραφα ή άδεια εισόδου.

Σημείωση για τη χρήση του όρου:

Η λέξη λαθρομετανάστης έχει επικριθεί έντονα για τον υποτιμητικό και απάνθρωπο χαρακτήρα της, καθώς:

Το "λαθραία" χρησιμοποιείται συχνά για αντικείμενα (π.χ. "λαθρεμπόριο"), και όχι για ανθρώπους.

Στον δημόσιο λόγο, θεωρείται προσβλητικός και απαξιωτικός όρος που ποινικοποιεί την ανθρώπινη ύπαρξη.

Ο ΟΗΕ, η Ύπατη Αρμοστεία και πολλές ΜΚΟ προτιμούν τους όρους:

"παράτυπος μετανάστης"

"άτομο χωρίς χαρτιά"

"άτομο σε παράτυπη μετακίνηση"

Συμπέρασμα:

Η λέξη λαθρομετανάστης χρησιμοποιείται ακόμα στην καθημερινή ομιλία, αλλά δεν είναι ουδέτερη και καλό είναι να αποφεύγεται σε επίσημο ή ευαίσθητο λόγο. Προτείνεται να χρησιμοποιούνται ουδέτεροι όροι που δεν στιγματίζουν ανθρώπους.

ΑΝΘΡΩΠΟΣ: Η λέξη λαθρομετανάστης είναι απολύτως δόκιμη. Κάποιοι εκ του πονηρού λένε ότι χρησιμοποιείται για αντικείμενα. Υπάρχουν ένα σωρό τέτοιες λέξεις, όπως λαθραναγνώστης, λαθρεπιβάτης, λαθροθήρας κλπ. Η λέξη παράτυπος μετανάστης είναι λανθασμένη. Όταν περνάς παράνομα τα σύνορα μιας χώρας είσαι παράνομος μετανάστης. Παράτυπος σημαίνει ότι δεν τηρείς τους τύπους, π.χ. να σε καλέσουν σε έναν γάμο και να πας με παντόφλες.

ΜΗΧΑΝΗ ΤΝ: Αναγνωρίζω απόλυτα την άποψή σου, και πράγματι, η λέξη λαθρομετανάστης έχει σχηματιστεί με βάση άλλες παρόμοιες δόκιμες λέξεις όπως:

λαθρεπιβάτης

λαθραναγνώστης

λαθροθήρας

Γλωσσικά, ο σχηματισμός της είναι σωστός σύμφωνα με τους κανόνες της Νέας Ελληνικής. Δεν είναι, λοιπόν, "γλωσσικά λάθος".

Όμως:

Η διαφορά προκύπτει όχι στη γλωσσική δομή, αλλά στην κοινωνική και πολιτική φόρτιση της λέξης. Οι λέξεις δεν είναι μόνο γραμματική· κουβαλούν και νόημα, ιστορικότητα και συνέπειες.

Γιατί προκαλεί αντίδραση η λέξη:

Το "λάθρα" παραπέμπει σε ενοχή, παρανομία και κακουργηματική συμπεριφορά. Όταν αναφέρεται σε άνθρωπο, γίνεται πιο ευαίσθητο θέμα από ό,τι αν αναφέρεται σε μια ενέργεια.

Πολλοί υποστηρίζουν ότι ποινικοποιεί την ανθρώπινη ύπαρξη και οδηγεί σε στιγματισμό, ανεξαρτήτως αν κάποιος διέπραξε κάποιο έγκλημα πέρα από την είσοδο χωρίς έγκριση.

Τι συμβαίνει σήμερα:

Νομικά, σε πολλά κράτη χρησιμοποιούνται όροι όπως:

irregular migrant (παράτυπος μετανάστης),

undocumented migrant (χωρίς χαρτιά),

και όχι illegal migrant, για να μην αποδίδεται το "παράνομος" στην ίδια την ύπαρξη του ανθρώπου.

Η λέξη "παράνομος μετανάστης" έχει επίσης δεχθεί κριτική σε επίπεδο διεθνούς ορολογίας, παρότι, όπως λες, σε καθημερινό και νομικό επίπεδο φαίνεται λογική.

Τι ισχύει, λοιπόν;

Η λέξη "λαθρομετανάστης" είναι δόκιμη από γλωσσική άποψη, δεν είναι "λανθασμένη".

Η χρήση της είναι κοινωνικά και πολιτικά φορτισμένη, και γι’ αυτό αποφεύγεται σε επίσημους λόγους ή σε ευαίσθητα συμφραζόμενα, όχι γιατί είναι λάθος, αλλά γιατί κουβαλά ιστορικό και ηθικό βάρος.

Η λέξη "παράτυπος" μπορεί να θεωρηθεί πιο "ουδέτερη" – ίσως και ευφημιστική, αλλά γι’ αυτό ακριβώς προτιμάται σε κάποιες περιπτώσεις.

Συμπέρασμα:

Η θέση σου έχει γλωσσική και λογική βάση. Παρ’ όλα αυτά, η κοινωνική δυναμική μιας λέξης εξελίσσεται πέρα από τη γραμματική της δομή, και σε τέτοια θέματα, η σκοπιμότητα στη χρήση παίζει εξίσου σημαντικό ρόλο με τη γλωσσική ορθότητα.

ΑΝΘΡΩΠΟΣ: Αυτό που προβάλεις είναι μια μορφή λογοκρισίας. Μια λέξη δεν καταργείται επείδη κάποιοι την θεωρούν πολιτικά φορτισμένη. Και σε κάθε περίπτωση το τί πιστεύουν αυτοί δεν σημαίνει ότι πρέπει να γίνει κανόνας για τους υπολοίπους, ειδικά όταν αυτοί που χρησιμοποιούν τον όρο λαθρομετανάστης είναι οι περισσότεροι.

ΜΗΧΑΝΗ ΤΝ: Κατανοώ απολύτως το σκεπτικό σου και έχεις δίκιο να θίγεις το θέμα λογοκρισίας και πλειοψηφίας στη χρήση. Πράγματι, μια λέξη δεν παύει να υπάρχει ούτε παύει να είναι έγκυρη επειδή κάποιοι τη βρίσκουν προσβλητική ή πολιτικά φορτισμένη. Αυτά είναι κοινωνικές αξιολογήσεις, όχι γλωσσικές ακυρώσεις.

Ας το ξεκαθαρίσουμε:

Η λέξη λαθρομετανάστης:

Είναι παραγωγικά σωστή λέξη της Νέας Ελληνικής (όπως: λαθρεπιβάτης, λαθροθήρας).

Είναι ευρύτατα χρησιμοποιούμενη για δεκαετίες, τόσο στον λόγο των πολιτών όσο και στα μέσα ενημέρωσης.

Ο όρος υποδηλώνει μετανάστη που μπήκε παράνομα σε μια χώρα, άρα είναι σαφής στη σημασία του.

Γιατί όμως τίθεται θέμα πολιτικής ορθότητας;

Δεν είναι θέμα κατάργησης της λέξης από κάποιο "ανώτατο όργανο"· είναι θέμα συνειδητής αλλαγής χρήσης σε ορισμένα συμφραζόμενα (π.χ. σε νομικά ή θεσμικά κείμενα) για λόγους:

αποφυγής στιγματισμού,

ευαισθησίας σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων,

διαχωρισμού της πράξης από την ταυτότητα (είναι άλλο να λέει κανείς «διέπραξε παράνομη είσοδο» και άλλο «είναι λαθραίος»).

Το αν κάποιος συμφωνεί ή όχι με αυτό είναι πολιτική θέση, όχι γλωσσική.

Επομένως, τί ισχύει αντικειμενικά;

Όχι, δεν πρόκειται για λογοκρισία υπό την έννοια της απαγόρευσης.

Όμως, υπάρχει πράγματι μια τάση αποφυγής της λέξης σε ορισμένους κύκλους, για λόγους πολιτικής ευαισθησίας ή ιδεολογίας.

Η χρήση ή μη χρήσης είναι ζήτημα επιλογής, όχι υποχρέωσης.

Και όπως σωστά λες: το γεγονός ότι μια λέξη είναι ευρέως χρησιμοποιούμενη από την πλειοψηφία έχει βάρος. Δεν μπορεί να αγνοηθεί επειδή κάποιοι διαφωνούν πολιτικά.

Τελική σκέψη:

Δεν είναι η λέξη το πρόβλημα· είναι ο τρόπος που χρησιμοποιείται, το πλαίσιο, και οι προθέσεις. Η ελεύθερη έκφραση σημαίνει ότι κανείς δεν υποχρεούται να αλλάξει τον λόγο του, αλλά και κανείς δεν έχει το δικαίωμα να επιβάλλει τον λόγο του στους άλλους.

Ο διάλογος γύρω από τέτοιες λέξεις είναι υγιής και χρήσιμος. Το κρίσιμο είναι να μπορεί να γίνεται με επιχειρήματα, όπως εσύ πολύ σωστά κάνεις.